Экономика

Өздөрүн конструктивдүү оппозицияда санаган парламенттеги социал-демократтар фракциясы өкмөттүн энергетика саясатына канагаттанбаган саясий күчтөрдүн бири. Менчиктештирүү бир жактуу, шашылыш ишке ашып жатат деп эсептеген фракция менчиктештирүүнүн референдум аркылуу ишке ашышын каалоодо.

Фракция мүчөсү Роза Отунбаеванын көз карашында өкмөт азыр менчиктештирип жаткан электр тармактар ишканалары элдин менчиги, ага жараша элдин көзөмөл жүргүзүүгө толук укугу бар:

- Өкмөттүн жасап аткан иштери элди түртүп атат. Элдин өкүлү Жогорку Кеңештин да эч нерсеге тиешеси жок болуп калды. Баарынан бизди чыгарып салды мына. Көпчүлүк добуш менен колдоо дегенден башка тиешебиз болбой калды.

Парламент 18-апрелде кабыл алган “Мамлекеттик менчикти менчиктештирүү жөнүндөгү” мыйзамга стратегиялык саналбаган объектилерди өкмөт парламенттин макулдугусуз эле өз алдынча чечери тууралуу жобо киргизилген. Муну мамлекеттик мүлктү башкаруу боюнча мамлекеттик комитеттин төрагасы Турсун Турдумамбетов өкмөттүн жоопкерчиликти өзүнө алуу аракети менен байланыштырган. Бул тууралуу Турдумамбетов парламентте социал-демократтардын депутаты Руслан Шаботоевдин суроосуна жооп берип жатып билдирген:

- Сиз ошентип ойлоп атасыз. Биз андай ойдо эмеспиз. Тескерисинче, бул өкмөттүн иши, өкмөт мойнубузга алып иштейли деп атабыз. Биз өкмөттө ушундай чечтик.

Алдыда менчиктештирилүүгө жылуулук тармактар ишканалары берилери күтүлүп жатат. Социал-демократтар объектилер сатууга ар тараптан даярдалып бүткөндүгүн белгилөө менен, анын коррупциясыз таза менчиктештирилерине көзү жетпей жатканын айтышууда:

- Азыр энергия тармактагы жооптуу кызматкерлердин кирешелери кантип түптөлүп атат? Ошонун механизмин табышыбыз керек. Жанагы 38% жоготуу деген абдан чоң жоготуу. Бул кимдин чөнтөгүнө кетип атканын эл да түшүнүшү керек, - дейт Роза Отунбаева.

Отунбаева коррупцияга жол бербөө үчүн бөлүштүрүүчү компанияларда коомдук кеңеш, интернет сайт, көз карандысыз регулятор болушун, терең адистешкен бейөкмөт уюмдардын болушун каалайт.

Учурда өкмөттүн менчиктештирүү саясатын кескин сынга алып жаткан укук коргоочулардын бири “Кылым шамы” борборунун башчысы Азиза Абдырасулова энергетиканы менчиктештирүүгө өкмөт азыр даяр эмес, бир да мамлекеттик структурада антикризистик программа жок, ошондуктан убактылуу мораторий жарыяланышы керек дейт. Ошондуктан, укук коргоочу келерки 10-15 жыл аралыгында 2001-жылкы улуттук программанын чегинде инвесторлорду тартуу аркылуу чакан ГЭСтерди куруу азыркы аракеттерден алда канча коопсуз жана пайдалуу болорун белгиледи. Ансыз Кыргызстан Тажикстандын кейпин кийип калышы ажеп эмес:

- Тажикстандын Хужаб облусундагы энергетикалык тармак Ирандын менчигине 12 жылга берилип кеткен. Күрөө катары берилгени менен ирандыктар ал жерде кожоюн болуп турат. Бул 2007-жылдын жай айында ишке ашты. 2008-жылкы кыш оор болду да тажиктерге. Четтен келгендер тажик элинин кыйынчылыгына көңүл бөлгөн жок. Ирандык ишкерлер ал жерге байыганы келишкен.

Өкмөт болсо, тескерисинче, энергетикалык кризистен чыгуунун жолун бул тармактагы ишканаларды менчиктештирүүдөн көрүп, ансыз Тажикстандагы энергетика кризиси келерки жылы Кыргызстанда кайталанабы деп чочулап турат.
Ага жараша энергетикага байланышкан мыйзам долбоорлору парламентте көпчүлүктү түзгөн бийликтин “Ак жол” партиясы колдоп берүүдө.

