Экономика

Кыргызстандын жарандарды жапырт текшерүүгө чамасы жетеби жана анын натыйжасы кандай болот?

Жогорку Кеңештин депутаты Алтынбек Сулайманов парламенттин жалпы жыйынында өлкөдөгү өзгөчө абалдын мөөнөтүн 15-апрелден ары узартууга болбойт деген пикирин билдирди.

Эл өкүлү мындай убакта чакан жана орто бизнес токтоп, жарандарды өкмөт бага албай каларын белгиледи. Ал жугуштуу илдет менен күрөшүүдө карантинден башка жолдорду да караштырууну сунуш кылды.

«Түштүк Корея, Сингапур, азыр Чехия колдоно баштады. Өкмөт, силер да ошондой кылышыңар керек. 15 күн ичинде ар бир жаранды тактап, вирус чыкканын карантинге алып, калганына эркиндик беришиңер керек. Өкмөт бага албайт, элди. Баарынын жумушун алып койдук, эртең алар ачка калат. Эмне кылып жан сактайт, анан? Бир ай чыдашат, бирок андан ары созууга мүмкүнчүлүк жок да. 1 млн. тест 3 млн. доллар болот экен. Алып келип баарын текшергиле, менчик лабораторияларга эмнеге уруксат бербей жатасыңар?» - деди Сулайманов.

Буга чейин депутат Абдывахап Нурбаев да менчик медициналык мекемелерге коронавирусту аныктоого уруксат берүү маселесин көтөргөн.

Ал ортодо демилгечи топ меценаттардын каржылык жардамы менен коронавирусту массалык түрдө текшерүү башталганы турганын жарыялады.

Демилгени ишке ашырып жаткандардын маалыматына караганда, Саламаттык сактоо министрлиги менен макулдашып, жакынкы күндөрү «Бонецкий» диагностикалык лабораториясында COVID-19 коронавирусуна анализ алына баштайт.

Бул демилгени алгачкылардан болуп ишкер Бабур Төлбаев колдоп, 84 миң 460 долларды керектүү жабдуу сатып алууга, 65 миң долларды вирусту аныктай турган тесттерди алууга бөлүп берди. Төлбаев башка ишкерлерди да бул демилгени колдоого чакырды.

«Баарын катышууга чакырабыз. Бул мамлекет үчүн маселени чечүүнүн системалуу жолу. Массалык түрдө диагностикадан өткөрүш керек. Жалаң эле коронавирусту аныкташ үчүн эмес. Балким ооруп айыккандарды да аныктайбыз. Анткени аларда ооруга каршы туруктуулук пайда болду. Алар коомчулукка коркунучтуу эмес. Алардын ишке чыгып, бизнес жүргүзө баштаганы абдан маанилүү. Андыктан колдоону суранам», - деди ишкер.

Долбоордун биринчи этабында 20 миң адамга массалык диагноз коюш үчүн 50 миңдей лабораториялык тест керектелет. Ал үчүн 578 миң АКШ долларын чогултуу зарыл. Ал эми экинчи этапта 40 миң адамды текшериш үчүн 1 млн. 381 миң АКШ долларын чогултуу абзел.

Жогорудагы сандар көрсөткөндөй, бул долбоордун алгачкы этаптары ишке ашса, 50-60 миңдей адам гана тесттен өтө алат. Учурда расмий маалымат боюнча 9128 адам тесттен өттү.

Саламаттык сактоо министрлигинин коронавирустун алдын алуу штабынын жетекчисинин орун басары Касымбек Мамбетов жапырт тест боюнча маселе күн тартибинде каралып жатканын билдирди. Алдын-ала маалымат боюнча тест тапшырууну каалагандар өз чөнтөгүнөн төлөшү керек.

«Эки-үч күндүн ичинде юридикалык механизмдерин тактап атабыз. Менчик лабораторияларга кайрылып, өз эсебинен тесттен өткөрүү маселесин чечебиз», - деди министрликтин өкүлү.

Мурдагы саламаттык сактоо министри Талантбек Батыралиевдин пикиринде, жугуштуу илдеттин жайылышын токтотууда жапырт тест тапшыруу - натыйжалуу ыкма.

Бирок ал Кыргызстандын шартында бул ыкманы иштетүү татаал деген ойдо турат. Мурдагы министр жапырт текшериш үчүн ириде каражат маселеси, экинчиден анализ үчүн жарандарды мобилизациялоо системасы чечилиши абзел экенин эске салды:

«Биринчиден, массалык тест өткөрүүгө каражатыбыз барбы? «Ура-ура» – деген менен иш бүтпөйт. Жуурканга жараша бутубузду суналы да. Отуруп алып Сингапур, Жапония, Түштүк Корея менен салыштырган болбойт. Алардын коммуникациясы өнүккөн. Азыр реалдуу абалыбызды ачык айтып, ошого жараша иш кылган оң».

Мурдагы министр республикалык штаб абал боюнча маалыматтарды так берип жатканынан күмөн санарын кошумчалады.

1-апрелге карата Кыргызстанда коронавирус 111 адамга жукту, алардын үчөө айыгып чыкты. Үч бейтап туруктуу оор абалда реанимацияда жатат. 25-марттан 15-апрелге чейин көпчүлүк аймактарда өзгөчө абал жарыяланган.

Буга чейин Дүйнөлүк саламаттык сактоо уюму COVID-19 вирусу менен күрөшүү үчүн мамлекеттерге бир катар сунуштарды берген. Анда уюм дарыгерлердин тажрыйбасын арттырууну, вирусту аныктоочу тесттерди көбөйтүүнү сунуш кылган. Уюмдун башчысы Тедрос Аданом Гебрейсус өлкөлөр бардык кыймылды токтоткону менен пандемияны толук чектей албай турганын эскерткен болчу.

