Экономика

Жоомарт Оторбаев бул тууралуу жергиликтүү маалымат агенттиктеринин бириндеги маегинде билдирип, өлкөнүн экономикалык абалына баасын берди.

Ири инвестицияга үмүт

Эки күн мурда Жантөрө Сатыбалдиев өкмөттөн биротоло кеткенден кийин Жоомарт Оторбаев өкмөт башчынын милдетин аткарып калды. Ал жаңыдан түзүлө турган коалиция өкмөт башчылыкка көрсөтө турган негизги талапкерлердин да бири болуп турат. Анткени “Ырыс алды - ынтымак” коалициясын ыдыраткан “Ата Мекен” фракциясы Жоомарт Оторбаевдин талапкерлигин өкмөт башчылыкка сунуштаарын расмий түрдө жарыялады.

Ошентип өкмөт башчылыкка негизги талапкер болуп жаткан Оторбаевдин экономикалык көз карашына келе турган болсок, ал экономикада либералдык саясатка жакын. Мурунку өкмөттөрдө инвестиция тартуу жагында, андан кийин Европа өнүктүрүү жана реконструкциялоо банкында бир нече жыл иштеген. Ошондуктан донорлор жана инвесторлор үчүн Жоомарт Оторбаев жат эмес.

Ал Кыргызстан экономикасындагы азыркы абалды позитивдүү баалап, былтыртан бери аткарыла баштаган инфраструктуралык долбоорлор экономикага оң таасирин тийгизет деп эсептейт. Негизи эле мамлекет инфраструктурага инвестиция салууну колго алса, менчик инвесторлордун келишине шарт түзүлөт деген пикирин Жоомарт Оторбаев “Азаттыкка” мурунураак берген интервьюсунда белгилеген эле:

- Жолдорду, энергетикалык инфраструктураларды, көпүрөлөрдү, ирригациялык каналдарды, таза сууну баарын уюштурушубуз керек. Андан кийин бизге менчик инвесторлор келет. Алар эмне үчүн бизге келет? Бизде жакшы мыйзамдар болсо, саясий туруктуулук болсо, эгер бизде коррупция болбосо, бизде инфраструктурага мүмкүнчүлүк болсо, мына ошондо келишет.

Жоомарт Оторбаев сомдун курсунун акырындап алсыроосун оң баалаган. Ал эми салык жыйноо жагында Транзиттик борбордун чыгышы менен бюджетке түшпөй кала турган 7 млрд. сомдун ордун толтурууну, социалдык багыттагы көп кабаттуу үйлөрдү куруу үчүн 100 млн. доллар инвестиция табууну чечүүнү талап кылган маселе катары атаган. Соңку маегинде ал Бажы биримдигине кирүүгө 95% даярдыктар көрүлүп, азыркы кезде кээ бир тобокелчиликтер иликтенип жатканын да белгилеген.

Татыктуу талапкерби?

Канткен менен айрым тажрыйбалуу экономисттер, ишкерлер Жоомарт Оторбаев өкмөт башчылыкка келишин туура көрүп, ага үмүт артууда. Маселен, Улуттук банктын төрагасынын мурунку орун басары Максат Ишенбаев Жоомарт Оторбаев экономикада кандай реформа жүргүзүүнү билээрине ишенет:

- Жоомарт Оторбаевдин чет өлкөдө иштеп келген тажрыйбасы бар. Бизге кандай реформа керектигин жакшы билет. Минус жагы - өтө эле жумшак. Бирок ал командасы менен келсе жакшы болот эле. Өзүнүн командасы болсо, аны колдогон министрлер болсо, анда экономикалык жактан жакшы эле өзгөрүүлөр болот эле.

Ишенбаев бирок Кыргызстан шартында улуттук валютанын бекем болуусу максатка ылайыктуу деп эсептейт. Анткени импорту көп өлкө үчүн бул маанилүү.

“Кыргызконцепт” ишканасынын жетекчиси Эмил Үмөталиев Жоомарт Оторбаевдин билими жогору, тажрыйбасы мол, экономикалык көз караштары глобалдык деңгээлге жооп берет деп эсептейт. Үмөталиевдин пикиринде, Оторбаевге көбүрөөк мүмкүнчүлүк берилсе, прогресске жол ачылышы мүмкүн:

- Үмүт бар, эгерде ага бийлик көбүрөөк берилсе, анда глобалдуу прогресске түрткү болгон жакшы кадамдарды, билип жүргөн, айтып жүргөн кадамдарын жасай алабы деген. Бирок бүгүнкү кырдаал абдан оор.

Үмөталиевдин пикиринде, Оторбаев саясий лидерлерлердин туткунунда болуп, андан чыга албай, чайналып калышы мүмкүн. Жоомарт Оторбаевдин келишин оң баалаган инвесторлор, донорлор да анын саясий батылдыгын байкап көрүшөт жана күтүшөт.

Мурунку каржы министри Акылбек Жапаров Жоомарт Оторбаевдин экономикага берген баасын оң баалап, мурунку өкмөт башчыдан айырмаланып ал макроэкономика, финансы, акча-насыя саясатын дурус билет деп эсептейт. Бирок экономиканын реалдуу тармагы жагынан аксайт дейт:

- Бир гана нерсе бар, жыйырма жылдан бери биз либералдык экономика түзөбүз деп келатабыз. Өкмөт түнкү кароолчудай болуш керек, талап менен сунуш баарын чечиш керек деген теориядан алысыраак болсо жакшы болот эле. Кыргызстандын ичиндеги реалдуу экономика боюнча тажрыйбасы бир аз жетишпей жатат. Мына ушундай кемчиликтери бар.

