Экономика

Дүйнөдө COVID-19 илдети тараганынан улам жумушсуз калган мигранттардын айрымдары Кыргызстанга келүүнү самап, бирок аба каттамдары токтогонуна байланыштуу жете албай жатышат. Өкмөт алардын баарын алып келүүгө чамасы жетпей турганын билдирүүдө.

56 жаштагы Гүлүмкан эки жылдан бери Түркиянын Анталия шаарында кары кишини карап иштечү. Коронавируска байланыштуу жумуштан чыгып калган кыргызстандык мигрант аялдын учурда туруктуу жашай турган жери жок. Оор стресс абалдагы аял бутунун сөөктөрү сыздап оорутуп жатканын, бирок ооруканага барганга каражаты жетпей турганын айтып кейиди:

«Азыр түнү менен бутумдун сөөктөрү сыздап уктатпайт. Стресстенби, билбейм, жүрөгүм да ооруп кармап жатат. Ооруканага барайын десем көчөгө чыкканга болбойт. Акчам да жок кыйналып отурам».

Дагы караңыз

Түркиядагы мигранттар кабылган күмөн

Түркиядан Кыргызстанга аба каттамдары 20-марттан бери токтогон. Анкарадагы элчиликтин түзгөн тизмесине ылайык, 24-мартта Анталия-Бишкек атайын чартердик рейси аркылуу 197 жаран Кыргызстанга кайткан. Элчиликтин 4-апрелдеги маалыматында дагы 335 кыргызстандык Түркиядан Кыргызстанга кайтыш үчүн тизмеде турганы айтылган.

Түркияда учурда оор абалда калган мигранттар күн сайын көбөйүүдө. Кыргызстанга кайтууну каалаган мигранттар гана эмес, Түркияга дарыланууга келген бейтаптар да ара жолдо калышкан. Алардын бири, 27 жаштагы Мээрим ооруканага келип, кайра кайта албай калган. Беш айлык боюнда бар келин учурда жашаганга каражаты азайып, абалы оордоп баратканын моюнга алды:

«Мен ооруганга чыдабай УДИге бардым. Барсам «бөйрөгүң балаң чоңойгон сайын кыйналат» деп айтышты. Мен барган ооруканада мага окшоп дарыланганы келген бир канча кыргызстандык бар. Мен калган акчамды үнөмдөп дары эмес, нан алып жегенге коротуп жатам. Айла жок, Кыргызстанга кетүүнүн амалын издеп, кайрылбаган жерим калбады. Үйдө бир жарым жаштагы уулумду күйөөм багып, алар да кыйналып куса болуп отурушат».​

Дагы караңыз

Эл үнү: Суранам, мекенге алып кеткилечи...

Ал эми Орусиянын Новосибирск шаарында калган ондогон жарандар өкмөткө кайра-кайра кайрылып, бир жолун таап, мекенге алып кетүүнү суранып жатышат. Дээрлик эки жумадан бере келе албай жаткан мигранттар 13-апрелде бийликке дагы бир жолу кайрылышкан:

«Биздин улуу урматтуу президент Сооронбай Шарипович! Мына, бүгүнкү учак да токтотулду. Аны менен кошо биз жашап жаткан хостелдин мөөнөтү, финансылык колдоо да токтоду. Учак күткөн 200 адам талаада эмне кылышты билбей туруп калдык. Биздин дагы эле үмүтүбүз чоң. Дагы кайрыла беребиз. Ушунча адам талаада калды. Кайра кайтып бара турган жерибиз жок».

Ушундай эле абалда калганынын айтып Москвада иштеген кош бойлуу аял да кайрылган:

«Беш айлык кош бойлуумун. Күйөөм карантинге чейин Кыргызстанга кеткен. Мен жумуштан чыга албай калып, анын артынан барам деп, 8-апрелге билет алгам. Азыр жалгызмын. Туугандарым жок, абдан кыйналып турам. Мындан ары бул жерде кантип жашаарымды билбейм. Көчөдө калып селсаяк болгум келбейт. Күндө ойлоно берип, абдан кыйналып кеттим. Менин үнүмдү да Кыргызстанга жеткирип койгулачы».

Ал эми Москвада иштеген Малик Мадалиев бийликке мындайча өтүнүч айткан:

«Мен Кыргызстандын 120 депутатына кайрылат элем. Кыргызстандын чыгаан байларына, экс-президенттерге чейин силердин жардамыңар карапайым элге абадай керек болуп турат деп айтар элем. Келгиле, ойгонгулачы кичине! Орусиянын беш облусунда аэропорттордо, чек арада калган кыргыздар жүздөп саналат».

Дагы караңыз

Москвада мигранттар оорукана салууда

Өкмөттүн маалыматына караганда, азыркы күндө да Кыргызстанга 4371 жаран келе албай турат. Орусия, Украина, Беларус жана башка шериктеш өлкөлөрдө бүгүнкү күнү 2880 адам мекенине кайткысы келерин билдирген.

