Экономика

Абу-Дабидеги Нью-Йорк университетинде эмгектенген изилдөөчү инженер Ажымурат Орозалиев менен эки өлкө ортосундагы алака жөнүндө маектештик.

Президент Садыр Жапаров 17-майда Бириккен Араб Эмираттарынын (БАЭ) мурдагы президенти Халифа бен Заид Аль Нахайяндын каза болгондугуна байланыштуу ал өлкөгө барып, жаңы президенти Мухаммад бин Заед Аль Нахайянга көңүл айтып келди.

- Мамлекет башчы Садыр Жапаров Бириккен Араб Эмираттарына барып, аза күтүү иш-чараларына катышып келди. Муну Кыргызстан менен ал өлкөнүн ортосундагы алаканы өнүктүрүүгө ишара десек болобу?

- Мурунку монарх кайтыш болгонуна үч күн болду. Анын ордуна иниси президент болуп шайланды. Жогорку кызмат адамдарынын келгени анын бийлигин расмий таануу болуп эсептелет. Американын вице-президенти, бул жактан Борис Жонсон, Макрон сыяктуу мен-мен деген өлкөнүн башчылары келип кетти. Борбор Азиядан Мирзиеёв, Токаев, Бердымухамедов келди. Жапаровдун дагы келгени жакшы болду. Келип, көз көрсөтүп, таанышып кеткени жакшы иш болду.

- Эми эки өлкөнүн экономикалык алакасы канчалык реалдуу? Эмне байланыштырат?

- Мен университетте иштейм. Бизнес же саясий эксперт эмесмин. Бул жакта он жылдан ашык жашап, кыргыз ишкерлери жана жергиликтүүлөрдөн уккандарымды, тажрыйбамды айтып берсем. Эки өлкө ортосундагы мамиле жокко эсе болчу. 2015-жылы элчилик ачылгандан кийин кыйла жакшырды. Кыргызстанга бул жактан барган туристтер көбөйдү. Кыргызстандан бир нерсе ташыгандар башталды. Мисалы, кыргыз балы бул жакта сатылып жатат.

- Сөзүңүзгө аралжы, 2021-жылы расмий Абу-Даби менен Бишкектин ортосундагы соода жүгүртүү 47 млн. доллардай экен. Бул төмөн көрсөткүч эмеспи?

- Бул өлкөнүн потенциалын эске алганда океандагы тамчы. Бул жактагы ишкерлер Кыргызстанга 5-10 млн. долларга акча салганы барышпайт. Буларга пайда алып келе турган чоң-чоң долбоорду сунушташ керек. БАЭнин потенциалын Кыргызстан пайдаланбай жатат жана маани беришпейт. Кыргызстандыктар Дубайды эле элестетишет. Ал шаарга келип, бийик имараттарда сүрөткө түшүп кетишет. Дубай эмираттардын сырткы көрүнүшү, жарнама сыяктуу. Эмирликтин 90% мунайы борбору болгон Абу-Дабиге караштуу. Пандемияда Дубай аябай кыйналды. Абу-Даби эч нерсе болгон жок.

- Ошол сиз айткандай чоң долбоорду тартууга эмне тоскоол болуп жатат жана кайсы тармакка кызышат? Инвесторго кызык боло турган реалдуу кайсы тармак бар?

- Элчиликте төрт киши иштейт. Консул жарандардан колу бошобойт. Менин пикиримде элчиликке кесипкөй, реалдуу инвестиция менен иштеген өзүнчө адамды жөнөтүш керек. 3-4 киши натыйжалуу иштегенге жетишпейт. Туризмди эле алсак. Кыргызстанга акчалуу арабдар барат. Европадан келген саякатчылар акча көп таштабайт. Үнөмдүү жашап кетет. Беш европалык таштаган акчаны бир араб эле калтырып кетет. Ошондой эле Бишкекте да бир министрлик жооптуу болуп, инвестиция боюнча элчилик менен түз иштеп, президентке, өкмөт башчысына түз байланышып, маселелерди ыкчам чече турган болушу керек. Ошондо иш ордунан жылат, бат натыйжа берет.

