Экономика

Кыргыз өкмөтү коронавируска байланыштуу өзгөчө абалда ишкерлерди колдоо боюнча кезектеги чарасын 20-апрелде жарыялады.

Премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев кол койгон буйрукка ылайык, өкмөт мамлекеттик программалардын алкагында таратылган насыяларды кайтаруунун шартын кайра карап чыгууну коммерциялык банктар менен Мамлекеттик ипотекалык компанияга сунуш кылды.

Премьер-министрдин басма сөз катчысы Адилет Султаналиевдин айтымында, өкмөттүн сунушунда азыркы кырдаалда кыйналган ишкерлердин насыяны төлөө мөөнөтү жылдыруу каралган.

«Бул чечимге ылайык, карызын жоюуда кыйналган ишкерлерге насыя төлөө мөөнөтүн бир айдан кем эмес мөөнөткө артка жылдыруу, комиссиялык жана башка төлөмдөрдү албоо, насыя төлөөнү кечиктирген учурда айыппул же үстөк пайыз эсептебөө каралган», - деди Султаналиев.

Мындан сырткары өкмөт Финансы министрлигине бюджеттик каражаттарды кайтаруунун шарттарын карап чыгууну тапшырган. Анда өзгөчө абалга байланыштуу иши токтоп калган ишканаларга жыл аягына чейин пайыздарды эсептебөө сунушталды. Мындан тышкары акыркы кырдаалдан улам иши начарлаган ишканалардын төлөмдөрүн алты айга жылдыруу жөнүндө сунуш камтылды.

Дагы караңыз

Эл үнү: Жөлөк пулдун азабы, четте калгандардын үнү

Кыргызстанда «Айыл чарбасын каржылоо», «Жеткиликтүү турак жай» деген сыяктуу программалардын алкагында жарандарга пайызы төмөн насыялар берилип келет. Бул өкмөт айтып убада берип жаткан антикризистик чаралардын экинчи этабы катары каралууда.

Буга чейин карантин маалында ишкерликти колдоонун финансылык жана фискалдык чараларын жарыялаган болчу. Бирок ал чаралар көбүнчө кеңеш берчү эле мүнөздө болуп, олуттуу деле көмөк болбогонун ишкерлер айтып чыгышкан.

Бишкектеги ЕККУ академиясынын изилдөөчүсү, экономика илимдеринин доктору Рахат Сабырбеков өкмөт колунан келишинче чара көргөнү менен стандарттуу эмес, ыкчам кадамдарга бара албай жатат деген пикирде.

«Биздин өкмөт «коронавирустун коркунучуна даярбыз» деп айткан эле, - деди ал. - Тилекке каршы, азыр даяр эмес экени ачыкка чыгып жатат. Өкмөттүн кылып жатканын жетиштүү деп айта албайбыз. Бирок жылдап топтолуп келаткан проблемалар азыр чыгып жатат. Ошондуктан бул пандемиянын кесепетин жоюш үчүн көп убакыт керек жана көп нерсени өзгөртүү зарыл».

Карантинден улам жумушу токтогон жарандарды азык-түлүк менен камсыз кылуу чоң маселе болуп турат. Кыргыз бийлиги каражаттан каржалгандарга азык-түлүктөн жардам берерин жарыя кылган. Ал үчүн өлкө боюнча 393 миң арыз түшүп, анын 225 миңдейине жардам берилгени расмий кабарланды.

Дагы караңыз

Карантинде жабыркаган жалгыз бой энелер

Пандемия күчөп жаткан шартта президент Сооронбай Жээнбеков калкка гуманитардык жардам тараткан борборго барды. Ал жерден президент өлкөдөгү муктаж үй-бүлөлөргө жардам көрсөтүлөрүнө дагы бир жолу убада берди. Ошондой эле президент карантинден улам ишин токтоткон ишканаларды үч этап менен жандандыруу планы түзүлгөнүн айта кетти:

«Биздин мамлекеттин мүмкүнчүлүгү башка мамлекеттердей болбосо да ушундай оор, кыйын мезгилде бир адамды кароосуз калтырбайбыз. Резервдер бар. Анын баарын колдонобуз. Азыр көбүнчө кызмат көрсөтүү тармагында иштеген элибиз кыйналып жатат. Ошол тармакта ишти жандандырабыз деген ниетибиз бар. Бирок ал мезгил келе элек. 24-25-апрелден кийин карап көрөбүз. Андан кийин чечим кабыл алып, айрым ишканаларды иштете баштайбыз. Алардын тизмеси бар. Үч этапка бөлүп туруп иштей баштайт».