Мындан тышкары Түркияда 487, Бириккен Араб Эмираттарында 350, Пакистанда 135 кыргыз жараны бар. Индиядан 121 кыргызстандык, Мальдив, Шри-Ланка, Таиланд, Бали, Индонезия, Белгия, Франция сыяктуу мамлекеттерде да мекенине кайтууну көздөп турган кыргызстандыктар бар. Бул тууралуу биринчи вице-премьер-министр Кубатбек Боронов 15-апрелде парламентте билдирди:

«Колдон келгенин кылып жатабыз. Новосибирскиден жарандарыбызды алып келиш үчүн сүйлөшүлгөн учак акыркы сааттарда экипажы макулдук бербей, учпай калды. Усть-Каменогорскиге атайын автобус жибердик. Илецкиге жыйылган мекендештерди өткөрүүгө Казакстандын бийлиги уруксат бербей койду. «Ал жерге чогулбагыла» деп айтылган, аларды алып келүүгө мүмкүнчүлүк жок».

Боронов аларды кайтарып келиш үчүн ошол өлкөлөрдүн бийлик өкүлдөрү, аба компаниялары менен сүйлөшүүлөр жүрүп жатканын, мүмкүнчүлүк болору менен бул аракет ишке ашарын айтты. Ошондой эле биринчи вице-премьер чет мамлекеттерден келген кыргызстандык жарандарды жайгаштырууга обсервацияда орун жетиштүү экенин билдирди.

Чет өлкөдөгү жарандарды кайтаруу 2020-жылдын февраль айында Кытайдын Ухань шаарынан студенттерди алып келүү менен башталган. Ошондон бери Египет, Малайзия, Сауд Арабиясы, Түркия, Таиланд, Иран, Индия, Орусия жана башка өлкөлөрдөн 6 миңден ашуун кыргызстандыктар мекенине кайтарылып келген. Мындан тышкары Иранда калып калган айдоочулар өз машинелери менен Кыргызстанга жеткирилген.

Кыргызстан коронавирустун жайылышынын алдын алуу максатында бардык каттамдарды, анын ичинде аба каттамдарын убактылуу токтоткон.

ЕАЭБ өлкөлөрүнүн ортосунда пандемияга каршы күрөштө өз ара түшүнүшүү барбы? Оорунун кесепеттерин жоюуда мүмкүнчүлүктөр бар беле? Экономика тарткан зыяндын ордун кантип толтурууга болот? Ушул ж.б. суроолорго «Арай көз чарай» берүүбүздөн жооп издедик.

Талкууга Кыргыз Республикасынын мурдагы премьер-министри Темир Сариев жана экономика министринин орун басары Элдар Алишеров катышты.​

«Азаттык»: - Элдар мырза, «дүйнөгө жайылып жаткан коронавирус менен күрөшүүдө Кыргызстан мүчө болгон ЕАЭБ бирдиктүү аракеттене албай жатат» деген сын көп айтылууда. Мындай сөздүн жөнү барбы? Болсо өз ара кызматташтыкты өнүктүрүүгө эмне тоскоол болуп жатат?

Элдар Алишеров: - Мен мындай көз караштарга, сынга кошулбайм. Учурда коронавирус илдети ЕАЭБге кирген бардык мамлекеттерде күч алды. ЕАЭБдин алкагында үч баскычтуу кеңешме бар, ал вице-премьерлердин, премьер-министрлердин жана мамлекет башчылардын деңгээлинде иштеп жатат. Биздин өнөктөш мамлекеттердин вице-премьер-министрлери бир айдын ичинде эле төрт сыйра жолугушту. Премьер-министрлер болсо бир жолу, мамлекет башчылары бүгүн видеоконференцияда жолугушуп, актуалдуу маселелерди сүйлөштү. Бардык мамлекеттердин алдында ушул илдетке каршы бирдиктүү күрөшүү милдети турат. Кыргызстан өнөктөш мамлекеттер менен дары-дармек, медициналык жабдуу менен камсыз кылуу, аларды чек арадан тоскоолдуксуз өткөрүү маселелерин карап жатат. Бул багытта салык, алым жагынан да жеңилдиктер каралууда. Эгер кайсы бир чектөөлөрдү киргизүү ниети болсо ЕАЭБ өлкөлөрү бири-бири менен акылдашары, макулдашары да сүйлөшүлгөн. Бардык маселелерде бирдиктүү чечимдерди кабыл алуу макулдашылган. Аларды турмушка ашыруу максатында тиешелүү министрликтер башка мамлекеттердин органдары менен күн сайын сүйлөшүп, маалымат алмашып, иш алып барууда десем болот.