Дүйнө жүзү боюнча коронавирустун жайылышына көз салган worldometers.info сайтынын маалыматына караганда, 1-апрелде Бишкек убактысы боюнча кечки саат 20.00гө карата жер бетинде COVID-19 оорусунан 44 миңден ашуун адам көз жумду.

31-мартта «Анталия жардам платформасынын» жетекчиси Халит Мерт өзүнүн «Фейсбук» баракчасына кыргызстандык мигрант келиндин абалын жазып чыккан. Халит Мерт менен байланышканымда, Анталия шаарына мейманканалардын бирине иштегени келип, бирок жумушсуз калган келинди оор психологиялык абалда деңиздин жээгинде ыйлап отурган жеринен көрүп калганын айтты:

«Бул келин 10-мартта Түркияга келип, жумуш издеп жүрүптүр. Анын айтымында, Кыргызстанда жүргөндө эле психологиялык жактан ооручу экен. Бул оорусу Анталияга келип жумуш таба албай калганда күчөптүр. Бул келин кээде өз жанын өзү кыйганга чейин барганын айтты. Мен аны ооруканага алып барып дарыгерге көрсөттүм. Психолог ага бир канча дары жазды. Колунда акчасы да болбогондуктан өз чөнтөгүмдөн төлөп алып бердим. Учак каттамдары ачылганга чейин аны Анталиядагы бир үй-бүлөнүн жанына жайгаштырдым».

Халит Мерт ошондой эле оор абалда жолуккан кыргыз келинге акчалай жардам көрсөтүп, бош убактысында аны психологго да алып барууга сөз берип кеткен.

Түркиянын Анталия аймагында 900гө жакын мейманкана иштейт. Өзгөчө жай айларында бул мейманканаларда иштеген чет өлкөлүк мигранттар көбөйөт. Бирок дүйнөнү каптаган коронавирустан улам жергиликтүү бийлик быйыл Түркиядагы туристтик сезон апрелдин аягында гана ачыларын маалымдады. Ал эми серепчилер бул жылы жайында Анталиядагы мейманканалардын эшиги такыр эле ачылбай калышы да мүмкүн экенин белгилешүүдө. Ушундан улам бул мейманканалардын чет өлкөлүк мигранттарга талабы азаят.

Гүлмайрам 24-мартта Анталиядан Бишкекке кетмекчи болуп уча албай калган. Иштеген мейманканасынан чыгып калган Гүлмайрам учурда кыргызстандыктар менен убактылуу батирде баш калкалап келет.

«Биз «Кыргызстанга кайтабыз» деп жумуштарыбызды өткөзүп бергенбиз, - деди маектешибиз. - 16-марттан бери ар жерде жүрөбүз. Учурда колубуздагы акчабыз да түгөндү. Түркияда мындай кырдаал дагы канча ай болорун да билбейбиз. Мага окшоп жумушунан чыгып калган толтура кыргыздар бар. Алар ар түрдүү шарттарда жашап келатышат».

Түркиянын эң ири шаарларынын бири Стамбулда көп жылдардан бери эмгектенип келген Кундуз Мамбетова коронавируска байланыштуу убактылуу үйдө отуруп калды. Анын айтымында, коронавирус чуусу Түркияда үй кызматтарында иштеген же бала баккан мигранттарга эмес, көбүнчө тейлөө кызматтарында иштеген кыргызстандыктарга залакасын тийгизди.

«Стамбулда үй кызматында иштеген кыз-келиндер жумуштан чыгып калганын уга элекмин, - дейт ал. - Ал эми дүкөндө сатуучу болуп же тигүүчү болуп иштеген кыздар 2 жумага карантинге тараган. Жаман жери - ошол карантин убагындагы айлыгын бербейт экен. Алар да бош отурбай башка жумуштарды издештирип жатышат».

Анталиядагы «Айымдар коомунун» жетекчиси Периза Асанаaлиева коронавирус пандемиясы чет өлкөдөгү мигранттарга кандай таасир тийгизип жатканын айтып берди:

«Жайкы сезонго карата «Анталияга иштейбиз» деп келген мекендештер азыр жумушсуз калышты. Жатаканасын, жумушун тапшырып берүүгө мажбур болгондор азыр ара жолдо кармалып турушат. Акыркы күндөрү Анталияда жумуш табуу да кыйын болуп калды. Бардык жерлер жабык. Биздин коом колдон келишинче моралдык жактан мигранттарга колдоо көрсөткөнгө аракет кылып жатат. Бирок чынында жумушсуз ара жолдо калган кыргызстандыктардын абалы өтө оор».

Түркиянын Саламаттык сактоо министрлиги билдиргендей, өлкөдө 31-мартта COVID-19 вирусунан өлгөндөр 214 кишиге жетти. Ал эми вирусту жугузуп алгандар 13 миң адамдан ашты. Ошол эле учурда 243 бейтап айыккан.

Түркияда коронавируска карата өзгөчө кырдаал киргизилген эмес, бирок жашы 65 жаштан өткөн адамдарга көчөгө чыгууга тыюу салынган. Өлкөдө мектептер, жогорку окуу жайлары, соода борборлору жана коомдук жайлар убактылуу жабылды. Бийлик жергиликтүү калкты үйдө отуруп, эл көп жерлерге барбоого үндөп жатат.

Түркияда расмий эсеп боюнча 30 миңден ашуун кыргызстандык катталган. Алар Стамбул, Анкара, Анталия жана Измир сыяктуу ири шаарларда жашап эмгектенет.