Борбор Азия

1-ноябрдан тарта Казакстанда республикалык маанидеги трассаларга жол акысы киргизилди. Эң кымбат тарифти оор жүк ташуучу унаалардын айдоочулары төлөйт. Эми Казакстанда автоунаалар өтчү акысыз, алтернативдүү жолдор такыр калган жок.

Казакстандык айдоочу Сундет Мусылманулы алты жылдан бери оор жүк ташуучу унаа айдайт. Ал ар бир каттамдан кийин темир тулпарын сөзсүз оңдоп түзөөгө аргасыз экенин, эми жол акыны кошкондо чыгашасы кыйла көбөйөрүн айтууда.

"Эгер жолдор сапаттуу болсо, анда мен акча төлөгөнгө каршы эмесмин. Бирок алар бузулуп, ажатканалар менен катардагы унаа токтотуучу жайлары жок болсо, анда эмне үчүн төлөшүбүз керек?", - дейт казакстандык айдоочу.

Казак бийлиги быйыл июнь айынан баштап өлкөдөгү жолдордун 18 бөлүгүнө акы төлөнөрүн билдирген эле. Анын курамына Актөбө-Орол (Уральск), Актөбө-Оренбург жолунун (чек арага чейинки) бөлүктөрү кирген. Жайында өлкөнүн айрым аймактарында жүк ташуучу автоунаалардын айдоочулары буга байланыштуу нааразылык билдирип, жолдордун сапаты жана жолдорду бойлой токтоо жайларынын абалы начар экенин айтып чыгышкан.

Алардын үнү Акордого да жетип, президент Касым-Жомарт Токаев өзгөчө транзит өткөн автоунаалардан киреше табарын кыйыткан.

"Дүйнөлүк практикага ылайык, акы төлөнүүчү жолдорду киргизүү туура чечим. Мындай эбегейсиз мамлекетте бюджеттин эсебинен гана жол салуу мүмкүн эмес. Мындан тышкары, Казакстан транзит өткөн автоунаалардан акча табышы керек",- деди Токаев.

Дагы караңыз

Алматыда орусиялык компанияга каршы акция өттү

Жаңы коюлган тарифке ылайык, жеңил автоунаанын айдоочусу Нур-Султандан Павлодарга чейин дээрлик бир доллар төлөйт. Ал эми оор жүк ташуучу унаалардан ушул эле жолдо 20 эсе көп төлөм алынат. Коңшу казак бийлиги айдоочуларга акысыз, алтернативдүү жол калтырган жок. Ал эми жергиликтүү айдоочулар алардан алынган акы салыштырмалуу кыйла арзан болушу керек экенин айтышат.

"Бизге, казакстандыктарга төлөмдөр арзан болушу керек. Кыргызстандык, өзбекстандык айдоочулардан акы дагы көбүрөк алынышы керек деп ойлойм. Анткени алар деле биздин жолдорду колдонуп жатышат да",- дейт казакстандык айдоочу Нурлан Шакиров.

Эксперттер учурда Казакстанда жүктөрдүн 80 пайызы дал ушул автоунаалар аркылуу ташыларын белгилейт. Ал эми аймактар арасы аралыктын узундугу соода-логистиканын чыгымын көбөйтүүдө. Казакстандык экономист Айдар Алибаев өлкөдө жолдорго киргизилген төлөмдөр азык-түлүк жана башка товарлардын кымбатташына алып келет деген пикирде.

"Премьер-министр Аскар Мамин өкмөттүк жыйын өткөрүп, анда негизги маселе катары өзгөчө азык-түлүккө болгон баанын өсүшүн кантип токтотууну талкуулайт. Бирок ушул эле өкмөт жолго төлөмдөрдү киргизүүнү сунуштап жатат. Бул күнүмдүк керектелүүчү товарлардын баасына өтө чоң таасир этет",- деди Алибаев.

Мамлекеттик "Казавтожол" компаниясына бул жаңы эреже канча киреше алып келери азырынча белгисиз. Деген менен дүйшөмбүдө айрым трассаларда акча төлөй турган терминалдар орнотула элек экени белгилүү болду. Андыктан жолдорго акы киргизүү эки аптага жылдырылды.

Ал эми Кыргызстандыктар Орусияга кара жол менен Казакстан аркылуу каттаса, бир катар өлкөлөрдүн визасын алуу үчүн Алматы жана Нурсултанга барууга да аргасыз. Казакстандыктар болсо, жайында Ысык-Көлгө миңдеп агылат жана чек аралаш Кордай районунун тургундарынын көбү Бишкекте окуйт же иштейт.

Кыргызстандан Казакстанга жеңил машинелер менен оор жүк ташыган автоунаалардын өтүшүнө утур-утур кыйынчылыктар жаралып келет. Айрыкча, 2017-жылы "Ак-Жол" өткөрмө бекетинде узун кезек болуп, адамдар бир нече сааттап жөө жана автоунаа менен өтө албай кыйналган.

Алматы шаарында Орусиянын санариптик үстөмдүгүнө карата нааразылык акциясы болуп өттү.

Каршы чыккандар өкмөттүн электрондук мамлекеттик кызмат көрсөтүүлөр тутуму менен жалпы маалыматтар базасын тейлөөнү орусиялык компанияга берүүнү эгемендикке каршы аракет катары баалашууда.

“Эл тиреги” санариптик эгемендикти коргойт

Алматыда 1-ноябрда Казакстандагы каттоого алынбаган “Эл тиреги” саясий кыймылы уюштурган митингде өкмөт менен Орусиянын “Сбер” компаниясынын алдын ала макулдашуусуна каршы демилге көтөрүлдү.