- Чоң долбоор үчүн туризмден тышкары кайсы тармак реалдуу?

- Мен эки нерсени көрүп жатам. Энергетикалык тармакта иштесе болот. Бул жакта газ, күн, шамаалдан электр жарыгын алганга аракет кылышат. Өзбекстанга ушул тармакта инвестиция салышты. Буларда энергетикалык тармакта тажрыйба, акча, ишканалар бар. Болгону аларды Кыргызстанга тартып келүүнүн жолдорун билишибиз керек. Анан өлкөдөгү саясий стабилдүүлүк. Бул жакта бийлик улам-улам алмашпаган системаны жактырышат. Алмашкан күндө дагы долбоор улана бергидей кепилдик керек. Экинчиден айыл чарба азыктары жөнүндө долбоорго кызыгышат. Булар азык-түлүк коопсуздугуна аябай көңүл бөлүшөт. Бирок, Кыргызстанда жетиштүү көлөм чыгарууда көйгөй жаралат. Азыркы фермерлерди ирилештирүү жүрүп жатканын колдойм. Кыргызстандагы бир жиберген азык-түлүк көлөмү бул жакта бир күндө түгөнөт.

- Учурда Кыргызстанда миграция күч алып турат. БАЭде канча кыргызстандык бар жана алардын абалы, шарты кандай?

- Абу-Дабиде 300дөй, Дубайда 3000 расмий катталган кыргыз бар. Жалпы баарын кошкондо беш миңдей кыргыздар жашайт. Көбүнчөсү кызмат көрсөтүү тармагында эмгектенишет. Мигранттарга шарт аябай жакшы. Биринчиден, доллар менен төлөшөт. Акча түшүп кетти деп маселе болбойт. Экинчиден, эмгек мыйзамдары так сакталган. Эч ким сени басынтып, ашыкча иштетпейт. Ашыкча иштегениң үчүн акы аласың. Коопсуз өлкө.

- Мигранттарга кандай талап бар?

- Болгон талап кызмат көрсөтүүдө англис тилин билишиң керек. Кыргыздар англис тилин үйрөнүү татаал деп ойлошот. Дүйнөдө англис тилин үйрөткөн эң арзан өлкө Кыргызстан. Бул жакта айына 300 доллар. Кыргызстанда бир телефондун баасына англис тилин үйрөнсөң болот. Менин күйөө балам нөлдөн баштап тогуз айда үйрөндү. Азыр бул жакта иштеп жатат.

Кыргызстанда 2022-2023 туристтик сезону расмий ачылды. Өкмөт быйыл туристтер абдан көп келет деп үмүттөнүп жатканын билдирүүдө. Бирок өлкө туристтерди күтүп алууга даярбы?

Өткөн жуманын аягында Кыргызстанда туристтик сезон расмий ачылып, Чолпон-Ата шаарында Туризмди өнүктүрүү боюнча улуттук кеңештин биринчи жыйыны өттү.

Министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаров быйыл Кыргызстанга туристтер көп келери күтүлүп жатканын айтып, колдо бар мүмкүнчүлүктүн баарын колдонуу керектигин белгиледи.

“Чет элдик туристтерге электрондук виза берүү мөөнөтү 2,5 күнгө кыскарды, эми бир күн ичинде алууга шарт түзүү керек. Кооз жасалгаланган боз үйлөрдү көлгө бараткан жолдорго жайгаштырууну тапшырам. Эң көп турист Казакстан аркылуу киргенин эске алып, чек арадагы өткөрүү пункттарында туристтер үчүн өзүнчө жашыл коридор уюштурушубуз зарыл".

Дагы караңыз

Каракол эс алуучуларга толуп калды

Жаңыдан түзүлгөн Туризмди өнүктүрүү фонду тарабынан инфраструктуралык долбоорлор көрсөтүлгөн.

