Кыргызстан Казакстанга көгүлтүр от боюнча карызынан толук кутулса, кийинки жылы Астана Бишкекке 300 миллион куб метр газ берет.
Бул тууралуу 1-ноябрда Бишкекте өкмөттөр аралык кеңештин 4-жыйынында маалым болду. Анда тараптар негизинен инвестициялык фондду түзүүнү тездетүү, суу-энергетика, айыл чарба тармагында кызматташуу, чек арадагы көзөмөл боюнча маселелерди талкуулады. Соңунда эки документке кол коюлду.
Жыйынга сырттан көз салгандардын баамында, кыргыз-казак сүйлөшүүлөрү оңой өткөн жок. Тар чөйрөдө, андан кийин кеңири чөйрөдөгү жолугушуулардан кийин да кырыз-казак премьерлери менен айрым министрлер өз ара жабык сүйлөштү.
Кыргыз өкмөт башчысы Жантөрө Сатыбалдиев жыйын соңунда журналисттерге кол коюлган документтер маанилүү экенин белгиледи:
- Кол коюлган документтер Кыргызстан менен Казакстандын кызыкчылыгына төп келет. Эки өлкөнүн эли бүгүнкү кол коюлган протоколдун жемишин эң жакынкы күндөрү көрүп, сезе баштайт деп ишенем.
Казакстандын премьер-министри Серик Ахмедов эки өлкөнүн алака-катышында маселелер бар экенин айтып өттү:
- Биздин экономикабыздын кээ бир тармактарындагы маселелер өкмөттөр аралык кеңештин алдында түзүлгөн комиссиялардын алкагында чечилип, жөнгө салынат деп ишенем. Бул суу-энергетикалык, соода-экономикалык, инвестиция жана айыл чарба тармагындагы макулдашууларды ишке ашыруу маселелери. Мунун баары өкмөттөр аралык кеңештин бүгүнкү протоколдук чечимдеринде көрсөтүлгөн.
Жыйында газ тууралуу сөз болду. Кыргызстан Казакстанга көгүлтүр от үчүн 12 миллион долларга жакын бересе. Астана Бишкек карызынан толук кутулса эмдиги жылы 300 миллион куб метр газ берилет деп убада кылды.
Кыргызстандын айыл чарба министри Чыңгысбек Узакбаев тараптар сүт, эт жөнөтүү маселеси боюнча сүйлөшкөнүн айтты:
- Бизде былтыр июль айынан бери бир дагы шарп оорусу катталган жок. Мен бир жылдан кийин текшертүүгө даярмын дедим. Эл аралык эпизоотикалык бюро, же болбосо Бажы биримдигине мүчө мамлекеттердин эксперттери келсе, мен текшерткенге даярмын дедим. Эгер бул маселени чечсек, мал чарба продукциясын, этти, малды экспорттоо маселесин чечебиз. Азыр эт, мал чек арадан мыйзамсыз өтүп жатканы баарыбызга белгилүү. Ал эми сүт маселеси чечилгенине эки айдын жүзү болду. Азыркы учурда биздин жети ишкана өз продукциясын жөнөтүп жатат. Калган беш ишкана боюнча казак тарап Москва, Минск менен макулдашып бүтүп калдык деп жатат, буюрса ал бешөөнө да уруксат берет.
Чек араларды делимитациялоо жана демаркациялоо боюнча өкмөттүн атайын өкүлү Курбанбай Искандаровдун "Азаттыкка” билдиришинче, Казакстан аймагында калган жер тилкесинин маселеси каралды. Анда ал участокту пайдалануу шарттары тууралуу келишимдин долбоорун даярдоону макулдашты:
- Казакстанда биздин 800 метр жер тилкебиз калып калган. Бишкек-Нарын-Торугарт жолунда Ысык-Ата районуна караштуу Достук айылынын жанындагы тилке казак тарапта калып калган. Бишкектен Көл тарапка барганда ошол участок менен өтөт. Бүгүн ошол маселени карадык.
Кыргыз-казак өкмөттөр аралык кеңеш жыйында, "Маймак" бажы бекети боюнча чечим кабыл алынды. Бекетти пайдалануу боюнча эки тараптуу келишимдин мөөнөтү 1-ноябрда аяктагандыктан Казакстан менен Кыргызстан 20-ноябрга чейин жаңы келишим даярдоону, ага чейин станциянын ишин үзгүлтүккө учуратпоо тууралуу макулдашты. Бул тууралуу Таластын губернаторунун орун басары Байышбек Жуманазаров кабарлады:
- “Маймак” станциясынын ишин токтотпоо тууралуу бир тыянакка келип, бири-бирибизди колдоп атабыз. Бул станция биздин облус үчүн абдан маанилүү. Бизде өндүрүлгөн айыл чарба жана башка продукцияларды биз ушул станция аркылуу сыртка чыгарабыз. Кант кызылчасын Кайыңды заводуна жөнөтөбүз. Андан сырткары биз “Маймак” аркылуу көмүр, күйүүчү май ташып алабыз.
Кыргыз-казак өкмөт башчылар катышкан жыйындын соңунда эки документке, өкмөттөр аралык кеңештин төртүнчү жыйынынын протоколу, эки өлкөнүн каржы министрлеринин кызматташтыгы тууралуу бири-бирин түшүнүү меморандумуна кол коюлду.
Премьер-министр Жантөрө Сатыбалдиев Кыргызстандын "Кумтөрдөгү" үлүшүн көбөйтүү боюнча Жогорку Кеңештин токтомун саясий популизм деп атады. Анын айтымында, өкмөт алдына депутаттар дээрлик аткарылбай турган милдет коюшту.