Бирок ал тажрыйбаны иштеп топтоп алууга болот, дейт Акылбек Жапаров.

Ал ортодо Бажы биримдигине кирүү же кирбөө маселесин референдум аркылуу чечүүнү сунуштагандар да чыгып жатат.

Сандар сайрайт

Социологиялык сурамжылоону АКШдагы Gallup институту менен анын Бишкектеги өнөктөшү - социалдык жана маркетинг изилдөөлөрүн жүргүзүүгө адистешкен SIAR консалтинг компаниясы жүргүзгөн. SIAR компаниясынын башкы директору Айнура Сагынбаеванын айтымында, былтыр жүргүзүлгөн изилдөөдө Бажы биримдигине кирүүнү суралгандардын 62 пайызы “толук жана жарым жартылай” колдосо, быйыл “толук жана жарым жартылай” колдогондор 49 пайызды гана түздү.

- Былтыркы сурамжылоого караганда Бажы биримдигине кирбейбиз деген пикирдегилер көбөйгөн. Азыр коомдо бул боюнча көп талкуулар жүрүп жатат. Ошону менен бирге эксперттер да анын пайда-зыянын айтып беришүүдө. Менимче, эл да көбүрөөк маалымат алып, ошого жараша жооп беришти окшойт.

Маселен, Бажы биримдигине кирүүнү жактагандар быйыл 26 пайызды, жарым-жартылай жактагандар 23 пайызды түзгөн. Ал эми 21 пайыз каршы болсо, 14 пайыз жарым-жартылай каршы болгон. Жооп бере албагандар 16 пайызды түзгөн.

2013-жылы болсо Бажы биримдигине кирүүнү жактагандар 33 пайызды, жарым-жартылай жактагандар 29 пайызды түзгөн эле. Каршылар 10 пайыз, жарым-жартылай каршылар 11 пайызды түзсө, жооп бере албагандар 17 пайыз болгон.

Gallup институту 2005-жылдан бери Кыргызстанда жылына эки ирет социалдык, саясий жана экономикалык маселелер боюнча сурамжылоо жүргүзөт. Быйылкы сурамжылоого “Манастагы” Транзиттик борборго жана Орусиянын Канттагы аскер базасына карата көз карашыңыз кандай?” деген сыяктуу бир катар саясий-экономикалык суроолор киргизилген жана ага бардык аймактардан 1,5 миң адам тартылган.

Каршылар неге көбөйдү?

Жаш ишкерлер кеңешинин аткаруучу директору Руслан Акматбек Бажы биримдигине кирүүгө каршы катмардын көбөйүшүн төмөнкүлөрдөн көрөт:

- Бажы биримди боюнча талкуу башталгандан бери өкмөт анын биздин ишкерлерге, жалпы эле өлкөбүзгө алып келе турган пайдасын далилдер менен так көрсөтө албай койду. Экинчиден, Бажы биримдигине мүчө болгон коңшу Казакстандагы окуялар, кыйынчылыктар да таасир этүүдө. Бул жакка келген казак ишкерлери биримдик боюнча терс маанидеги пикирлерин айтып жатышат.

Кыргыз өкмөтү Бажы биримдигине кирүү чечимин кабыл алганы менен ага качан толук кандуу мүчө болору так аныктала элек. Ал ортодо бул маселени референдум аркылуу чечүү сунуштары да чыгууда.

Руслан Акматбек эгер Орусия Кыргызстанды Бажы биримдигине кошуп алууга чындап киришсе, референдумдун жыйынтыктары да алар каалагандай болуп чыгышы мүмкүн деген ойдо:

- Биз эл аралык окуяларды орусиялык маалымат каражаттарынан алабыз. Кааласак-каалабасак да кайсы бир маселеге ошолордун көз карашы менен караганга көнүп калганбыз. Эгер Бажы биримдигине кирбесек, эртең Орусиянын кысымы күчөйт, күйүүчү май кымбаттайт, экономикалык курчоодо калабыз деген коркунучтар үстөмдүк кылып кетип жатат.

Референдум - акыркы чара

Экономист Жумакадыр Акенеев болсо, эртеби-кечпи Кыргызстан Бажы биримдигине мүчө болот деп эсептейт. Анын пикиринде, бул чечимди калктын 70 пайызы колдойт. Акенеев эгер коомдо талаш-тартыш күчөп, Бажы биримдиги боюнча ит жыгылыш абал түзүлсө, анда аны референдумга алып чыгып, көпчүлүктүн колдоосун алуу зарылдыгына токтолду.

- Эгер эл экиге бөлүнө турган болсо, анда сөзсүз референдум өткөрүү керек. Элдин добушун алып, баары элдин каалоосу боюнча болду деп Бажы биримдигине кирүү боюнча чечим чыгартып алса болот. Анда эч ким эч нерсе дей албай калат. Менимче, референдумга коюлса, аны 70 пайыз колдоп берет. Азыр деле колдогондор ошончо. Анткени, Бажы биримдигинин зыянына караганда пайдасы көп экени түшүнүктүү.

Кыргыз өкмөтү учурда Бажы биримдигине кирүү позициясын билдирген программа түзүп жатат. Былтыр декабрда Москвада өткөн жыйында Кыргызстан Бажы биримдигине кирүү шарттарын тактоо үчүн мөөнөттү узартууну суранган. Бажы биримдиги 2010-жылы түзүлүп, ага учурда Орусия, Беларус жана Казакстан мамлекеттери мүчө.