Маалыматка караганда, курамына туризм жаатында иш алып барган жеке ишкерлер кирген улуттук кеңештин жыйыны айына бир жолу уюштурулат.

Мамлекет эс алуу жайлары жана пансионаттарга бара турган жолдун сапатын жакшыртууну көздөөдө. Туристтик аймактардагы жергиликтүү бийликтин карамагындагы жолдор Транспорт министрлигинин карамагына өткөрүлөт.

Кыргызстандагы туристтик операторлор ассоциациясынын президенти Сергей Глуховеров эки жылдан бери дээрлик туристсиз отурган бул тармактагы кыргызстандыктар саясатчылардын чоң агымын күтүп алууга даяр деп эсептейт.

“Биз эки жылды туристсиз өткөрдүк. Акырындап туристтердин биринчи толкунун кабыл ала баштадык. Бирок бул тармактын өкүлдөрү алакан жайып отурган жок. Эки жыл өзүн-өзү окутууга, оңдоп-түзөөгө, үйрөнүүгө кетти. Канча турист келерин айта албайм. Мурдагы жылдарга салыштыруу дагы мүмкүн эмес. Тилекке каршы Кыргызстанда туристтердин статистикасы жок”.

Дагы караңыз

"Пандемияда ишканалардын 10% жабылып калды" 

Кыргызстанга келген туристтердин расмий статистикасы жок болгону менен Туризм департаменти Кыргызстанга негизинен КМШ, Европа, Араб өлкөлөрүнөн коноктор көбүрөөк келерин билдирди. Быйыл Украинадагы согушка байланыштуу санкциялардан улам чет өлкөгө жолу буулган орусиялык туристтердин да саны көбөйгөнү айтылууда.

"Тоодо жөө жүрүүчүлөр” бирикмесинин жетекчиси Марат Данилов Орусиядан келгендер көбөйүп, Европадан келген туристтер азайып жатканын айтууда.

“Расмий бийлик туристтер көп келет деп орус жарандарын айтып жатат окшойт. Чынында эле Орусиядан туристтердин биринчи толкуну келе баштады. Бирок Батыш өлкөлөрүнөн келген туристтердин саны азаюуда. Алар токтоп турат, кээ бир келишим түзүлгөн топтор баш тарткан учурлар бар. Бул Украинадагы согушка байланыштуу. Кыргызстандагы туризм тармагы 2019-жылы жакшы иштеген. Быйыл ошол деңгээлге жетпесе дагы жарымдап барса жакшы болот эле”.

Негизги көңүл Ысык-Көлгө

Кыргыз бийлиги Кыргызстандын негизги туристтик аймагы Ысык-Көлгө өзгөчө көңүл бөлүп жатат.

Президент Садыр Жапаров өткөн айда “Ысык-Көлдүн экологиясын сактоо боюнча кечиктирилгис чаралар жөнүндө” жарлыкка кол койду. Документке ылайык, эмдиги жылдан тартып Ысык-Көл облусундагы пансионаттарды инженердик коммуникация жана курулмалар менен камсыздабай иштетүүгө тыюу салынат.

Өкмөттүн маалыматына ылайык көл жээгинде 211 ири жана 600 кичи эс алуу жайлар орун алган. Алардын көпчүлүгүндө насостук станция жана тазалоочу курулмалар иштейт.

Экология, жаратылыш ресурстары жана техникалык көзөмөл министрлиги Тамчы айылында жайгашкан 200дөн ашык конок үйлөрүнө саркынды сууну тазалаган жай куруу зарылдыгы белгиленген.

Дагы караңыз

Ысык-Көлдө пансионат, конок үй кургандарга талап катаалдайт

Бирок Ысык-Көлдөгү эс алуучу жайлардын саркынды сууларын тазалаган инженердик коммуникацияларды куруу боюнча сөз узак жылдардан бери айтылганы менен ишке ашпай келет.