Жогорку Кеңеш Кумтөр тууралуу токтом кабыл алган соң алгач ирет журналисттерге сүйлөп жатып, өкмөт башчы Жантөрө Сатыбалдиев бул келишимди аткаруу дээрлик мүмкүн эмес деп атады. Анын айтымында, депутаттар саясий максаттан улам бул маселе боюнча популисттик чечим кабыл алып коюшту:
- Жогорку Кеңеш популисттик чечим кабыл алып койду. Эч кандай санга негизделген эмес. Эмне үчүн 70-80% эмес, 67 пайызга жеткирүү керек деген суроого эки жума өтсө да жооп таба албай турам. Мен депутаттарга бул токтомду аткаруу реалдуу эмес деп айттым. Бирок 2015-жылдагы шайлоо жакындап калганбы билбейм, депутаттар популисттик чечим кабыл алып коюшту.
Ошентсе да Сатыбалдиевдин жаңы сүйлөшүүлөрдү жүргүзүүгө даярдык көрүлүп жатканын кошумчалады. Анда кыргыз тарап “Центерра Голддун” алдына үч вариантты сунуштамакчы:
- Биринчиси - биз мурдатан эле айтып жаткан 50/50 үлүштөгү биргелешкен ишкана түзүү, экинчиси - депутаттар бизге таңуулаган 67% пайыздык үлүш боюнча. Ал эми үчүнчү вариант - улутташтыруу. Биз учурунда мына ушул үч варианттын үстүнөн иштеп жатабыз.
Ошентип Жантөрө Сатыбалдиев Жогорку Кеңешке декабрда мурда кабыл алынган меморандумду алып келүү мүмкүн экенин четке каккан жок. Бир гана Кыргызстан буга чейин 100 миллион долларга сатып алуусу каралган 4 пайыздык акцияны бекер бериши мүмкүн. Бул боюнча сүйлөшүүлөр жакындан тарта башталганы жатат.
Анткен менен Жогорку Кеңеш депутаттары Кумтөрдөгү Кыргызстандын үлүшүн 67 пайызга жеткирсе болооруна ишенишет. “Ата Мекен” фракциясынын төрагасы Өмүрбек Текебаев буга чейин “Азаттыкка” курган маегинде өкмөт мындай тапшырманы аткара албаса, анда отставкага кетирүү маселеси көтөрүлөөрүн билдирген:
- Өкмөт башчысы Жантөрө Сатыбалдиев “муну аткаруу мүмкүн эмес, бул аткарылбайт” деп коркутуп жатат. Токтомго кол коюлуп, күчүнө кирген соң азыркы өкмөт аны аткарат. Аткара албаса, анда “муну жасай алам” деген азаматты таап, өкмөттүн башына отургузуу керек.
Бирок Сатыбалдиев Кумтөр маселеси учурдагы өкмөттү таратууга негиз боло албайт деген ишенимде.
Эксперттер маселенин ушул өңүттө өнүгүшү Жогорку Кеңеш менен өкмөттүн ортосунда тирешти жаратышы мүмкүн экенин билдиришүүдө. Анын жыйынтыгында же өкмөт отставкага кетип же Жогорку Кеңеш таратылышы мүмкүн. Саясат таануучу Эмил Жураевдин баамында, парламент токтомунун аткарылбашы өкмөттү отставкага кетирүү менен аякташы ыктымал:
- Бул токтом аткарылбай калышынан улам парламент тарап кетет дегендерге мен ишенбейм. Кумтөрдүн айынан кетсе өкмөт кетет. Себеби аны кетирүү үчүн көпчүлүк коалицияны бузуу эле жетиштүү.
Ал ортодо башкы прокурор Аида Салянова коррупциялык жол менен кабыл алынган делген 2003-жылдагы келишимге кол койгон министрлердин атын атады. Анын айтымында, бул экс-министрлер жакынкы аралыкта суракка чакырылышы мүмкүн:
- Кумтөр келишимине 2003-жылы өкмөттүн 12 мүчөсү кол коюп, макулдугун берген. Алар: ошол кездеги биринчи вице-премьер-министр, юстиция министри Курманбек Осмонов, мурдагы каржы министри Болот Абилдаев, тышкы иштер министринин мурдагы орун басары Талант Кушчубеков, мурдагы айыл чарба жана суу чарба министри Александр Костюк, мурдагы социалдык коргоо министри Роза Акназарова, мурдагы саламаттыкты сактоо министри Миталип Мамытов, мурдагы транспорт жана байланыш министри Кубанычбек Жумалиев, мурдагы ички иштер министри Бакирдин Субанбеков, мурдагы экология жана өзгөчө кырдаалдар министри Темирбек Акматалиев, мурдагы өнөр жай жана тышкы соода министри Садриддин Жиенбеков, Мамлекеттик мүлк жана инвестиция тартуу боюнча комитеттин мурдагы жетекчисинин орун басары Анатолий Макаров, “Кыргызалтын” ишканасынын экс-президенти Камчыбек Кудайбергенов. Булардын ичинен Кудайбергенов менен Макаров каза болгон.
Аты аталгандардын арасынан буга чейин Башкы прокуратура Курманбек Осмонов, Болот Абилдаев жана Темирбек Акматалиевге кылмыш ишин козгогон. Абилдаев менен Акматалиев 25-октябрда кармалып, ушул эле күнү атайын тил каттын негизинде үй камагына чыгарылган.
