Экономика

Бирок парламентте дүйнөдө газ менен мунай арзандап жатса, эмнеге бул жакта кымбаттаганы боюнча маселе көтөрүлгөн соң, өкмөт орусиялык компания менен сүйлөшүп, мурдагы тариф ордунда калганын билдирди. Талдоочулар Кыргызстанда газдын баасына монополист болгон «Газпромдон» Кыргызстан энергетикалык жактан көз карандылыкта калганын белгилеп жатышат.

Дүйнөдө арзандаган газ Кыргызстанда кымбаттап...

Жогорку Кеңештин депутаты Жанарбек Акаев дүйнөлүк базарда жаратылыш газы арзандап жатса, эмнеге аны орусиялык «Газпром» компаниясы Кыргызстанда ого бетер кымбаттатып, ашкере жогору баада сатып жатканына кызыкты. Депутат бул тууралуу пандемиянын кесепеттерин жоюу иштерин талкуулаган парламенттин эки комитетинин кошмо жыйынында билдирди:

«Менде бир суроо пайда болуп жатат. Бүткүл дүйнөдө азыр мунайдын, газдын баасы ылдый түшүп жатса, бизде тескерисинче, кайра жогору көтөрүлүп жатканы эмнеси? Кыргызстандагы азыркыдай абалда газдын баасын кымбаттатууну чечишине эмне негиз болду?»

Орусиянын «Газпромуна» караштуу «Газпром-Кыргызстан» компаниясы 13-апрелде калкка бир метр куб газдын баасы 15,3 сомдон 17,6 сомго, юридикалык жактарга 18,7 сомдон 21,3 сомго чейин кымбаттаганын жарыялаган.

Вице-премьер-министр Эркин Асрандиевдин айтымында, келишимге ылайык, көгүлтүр отун доллар менен алынгандыктан, анын сатуу баасы өзгөргөн.

«Бул жерде келишим боюнча бизге келип жаткан жаратылыш газынын баасы ар бир айдын башында доллардын курсу менен бекитилет экен, - деп түшүндүрдү ал. - Анан доллардын наркы жогорулап кеткенине байланыштуу тарифтин өлчөмү ошондой болуп аныкталыптыр. Бирок сиз туура айтып жатасыз. Дүйнөлүк базарда мунай менен газ арзандап жатат. ЕАЭБдин алкагында газ менен мунайдын баасын долларга байлабай, улуттук валютада эсеп-кысап жүргүзүү боюнча маселе коюлган».

Өзбек газын «чайкаган» «Газпром»

Учурда орусиялык «Газпром» компаниясы Өзбекстандан көгүлтүр отунду дүңүнөн сатып алып, Кыргызстанга анын миң кубун 220 доллардан кайра сатат. Ошондо Өзбекстандан түз сатылып алына турган газдын наркы менен «Газпром» ортомчулук кылып, кошумча үстөгүн отургузган баанын ортосундагы айырмачылык 100 долларды түзөт. Кийинки убакта эл аралык биржаларда жаратылыш газынын баасы 75-80 долларга чейин түшкөн. Бирок «Газпром» өнөктөштөрүнө анын баасын ылдыйлата элек. Беларустун президенти Александр Лукашенко жакында эле Москвага жаратылыш газын 127 доллардан сатканына нааразы болуп, газдын дүйнөлүк наркы түшүп жатканда аны 90 долларга түшүрүүнү талап кылган.

Талдоочу Шайырбек Маматокторов «Газпром» өзбек газын башка өлкөлөрдөн айырмаланып, Кыргызстанга эң кымбат баада сатып жатканын сынга алды:

«Орусиялык «Газпром» жаратылыш газын Өзбекстандан 120 доллардан сатып алып, бизге кайра 250 доллардан сатып келе жатат. Салыштыруу үчүн айтсак, Тажикстан Бажы биримдигине мүчө эмес. Бирок ал Өзбекстан менен эки тараптуу эле сүйлөшүп алып, газды 120 доллардан эле сатып алып жатат. Орусиялык «Газпром» компаниясы газды Беларуска 127 доллардан сатып жатат. Президент Лукашенко болсо газды ошол 127 доллардан алган бааны да кымбат көрүп, аны 90 долларга түшүрүш үчүн чырылдап аракет кылып жатат. Себеби ал негиздеп жаткандай, газдын баасы 75 долларга чейин түштү. Дүйнөлүк базарда арзандап жатса, «Газпромдун» газды Кыргызстанга гана 250 доллардан түшүрбөй сатып жатканы, биздин өкмөттүн унчукпай ага макул болгону туурабы? Дүйнөлүк базарда газдын баасы 75-80 доллар. Бизде 250 доллар. Анан бул жерде каяктагы биримдик, каяктагы өнөктөштүк? Ушундай кантип тең ата эмес, экономикалык өнөктөштүк, саясий шериктештик болсун?»