Президент айтып жаткан ишканалар кайсы тармакта экенин азырынча өкмөт жарыялай элек.

Бирок президент бул борборго барган учурда бир жагдай журналисттердин көңүлүн бурду. Өкмөт жарыялап жаткан азык-түлүк жардамынын көлөмү абдан аз экени талкуу жаратты. Мындан сырткары аталган жардамды таратуунун ачыктыгы дале болсо күмөн жаратып жатат.

Жогорку Кеңештин мурдагы депутаты Бакыт Калмаматов президент баш болгон бийлик башчылары азыркы абалда элге жардам берүүнүн башкача формасын ойлонушу керек болчу деген пикирде.

«Биринчиден, жасалып жаткан иштердин такталган алгортими жок болуп жатат, - дейт ал. - Биз алгач коронавирусту өлкө аймагына киргизбөө боюнча жетиштүү чара көрө алган жокпуз. Эми болору болгон соң «кырдаалдын чыгыш үчүн иштеп атабыз» деп «дежурга» айланган аракеттерге өтүп алдык. Кыргызстанда көмүскө экономикада абдан көп акча бар экенин айтып жүрүшөт. Президент кол алдындагы прокуратура, УКМК сыяктуу органдар менен ошол көмүскө экономиканын бетин ачуу менен алектенбейби. Президент өкмөт эмес да, гумжардам таратып, пакет аралагандай?»

Кыргызстанда Бишкек баштаган төрт шаар менен төрт райондо коронавирусту жайылтпоо максатында 25-мартта киргизилген өзгөчө абал 30-апрелге чейин узартылган. Ал эми өлкөнүн бардык аймагында өзгөчө кырдаал режими сакталууда. Ушундан улам жарандардын сыртка чыгышына чектөө коюлуп, ишканалар ишин токтоткон. Быйылкы кырдаалдан улам өкмөт бюджетке 30 миллиард сомдой киреше кирбей каларын жарыялады.

Өкмөттө антикризистик чараларга ылайык, салык катары түшкөн каражаттардын азайышын эске алуу менен быйылкы жылдын бюджетине өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүү маселеси талкууланды. Айрым депутаттар өкмөт зарыл чараларды кечеңдеткенин сынга алышууда.

Кайра каралчу казына чыгымдары

Өкмөт башчы Мухаммедкалый Абылгазиев COVID-19 илдетинин жайылып кетүү коркунучунун алдын алыш үчүн киргизилген чектөөлөргө байланыштуу өлкөдө түзүлгөн жагдай экономикага чоң сокку урганын белгиледи.

Анын кесепети салык чогултууга залалын тийгизип, бюджеттин кирешеси азая турганы талкууланды. Ошондуктан бюджетти кайра карап чыгып, капиталдык курулушка, жол салууга жана административдик башкарууга каралган чыгымдар чектелиши мүмкүн экени айтылды. Премьер-министр сунуштарды эске алуу менен бюджеттин оңдолгон долбоорун даярдоого тапшырма бергени дайын болду.

Өкмөттүн басма сөз кызматынын жетекчиси Чыңгыз Эсенгулов бюджеттин корголгон беренелери сакталып, социалдык милдеттенмелер толук аткарыла турганын билдирди:

«Өкмөт башчы деталдуу экономикалык талдоо үчүн өлкөдө өзгөчө абал/өзгөчө кырдаал режими киргизилгенине байланышкан бюджеттин кирешесинин мүмкүн болгон түшүү көлөмү боюнча болжол даярдоо зарыл экенин билдирди. Ошондой эле COVID-19 вирусунун жайылышынын натыйжасында жабыр тарткан экономиканын секторлорун жана ишкерлик субъектилерин колдош керек экенин айтты. Ошондуктан өкмөттүн антикризистик планынын алкагында салык төлөө мөөнөтүн узартуу зарылдыгы белгиленди. Ушундан улам, 2020-жылдын бюджетинин киреше бөлүгүнө салык иретинде келип түшкөн каражаттардын болжолун иштеп чыгуунун сапатына өзгөчө көңүл бурулду. Ошондой эле премьер-министр өкмөт мүчөлөрү менен мамлекеттин калк алдындагы социалдык милдеттенмелерин эске алуу менен бюджеттин чыгашаларын оптимизациялоо маселесин талкуулап, социалдык милдеттенмелер өз учурунда жана толук көлөмдө төлөнөрүн айтты».