Маданият, маалымат, спорт жана жаштар саясаты министринин орун басары, туризм департаментинин директору Самат Шатманов бул жолу сөз айтылган бойдон калбай турганын, 2023-жылдан тартып андай курулмасы жок жайлар толук жабыла турганын эскертүүдө.

Өкмөт ошондой эле Ысык-Көлдө эки аэропортту реконструкциялап, күнү-түнү иштетип, көл жээгине 10 чакырым вело жана жөө адамдар басуучу жол курууну убадалап жатат.

Cамат Шатманов туристтик сезондун ачылышын утурлай өкмөт колдон келген бардык аракетин жасаганын айтууда.

“Кыргызстандын ар бир облусуна багытталган комплекстүү иш жүргүзүүдөбүз. Бир гана Ысык-Көл эмес, бардык аймак уникалдуу. Ошондуктан эки жылдан бери аймактагы туризмди өнүктүрүү иштерин алып барып жатабыз. Быйыл бир канча эл аралык туристтик көргөзмөлөргө катыштык. Туристтик компаниялар менен келишим түзүлдү. Көптөгөн авиакаттамдар каралып жатат. Ош-Жидда каттамы ачылды. Андан тышкары Ош-Кувейт, Бишкек-Будапешт түз каттамы ачылган турат. 67 мамлекеттин жарандары визасыз келе алат. ПЧР-тестти алып салдык. Мамлекет тараптан бардык аракеттер жасалууда”.

Туризм – дааратканадан башталат

Кыргызстандагы туризм тармагындагы негизги көйгөйлөр катары жол, даараткана, таштанды, тейлөө жана коопсуздук маселелери айтылып келет.

17-мартта кыргыз өкмөтү "Туризмди өнүктүрүүнү колдоо фонду" ачык акционердик коомун түзүп, уставдык капиталын 1 млрд. сом деп белгилеген. Фонд ички туризмди өнүктүрүүгө багытталган демилгелерди ишке ашыруу менен алектенет.

Быйыл Кыргызстанда жол жүргөн туристтерди тейлөө үчүн 68 атайын эс алуучу жай ачуу пландалууда.

Rest point деп аталган бул жайларды ачуу менен Кыргызстандын туризминдеги эң негизги көйгөйлөрдүн бири болуп эсептелген даараткана маселесин чечүү максаты коюлууда.

Учурда Rest point деп аталган жайлардын 3-4 эскиздик варианты даяр. Алар курула турчу 40 жер аныкталган. Эми министрлик бир вариантка токтолсо курула баштайт.

Андан тышкары быйыл августта гранттык каражаттын эсебинен Ысык-Көлдү тегерете беш Rest point ачылмакчы.

Дагы караңыз

Быйыл Кыргызстанда туристтер үчүн 68 rest point курула турганы айтылды

Туризм департаментинин мурдагы директору Максат Дамир уулу Кыргызстанда туризм тармагы жолго коюлуп келе жатканын белгиледи.

Ал Ысык-Көлдөн башка дагы жерлердин туристтик потенциалы жогору экенин, ал үчүн мамлекет бизнеске шарт түзүп гана бериши керектигин айтат.

“Кыргызстандагы туризм Ысык-Көл гана эмес экени акырындап жайылып келе жатат. Бардык облустардын туристтик потенциалы бар. Ал үчүн мамлекеттин эң чоң салымы бизнеске шарт түзүп берүү. Ар бир жердин өзүнүн өзгөчөлүгү бар. Тарыхый-маданий жерлерге барганга жолдор оңолсо, дааратканалар салынса, калганын бизнес өзү эле алып кетет эле. Андан тышкары жалпы элди окута албаса дагы, бул тармакка тиешеси барлардын тейлөөсүн жакшыртуу боюнча иштер жүрүш керек”.

Кыргызстанда учурда 67 өлкөнүн жарандарына визасыз режим иштейт. Чек ара кызматынын маалыматына таянып, турист катары келүүчүлөрдүн эң көбү Казакстан, Өзбекстан, Орусия, Европа жана Араб өлкөлөрүнүн жарандары.