Эгемендиктин «бурамасы» бурулган учур

Бишкек газ соодасы боюнча Ташкент менен чечишип, сүйлөшө албай, 2014-жылы «Кыргызгаз» ишканасын «Газпромго» шарттуу түрдө 1 долларга сатууга мажбур болгон.

Талдоочу Шайырбек Маматокторов газ тармагын орусиялык монополистке кармата берүү азыр эми газдын тариф саясатына кесепетин тийгизип жатканын белгиледи:

«Ошону менен биз толук Орусиянын «Газпромуна» энергетикалык көз карандылыкта калганбыз. Биз ошол чыккынчылык, кыянатчылык менен даярдалган келишимди колдоп берген ошол кездеги парламентке да наалат айтышыбыз керек. Ага каршы чыккан депутаттарды ошол кездеги президент Алмазбек Атамбаев куугунтуктап, эл душманы катары көргөзгөн. Ал «бизге «Кыргызгаз» эмес, газ керек» деген сөзү дагы эле эсибизде. Кана эми ошол газ? «Газпром» өзбек газын арзан алып, бир нече эсе кымбат баада бизге сатып келе жатат. Биздин чоңдор Ташкент менен өздөрү түз сүйлөшө албайбы? Азыр эми «Кыргызгазды» бүтүндөй чоң инфратүзүмү, 40 гектар жери менен кошуп туруп, «Газпромго» белекке берип салып, ошол чыккынчылык келишимдин кесепеттерин тартып жатабыз».

Ал арада өкмөт башчы Мухамедкалый Абылгазиев 14-апрелде «Газпром - Кыргызстан» компаниясынын жетекчиси Болот Абилдаев менен сүйлөшүп, газдын мурдагы тарифин кайтарууну макулдашканы белгилүү болду.

Орусиянын «Газпрому» Өзбекстандан көгүлтүр отунду сатып алып, Кыргызстанды газ менен үзгүлтүксүз камсыздоо милдетин алган. Расмий Ташкент 2018-жылы газ соодасы боюнча кошуналарына саясатын өзгөртүп, алты жыл мурун газ берүү үзгүлтүккө учураган Тажикстанга газдын миң кубун 120 доллардан сата баштаган.

Коронавируска каршы республикалык ыкчам штаб президент Сооронбай Жээнбековго Кыргызстандагы айрым шаарларда жана райондордо өзгөчө кырдаал жана өзгөчө абал режимдерин узартуу мүмкүнчүлүгүн кароо жөнүндө сунуш киргизди.

Биринчи вице-премьер-министр Кубатбек Бороновдун айтымында, «акыркы апталардын графигинин негизинде оорунун туу чокусуна жеттик деп айтуу али эрте».

«Көптөгөн медициналык адистердин берген сунуштарынын негизинде, республикалык штабдын чечими менен президент Сооронбай Жээнбековго сунуш кылдык. Мында өлкөдөгү өзгөчө абал, өзгөчө кырдаал режимин мындан ары дагы узартуу маселеси турат», - деди ал.

Президент Сооронбай Жээнбеков Бороновду кабыл алган кезде өлкөдөгү эпидемиологиялык жана макроэкономикалык кырдаалды жөнгө салуу боюнча натыйжалуу сунуштарды иштеп чыгыш үчүн кырдаалга терең, комплекстүү талдоо жүргүзүү зарыл экенин белгилеген.

Кыргызстанда 22-марттан тартып өлкө боюнча өзгөчө кырдаал, 25-марттан 15-апрелге чейин Бишкек, Ош жана Жалал-Абад шаарларынын, Ош облусунун Ноокат, Кара-Суу райондорунун, Жалал-Абад облусунун Сузак районунун аймактарына өзгөчө абал киргизилген.

Бишкектеги Ош базарында соода кылган Тамара 20 күндөн бери үйүндөгү азык-түлүк түгөнүп, чөнтөгү жукарганын айтты:

«Акчабыз калган жок. Эми карантинди дагы узартса кандай жашоо болот? Батирибиздин ижара акысын да төлөй албай калдык».