«Азаттык»: - Темир мырза, коронавирус жайылып жатканына байланыштуу эки айдан бери күрөш жүрүп жатат. Ага каршы ЕАЭБ өлкөлөрүнүн биргелешкен аракеттеринен майнап, натыйжа болуп жатабы, сезилип жатабы?

Темир Сариев: - Биз бул ЕАЭБ уюмунда болгондон кийин үмүт артышыбыз керек, ишенбесек анда иш чатак болот. Башка маселе - өзүбүз тараптан аракеттерибизди ыкчамдатышыбыз керек. Интеграциялык уюмдарда бюрократия күчтүү, убакыт күтүп турбайт, маанилүү чечимдер бир жерде кабыл алынбайт, бардык өнөктөштөр менен макулдашуулар болот. Азыр Орусияда, Казакстанда, Арменияда, Кыргызстанда өзгөчө кырдаал киргизилди. Мына ушундай шартта чечимдерди тез кабыл алуунун жолдорун издеш керек. Бүгүн мамлекет башчылар видеоконференция өткөрүштү, өкмөттөргө тапшырмаларды беришти, аны алар аткарышы керек. Биринчиден, биз каалайбызбы, каалабайбызбы, Орусия - өтө чоң жана таасирдүү мамлекет. Демек, ошого жараша лидерлик сапаты болушу керек эле. Экинчиден, мамлекет башчылардын жыйыны мындан бир ай мурда эле болуш керек болчу, бир аз кечигип өтүп жатат. Дагы бир маселе - «азык-түлүккө жашыл коридор» дейбиз, бирок айткан сөз башка, иш жүзүндө такыр башка жагдайлар чыгып жатат. Кечээ Казакстан ун менен буудайга чектөө киргизип, «суу майды сыртка алып чыгууга тыюу салабыз» деп жатат. Эгер ал ишке ашып кала турган болсо анын Кыргызстанга залакасы оор болот. Биримдиктин ортосунда мындай чектөөлөр болбошу керек. Биздин өкмөт күн-түн дебей бул багытта иштеши керек. Үчүнчүдөн, биздин Орусиядан келе албай жаткан мекендештердин маселесин чечиш керек. Канча күндөн бери аэропорттордо жатышат. Биздин өкмөт аларды алып келүүгө милдеттүү. Эгерде маселе вице-премьердин же премьердин деңгээлинде чечилбей жатса, мамлекет башчыбыз өз кызматташтарына түз байланышка чыгып, чечиши керек. Президенттердин кийинки жолугушуусу 18-майда болот. Эгер ага чейин маселе жаралса токтоосуз чыгып, маселени кабыргасынан коюш керек, чечиш керек. ЕАЭБди түзүп жатканда бардык мамлекеттер төрт эркиндикти: адам ресурстарынын, капиталдын, товардын, тейлөөнүн эркин жүрүшүн тандап алганбыз.

«Азаттык»: - Элдар мырза, кыргыз саясатчыларынын бири ЕАЭБ өлкөлөрүндө коронавирус жугузуп алган кыргызстандыктар ошол мамлекеттерде бекер дарыланышы керек деп эсептейт. Болбосо андай келишимге жетиш керек экенин айтты. Бул канчалык ишке аша турган сунуш?

Элдар Алишеров: - ЕАЭБге кирген мамлекеттер ортосундагы келишимдерде алардын жарандары кайсы өлкөдө жашабасын, иштебесин ошол мамлекеттердин жарандарындай эле социалдык коргоо алынат. Биз кечээ ЕАЭБдин министрликтеринин деңгээлинде өткөн жыйында ушул маселени көтөрдүк. Биздин өнөктөштөр «бул биздин жаран, ал башка деп бөлбөйбүз, келишимдер аткарылат» деп бир ооздон ишендиришти. Ошондуктан бул жагынан кооптонууга себеп жок деп эсептейбиз.

Темир Сариев: - Мен биздин өкмөттөр көңүл бура турган 4 маселени айткым келет. Биринчиден, ЕАЭБде туруктуу иштеп жаткан комиссия бар. Андан ар бир өлкөдөн экиден болгондо 10 министр бар, алардын Координациялык кеңеши бар, ал ыкчам иштеши керек, чечимдерди тез кабыл алышы керек. Экинчиден, ЕАЭБдин Өнүктүрүү банкынын акчасын туура, натыйжалуу колдонуу зарыл. Алган акчаны бюджетке салып жеп койбой, орто жана чакан ишкерликти өнүктүүгө жумшашыбыз керек. Үчүнчүдөн, товарлардын өтүшүнө «жашыл коридор» деп макулдашылды, аны так сактоону талап кылышыбыз зарыл. Төртүнчүдөн, ЕАЭБге кирген мамлекеттер ортосунда экономикалык кооперация түзүлүшү керек. Эгер ал болбосо биримдиктин келечеги бүдөмүк боло берет.