Экономика

-Райымбек мырза, кечээ өкмөт башчы Игорь Чудинов электр кубаттуулугуна баалар 12 пайызга кымбаттайт деп билдирди. Бул албетте карапайым калкка кедергесин тийгизбей койбойт. Муну алдын алуу боюнча өкмөт эмне кылышы керек?

-Негизинен, жылуулук энергияга баанын көтөрүлүшү бул объективдүү деп эсептейм. Себеби муну эл аралык бааларга, же болбосо башкача жакта кымбаттап жатат деген менен байланыштыруунун кереги жок. Бул өзү Кыргызстандын энергетикасында иштеп жаткан тетиктердин, башка нерселердин бүгүнкү күндө 40 пайыздан 70 пайызга чейин эскиргенине байланыштуу жай мезгилинде эртерээк ремонт жасап алыш керек деген аракет менен 12 пайыз болуп жатат.

Экинчиден, 12 пайыз көп нерсе менен салыштырганда анчалык көп акча эмес. Ошон үчүн өкмөт биринчи кезекте жетишсиз үйбүлөлөрдү эсептеп, аларга бюджеттен алдын ала бериш керек деп ойлойм. Менин эсебим боюнча ошол 12 пайыздан арткан акча айына 15 сом болот окшойт.

-Башкача айтканда, дүйнөлүк баа дебестен тарифтерди кармап туруу аракети болушу керекпи?

-Эми биз ички шартыбыз жөнүндө айтышыбыз керек. Энергетика билесиңер 100 пайыз өзүбүздү камсыз кылат. Ошон үчүн ал дүйнөлүк баага байланыштуу эмес. Болгону “Бишкекжылуулук” борборундагы газ боюнча айтсак болот. Ал деген он эле пайызды түзөт. Биздин өзүбүздүн энергетикага керек ал акча. Бирок ошол эле убакытта энергетиктерге дагы талап коюлушу керек, ички резервдерди пайдаланып, ошончо жоготууларды азайтып, төлөмдөрдү чогултуп, ошолордун бардыгын чогуу иштетип туруп, анан кышка даярдык көрүш керек. Менимче, ушундай шартта эл деле туура түшүнөт го деп ойлойм.

-Өзүңүз деле көрүп жатсаңыз керек, учурда шаардын кээ бир районунда эртең менен болобу, кечинде болобу жарык өчүп калууда. Анан айрым учурларда лифттерде камалып калган учурлар болуп жаткан экен. Дегеле электр кубаттуулугун өчүрүү графиги, же мөөнөтү тиешелүү органдар тарабынан алдын ала айтылып турушу керепи?

-Ошол жерде кичине жетишсиздик болуп жатат. Негизинен биздин эл Токтогул ГЭСинде суунун аздыгына байланыштуу чара болгонун түшүнүп калды окшойт. Ошол убакытта деле гезит, радиону пайдаланып, ар бир район, чоң шаарлар, көчөлөр боюнча мурдарак мынчадан мынчага чейин жарык өчүрүлөт деп айтса, эл ошого даяр болот. Сууну камдап алганга дагы даяр болот.

Андан сырткары оорукана, ушуга окшогон жерлер бар, ошол жерлерде өздөрүнүн автономный иштеп чыга турган электр кубаттуулугун колдонушу керек. Себеби сиз айткандай окуялар болбошу керек. Эл мурдараак билиши керек, бул деген энергектиктердин жумушу. Бул жеринен ушундай кемчилик болуп жатса керек. Кечээ президент дагы өз сөзүндө айтпадыбы.

-Энергетика тармагын менчиктештирүү маселеси дагы кабыргасынан коюлуп жатат. Сиз муну колдойсузбу? Дегеле ошол менчиктештирүүнүн оң жана терс жагына токтоло кетсеңиз?

-Менчиктештирүү боюнча мен дайыма айтып келем, аны бөлүп караш керек. Мисалы, электр кубаттуулугун иштеп чыгарып жаткан, же болбосо аны алыска берип жаткан “Улуттук электр тармактар” ишканасы менен “Электрстанция” ишканасында менчиктештирүү жөнүндө сөз болбошу керек. Бул биздин стратегиялык тармагыбыз. Ошол эле убакытта энергияны бөлүштүрүп сатып жаткан компаниялар жөнүндө сөз болушу мүмкүн.

Өткөн чакырылыштагы Жогорку Кеңештин курамында мен дагы ошол жерде “Түндүкэлектро” акционердик коомунун менчиктештирүү жөнүндө мыйзамын колдоп бергем. Азыр ошону катар караш керек. Эгерде ошол Түндүкэлектрону менчиктештирип туруп, калган үчөөн мамлекеттин карамагында карап, кайсынысы жакшы иштеп кетерин салыштырып көрүш керек. Мүмкүн мамлекет оңдоп кетээр.