Дагы караңыз

Эл үнү: карайлаган энелер, жүрөктү өйүгөн насыя

Коронавируска байланыштуу кырдаалдан улам Кыргызстандын экономикасы акыркы айларда эле 5 миллиард сом зыян тартты. Ошондуктан мурдагы өкмөт башчы Феликс Кулов өзгөчө абал режимин токтотуп, өзгөчө кырдаалды гана улантуу керек деп эсептейт.

«Өзгөчө абалдын кереги жок, - деди саясатчы. - Ал эми өзгөчө кырдаал режими эң аз дегенде апрель айынын соңуна чейин калышы керек. Эгер өзгөчө кырдаал болсо коменданттык саат болбойт. Бирок чектөөлөр болушу керек. Антпесе азыр элдин жашоосу оорлошуп баратат».

Өзгөчө абалга байланыштуу базарлар, соода борборлору, ишканалар, кызмат көрсөтүү жайлары жабылган. Бул өз кезегинде миңдеген адамды күнүмдүк кирешесинен кол жуудуруп, социалдык чыңалууну пайда кылды. Ишкерлер эсепсиз чыгымга учурады. Ошондуктан серепчилер илдеттин алдын алуу жана жайылтпоо иш-чаралары менен чогуу эле экономиканы сактап калуу зарыл экенин билдиришүүдө. Эксперт Азамат Акелеев мындай дейт:

«Азыр «ишкерлер салыктан бошотулат» деп оозеки гана айтылып жатат. Токтомдор чыга элек. Кризиске бөгөт коюш үчүн ишкерлерди өкмөт колдоого алышы керек. Мындан тышкары башка өлкөлөр сыяктуу эле биздин өкмөт да жону жука бүлөлөргө жардам бериши керек. Аларга конкреттүү төлөмдөр берилиши керек».

Ал арада вице-премьер-министр Эркин Асрандиев ишкерлерди колдоо үчүн 14 млрд. сом табылганын билдирди. Анын маалыматына караганда, коронавируска байланыштуу чектөөлөрдөн биринчи болуп жабыр тарткан жана көп чыгымга учураган ишкерликтин түрлөрү изилденип жатат. Ушундан улам биринчи кезекте жардамга муктаж жана экономикага көбүрөөк пайда алып келчү ишкерликтин түрлөрү талданууда. Анын жыйынтыгында финансылык жардам берүүнүн жолдору каралат.

«Ишмердүүлүктүн, ишкерликтин секторлорун карап чыгып, талдоо жүргүзүп жатабыз, - деди өкмөт мүчөсү. - Бир алардын кайсынысын биринчи ача аларыбызды, ошол эле кезде бизнестин кайсы түрүнө, ишканага кандай талаптар коюлушу керек экенин талдап жатабыз. Мисалы, адам байланышы аз болгон ишканаларды биринчи кезекте ачуу пландары бар. Бирок азыр анын убактысын айта албайбыз. Себеби биз күн сайын инфекцияга байланыштуу анализдерди алып, ошого жараша иш кылып жатабыз».

Кыргызстанда 13-апрелге карата коронавирус жуккан дагы 42 адам табылды. Ошентип оору жуккандардын жалпы саны 419 адамга жетти. Медицина тармагы боюнча адис Айбар Султангазиев COVID-19 илдети мындай тездик менен аныкталып жаткан шартта өзгөчө абалды алып таштоого болбой турганын билдирди:

«Биз эпидемиянын туу чокусуна чыга элекпиз. Бул көрүнүш апрель айынын аягына чейин, керек болсо май айынын ортосуна чейин созулат. Анан азая баштайт. Эң акыркы учур катталып, андан соң эки жума өткөндөн кийин гана карантинди алса болот. Болбосо биз эпидемия тез тараган өлкөлөрдүн катарын толуктап калышыбыз мүмкүн».

Дагы караңыз

Коронавирус экономиканы эңшергени калды

Мыйзамга ылайык, өзгөчө абалды өлкөнүн президенти киргизип, аны Жогорку Кеңеш бекитет.

Өзгөчө абал – бул мамлекеттик түзүлүшкө, коомдук кызыкчылыкка жана адамдардын ден соолугу менен өмүрүнө коркунуч жаралганда жарыялана турган жагдай. Бул башкаруунун өзгөчө формасына кирет. Бул демократиялык негиздер менен түзүлгөн өлкөнүн ичиндеги мамлекеттик органдарынын ишин чектейт. Мындан сырткары адамдын укуктары да жалпы кызыкчылык үчүн чектелүү болот. Менчик укугу болсо да өлкөдөгү бардык ишканалар коменданттын айтканын угууга жана аткарууга тийиш.