Ага ылайык Казакстандын электрондук мамлекеттик кызмат көрсөтүүлөр тутуму менен маалыматтар базасы жаңыланып, аны тейлөө аталган компаниянын ээлигине берилет.

Акцияга келгендер өкмөттүн мындай демилгесине каршы чыгып, муну мамлекеттин эгемендигине коркунуч катары кабыл алышты.

“Өлкөнүн эркиндик алганына 30 жыл толуп, эгемендик майрамы жакындап калган маалда мамлекеттин көз карандысыздыгына коркунуч туудурган кооптуу учур болуп жатат. Биздин өкмөт мамлекеттик башкарууга тиешелүү электрондук маалымат алмашуу тутумун тейлөөнү орусиялык компанияга бергени жатат. Бул абдан кооптуу. Анткени биздин жарандардын маалыматтары, мамлекеттик органдардын маалыматтары мына ошол “Сбер” компаниясынын колуна түшөт” дегенди түшүндүрөт. Бул маалыматтар башка мамлекетке берилип турат деген сөз. Биз мындайга жол бербешибиз керек”, - деди “Эл тиреги” саясий кыймылынын лидери Нуржан Алтаев.

Ошондой эле ал бул аракет мамлекеттин маалымат коопсуздугун алсыратып, Москва Казакстандын электрондук мамлекеттик маалымат тутумуна толук ээ болуп, ал аркылуу өз үстөмдүгүн камсыздап алат деп кооптонот.

Буга чейин казак өкмөтү менен орусиялык “Сбер” компаниясы мамлекеттик кызмат көрсөтүү тутумун толук электрондоштуруу тууралуу меморандумга кол коюшканы белгилүү.

Бул демилгеге каршы чыккан жарандык активисттер электрондук тутум орусиялык компанияга өтсө, жарандардын маалымат базасынан сырткары, мамлекеттик башкаруу органдарынын электрондук маалымат тутуму толук коңшу өлкөнүн көзөмөлүндө калат деп чочулашат.

Бийлик катталбаган уюмдун акциясына уруксат берди

“Эл тиреги” кыймылынын лидери Нуржан Алтаев мурда бийликтин “Нур-Отан” партиясынан депутат болгон. Ал негиздеген бул саясий кыймылды да партия катары каттоодон өткөрүү боюнча сунушу четке кагылган. Ошондуктан трибуна коюлган жерде “Эл тиреги” кыймылын каттоо талабы да илинип турду.

Мурда каттоого алынбаган уюмдарга саясий акцияларын өткөрүүгө тыюу салынып келсе, бул жолу полиция “Эл тиреги” кыймылы уюштурган митингдин жүрүшүнө байкоо салып турганы кабарланды.

Мурда каттоого алынбаган саясий уюмдар акция өткөргөндө, катышуучулар кууп таркатылып, аны уюштурган жарандык активисттер сот тарабынан акчалай айыпка жыгылган учурлар болгон.

Митингге байкоо салып турган Алматы шаардык акимчилигинин өкүлү катталбаган уюмдардын акция өткөрүүсүнө уруксат берүүдө тандалма мамиле жок деп эсептейт.

“Буга чейин COVID-19 вирусунун жайылышына байланыштуу шаар “кызыл тилкеде" болчу. Ал мезгилде бир дагы коомдук уюмга же башка бир тараптарга уруксат бербей, массалык иш-чараларды уюштурууга тыюу салып келгенбиз. Азыр эми илдет бир аз басаңдап, шаар “сары тилкеге" чыкты. Азыр башка санитардык-эпидемиологиялык ченемдерге карата каралат. Ошондуктан бул иш-чарага уруксат берилди”, – деди Алматы шаардык мэриясынын өкүлү Айдар Эсенбеков.

Буга чейин кууп таратылгандар митингден пайдаланды

Ошол эле кезде бул акцияга каттоого алынбай, ишмердигине тыюу салынган саясий уюмдардын мүчөлөрү да келди. Катталбаган уюмдардын мүчөлөрү акциядан пайдаланып, митингде алардын конституциялык укугу бузулуп жатканын айтышты.

“405-берене боюнча бардыгын эле экстремизмге шек санап, камап жатышат. Ал эми биз болгону мына ушундай эле тынч митингге чыгып келдик. Курал-жарагы жок эле саясий акцияларга чыккан биздин санаалаштарды кармап, камап келишти. Тынч жыйындарга чогулуу биздин жарандык укугубуз болчу. Чындыкты айтканыбыз үчүн, кармап, камап жатышат”, -деди каттоого алынбаган “Көчө” саясий уюмунун тарапташы Байбак Билалов.

Буга чейин “Көчө" партиясы менен "Казакстандын демократиялык тандоосу" партиясын сот экстремисттик деп таап, алардын ишмердигине тыюу салган чечим кабыл алган. Алардын лидерлери кармалып, камакка алынганы белгилүү.

Бул эки партиянын тарапташтары сот чечимине каршы саясий акцияларды уюштуруп, аны артка кайтарууну талап кылып келишкен.

Санариптик тутумду орусиялык компаниянын тейлөөсүнө берүү демилгеси казакстандык IT-адистердин дагы нааразылыгын жараткан. Ага Казакстандагы укук коргоочулар коому дагы кошулуп, өкмөттү аталган алдын ала макулдашуудан баш тартууга чакырган.