-Маегиңизге рахмат.

-Турусбек мырза, ушул айдын аягында туризм жарманкеси өткөрүлөт экен. Ушул иш-чарага даярдыктар кандай болуп жатат? Былтыркы жылга салыштырмалуу бул жарманкени өткөрүүдө кандайдыр бир өзгөчөлүктөр болобу?

-Биз азыр ушул туристтик жарманкени өткөрүүгө катуу даярдыктарды көрүп жатабыз. Себеби туристтик сезондун башында турабыз. Бул жарманкенин былтыркы жылдагыдан айырмасы - биз бул туристтик жаманкенин негизинде Биринчи эл аралык кол өнөрчүлөрдүн фестивалын өткөргөнү аракет кылып жатабыз. Себеби бул кол өнөрчүлүк менен туризмдин максаты бир. Биздин туристтик продуктун бир элементи - сувенирлер деп айтабыз. Ошон үчүн бул туризм менен бирге сөзсүз түрдө кол өнөрчүлүктү унутпай, тартып алып кетүү керек.

Ошону менен катар Кыргызстанда улуттук өндүрүштү көтөрүү негизги максат. Ошонун негизинде биз туризмди гана өнүктүрбөстөн, кол өнөрчүлүктү жетелеп кетүү максатында бул фестивалды өткөрүүгө аракет жасап жатабыз. Бул фестиваль эл аралык болот. Ага Кыргызстандан гана эмес, бардык каалаган өлкөлөрдөн келип катышышы мүмкүн. Кыргызстандагы мүмкүн болгон элчиликтердин бардыгына кайрылдык, алар жардам берүүдө. Буюрса жакшы деңгээлде өтөт деген ишеничибиз бар.

-Турусбек мырза, Кыргызстанда тейлөө кызматы эл аралык деңгээлде болбогондуктан туристтердин агылып келишине бөгөт болуп жатканы айтылып жатпайбы. Азыр ушул жаатта кандай иштер жүрүп жатат?

-Эми бул маселе бир эле күндө чечилчү маселе эмес экен. Муну баягы өзүбүздүн иштеги катачылыктарды үйрөнүп, биздин адисттерди чет өлкөгө чыгарып, окутуп, жогорку сапаттагы сервиске жетүүгө аракетибиз бар. Муну дагы моюнга алышыбыз керек.

-Сервис демекчи, мына мындан он чакты жыл мурун маселен Чехия Евробиримдикке киребиз дегенде, бул өлкөдөгү дааратканалар талапка жооп бербей, туристтерди качырат деп Евробиримдик мүчө кылуудан баш тарткан. Ошондо Чехиянын өкмөтү көп суммадагы инвестиция алып, дааратканаларын оңдоткон экен. Ал эми Кыргызстанда туристтерди тартуу боюнча бул маселе кандай чечилет? Мисалы, Бишкектен Чолпонатага чейин бир дагы талапка ылайык ажааткана жок.

-Ооба, бул чындык, муну моюнга алыш керек. Бизге келген коноктордун бардыгы бетке айтып жатат. Бирок туризм деп ошол жакка көп көңүл буруп жатабыз дагы, кичинекей маселени унутуп коюп жатабыз. Бул деген чындыгында эле туризмдин өнүгүшүнө өтө жолтоо болуп жатат. Бизге келгендер нааразы болуп кетүүдө. Биз ошол Чехиянын тажырыйбасын алышыбыз керек.

Азыр колдон келсе тез арада бул маселени чечпесек, чындап эле бул бизге жаман реклама болуп калышы мүмкүн, болуп эле жатпайбы. Муну биз билебиз. Эми муну биздин Туризм агенттиги чечпейт экен. Бизге ушундай талап коюп, шарт түзүп берсе, биз жасайт элек. Бирок бул биздин колдон келе турган иш эмес. Муну жергиликтүү бийлик чече турган маселе экен.

-Эми ошол жергиликтүү бийлик тараптан кандайдыр бир аракеттер болуп жатабы?

-Азырынча жок. Биз муну айтып жатабыз. Кечээ жакында эле коллегиялык жыйын өткөрдүк, уялбастан бул маселени айтып жатабыз. Ошол жерде бардык гезит, журнал, сыналгы-үналгыдан журналисттер отурду. Тынбай эле, жыл сайын кайталап айтып жатабыз. Бирок биздин үнүбүз, биздин айткан сын-пикирлерибиз жетпей жатат. Биз гана эмес, коомчулук дагы айтып жатат.

-Маегиңизге ырахмат.