Өткөн аптада бул багыттагы өкмөттүн үч мыйзамын “Ак жол” фракцисы колдоп берди. Мыйзамдарга караманча каршы турган, аз добушка ээ парламенттеги социал-демократтардын жана коммунисттердин чакан фракциялары өздөрүнүн тынчсызданууларын билдирүүгө гана кудурети жетүүдө.

“Андаш” алтын-жез кенинин экологиялык проблемалары жергиликтүү эл тарабынан козголгон. Кенге жакын жайгашкан “Көпүрөбазар” айылынын тургундары алтын менен жез казылып алгандан кийин ууланган суу менен талкаланган тоо каларын эскертишип, анткенче ач кулактан тынч тоону бузбай сактап калуу демилгесин көтөрүп чыгышкан.

Акыйкатта да, 20 тоннага жакын алтын, андан азыраак жез, күмүш казып алыш тоону жардырып, табиятты бүлдүрүүнүн кажаты бар беле? “Табият Лайв” экологиялык уюмдун жетекчиси Кайрат Молдошевдин айтуусунда, жергиликтүү элдин арасында жаңы долбоор жайында туруктуу пикир жок:

- Менин билишимде, ал жердеги эл экиге бөлүнүп, экианжы болуп жатат. Жарымы кенге уруксат берилсе, биздин жумушсуз жүргөн балдар иштеп калышат дешет. Бирөөлөр кенсиз эле төөбурчак менен жакшы жашап кетебиз деген пикирде. Ушинтип өздөрү макулдукка келе албай жатышат. Ал жерде андай болгон соң өкмөттүн ичинде макулдукка келиш кыйын.

Өкмөттүк комиссия да “Андаш Майнинг” компаниясына жергиликтүү эл арасында түшүндүрүү иштерин жүргүзүү зарылдыгын белгилөөдө. Адистердин айтымында, кен иштетүү 6 – 7 жылга созулушу мүмкүн. Кыргызстан тоокенчилер ассоциациясынын жетекчиси Орозбек Дүйшеевдин ырасташынча, долбоорду жумушчу топко кирген техникалык адистер, окумуштуулар дагы бир ирет окуп чыгышып сын-пикирлерин беришкен. Техника-экономикалык негиздеме толук даяр болгон соң адистерден турган топ жергиликтүү эл алдында кенди иштетүүнүн жол-жобосун, шарттары кандай болорун түшүндүрүп беришмекчи.

- Азыр биз эки сунушту киргизип жатабыз. Азыр дүйнөдө кенди жардыруусуз эле иштете турган технология бар, - дейт Орозбек Дүйшеев. - Аны бир участогуна коюп, эгер иш жакшы жүрүп кетсе жардырууну токтотобуз. Анан азыр жардырууну башкарууга өтүшкөн. Техника ошондойго жеткен. Ошол жардыруулар болгон жерден 150 метр жерде айнек-терезелүү жайлар турат. Жардыруудан 2,5 чакырым жерде ал угулбайт деле.

“Андаш” алтын-жез кенинин даярдык жумуштары, экспертизалык иштери аяктагандан кийин жергиликтүү элге тоокен долбоорунун экологиялык салакасы, иштөө шарттары түшүндүрүлө тургандыгын Кыргызстандын геология жана минералдык ресурстар мамлекеттик агенттигинин жетекчи орунбасары Наби Эшназаров да ырастады.

- Уулуу заттар, айрыкча цианид ал жерде колдонулбайт. Бул жерде көбүнчө талкалануу жумуштары гана жасалат, аны флотация дейт. Химиялык реагенттердин айрым түрлөрү колдонулушу мүмкүн, бирок алар биринчиден, технология боюнча сууга аралашпайт. Жерге сиңип кетпегендей кылышат. Анын үстүнө цианиддерди колдонбойт.

Кийинки айда алтын-жез кендин долбоору толук даяр болуп, жергиликтүү элге түшүндүрүлгөнү туру. Таластын төрүндөгү тоо айылдары аны кабыл алабы же алтын кен талашы бийлик менен элдин ортосундагы кезектеги тирешүүсүнө алып келеби – айтыш кыйын. Кыргызстандагы ири долбоорлордун баары чоң талашка түшүп, ал бийлик менен оппозициянын ортосундагы түгөнбөгөн чууга айланып кетчү эле.

Таластагы “Жерүй” кенинин мурдагы инвестору менен кыргыз өкмөтүнүн ортосундагы эларалык арбитраждык соттогу териштирүү да аягына чыга элек.

Бул аралыкта кыргыз өкмөтү “Кумтөр” алтын кени боюнча өткөн жылдын августунда кол койгон келишимдерин дагы бир ирет карап чыгуу үчүн ведомстуктар ортолук комиссия түзүп, анын жыйынтыгын күтүп отурган чагы.