Жыйында экономикага тиешелүү маселелер, салыктык жеңилдиктер берилгенден кийинки бюджеттин кирешелеринин болжолдуу көрсөткүчү талкууланды. Буга чейин вице-премьер-министр Эркин Асрандиев ишкердиктин бардык эле түрүнө салык жеңилдиктери берилбей турганын айткан. Вице-премьер-министр өзгөчө жабыркаган ишкердиктин түрлөрү иликтенип, жакында жарыяланарын билдирген. Ошондой эле ал ишкердикти колдоо үчүн 14 млрд. сом табылганын жарыялаган.

Кечеңдеген чаралар

Парламент депутаты Аалы Карашев өкмөттү ишкердикти колдоо кайсы каржы булактарынын эсебинен жүргүзүлөрүн ачык айтууга чакырды:

«Ошол ишкердикти колдош үчүн табылган 14 млрд. сомду качан жана кандай шарттар менен бөлүп бере турганыңарды ачык түрдө тактап айтып берип койсоңор. Ишкердиктин кайсы түрлөрү жана кандай өндүрүштүк ишканалар колдоого алынары ачык болсо жакшы болмок. Акча табылган соң каржылоонун жүрүшүн тездетиш керек. Азыр өлкөнүн ички дүң өнүмүнүн 50% берген баш калаабыз Бишкекте иштер токтоп калып, эл кыйнала баштады. Ошондуктан азыр адамдар азыраак топтоло турган ишканалардын иштешине уруксат бербесеңер, кийин алардын баарын жок кылып алабыз. Мына ушул багытта кандай иштер жүрүп, кандай чара көрүлүп жатканын айтып берсеңиздер».

Вице-премьер-министр Эркин Асрандиев экономиканы жандандыруу чаралары иштелип чыгып, жакында жарыялана турганын айтты:

«Азыркы абалда жабыркаган ишкерлерди колдош үчүн насыялоонун шарттары иштелип чыгып жатат. Жеңилдетилген шарттагы насыялар экономикадагы антикризистик чаралардын алкагында берилет. Мындан сырткары азыр биз жалпы абалга жараша ишканалардын жумушуна коюлган чектөөлөрдү этап-этабы менен алабыз. Ошону менен жандандыруу планы ишке киришет. Сиз айткандай, башында бардык санитардык-эпидемиологиялык эрежелерди сактоо тууралуу талап менен өндүрүштүк жана тейлөөчү ишканаларга, курулуш тармагына уруксат берилет. Экинчи этапта анан адамдар азыраак чогула турган ишкана-уюмдардын иштешине уруксат берилет».

Бюджеттин болжолдуу жоготуулары

Буга чейин парламентте финансы министри Бактыгүл Жээнбаева COVID-19 илдетинин өлкөдө жайылып кетүү коркунучунун алдын алуу боюнча киргизилген өзгөчө абалдан улам мамлекеттин казынасы 30 млрд. сомдон ашуун каражат жоготушу мүмкүн экенин айткан. Ошол эле кезде эркин эксперттер жоготуу андан эки-үч эсе көп болушу мүмкүн экенин эскертишкен.

Депутат Зияддин Жамалдинов бюджетке колдоо издеш үчүн «Кумтөр» менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүүнү сунуш кылды:

«Биздин президентибиз азыр ар кандай эл аралык каржылык донорлорго, фонддорго, банктарга кайрылып, биздин мамлекеттик бюджетти колдоого каражат жагынан жардам көрсөтүүнү суранды. Бирок биз биринчи кезекте Кумтөр алтын кенин иштеткен «Центеррага» кайрылышыбыз керек. Анткени биздин мамлекеттик бюджеттин абалы оор болуп, экономикада туруктуулук болбосо Кумтөрдө өндүрүштүк абал деле жакшы болбой турганын алар түшүнүүгө тийиш. Ошондуктан биздин өкмөт «Центерра» менен бул багытта сүйлөшүп, иш алып барууга тийиш».

Буга чейин COVID-19 илдетин ооздуктоого жана бюджетти колдош үчүн президент Сооронбай Жээнбеков эл аралык донор уюмдарга кайрылган. Алар буга чейин Кыргызстанга гранттар жана жеңилдетилген насыялар түрүндө бөлүүгө убада берген акчанын өлчөмү 480 млн. долларга барабар.