Борбор Азия

“Азаттык: ”Алдыда кош айдоо турат. Кош айдоо жакындап калганда эле күйүүчү май, айыл-чарба техникалары сыяктуу маселелер чыгып калат. Сиздин баамыңызда, быйылкы жер айдоого даярдыктар кандай?

Манас Саматов: Рахмат. Бүгүн майрам күнү экен, алды менен жалпы эли-журтту Нооруз майрамы менен куттуктап кетейин.

Кош айдоо дыйканчылыктын өзөгү, негизги талаа операциясы болуп эсептелинет. Ошондуктан мен инженер катары кош айдоонун сырын айтып кетейин. Соконун ар бир тишине трактордун 25 ат күчү туура келет. Ошондо мисалы үч тиштүү соко менен айдай турган болсок, трактордун күчү 75 ат күчү болушу керек. Буга кошмча дагы 25 пайыз ат күчү запаста турушу керек. Ошондуктан үч тиштүү сокону иштетиш үчүн биз 100 ат күчүнө ээ болгон тракторду колдонушубуз керек. Ошондо гана биз жанагы кошту, жер айдоону толук кандуу аткарсак болот. Себеби сапаттуу айдоонун өзү, дыйканчылыктын келечегин, түшүмдүн келечегин чечип коёт. Бул биринчи көз караш техникалык жактан.

Экинчиден, техника менен камсыз кылууда бизде система жок болуп атат. Дүйнө жүзүндө, бардык өлкөлөрдө бай болсун, кедей болсун жакшы бир сыноодон өткөн система бар. Бул лизинг (кийин сатып алуу шарттары каралган узак мөөнөттүү ижара системасы) системасы. Бирок тилекке каршы бизде 2002-жылы кабыл алынган лизинг жөнүндөгү мыйзам чийки болуп атат. Ошондуктан бизде лизинг менен иштейли деген ниети бар банктарда деле бул мүмкүнчүлүк болбой жатат. Анткени мыйзам чийки. Алар лизинг менен иштегенде келген техниканын үстүнө кошумча нарк салыгы, төлөмдөр кошулуп отуруп өтө кымбаттап кетет. Бул жөнүндө биз көптөн бери айтып келатабыз. Бул боюнча Жогорку Кеңеште чечкиндүү аракеттер жасалса, оңой эле бүтө турган иш.

Анан жалпы эле айыл-чарбасын менин көз карашымда, мамлекеттик чиновниктерден көз карандысыз абалга жеткирип, бөлүп, өз алдынча жүрүп кете турган даражага алып келүү керек болуп турат. Ушундай мезгил келип калды азыр. Мамлекет тарабынан болгон колдоолорду банктар аркылуу жасоо керек. Мындайча айтканда эч кандай чиновниктин катышуусусуз, аларга көз каранды болбой, дыйкандар банктар менен гана мамиле жасаганда гана өнүгүп кетет. Бүтүн дүйнөдө ушундай. Чиновник менен дыйкандын бетме-бет алакаларын кыскартуу керек.

“Азаттык”: Дыйкандарды арзан күйүүчү май менен камсыз кылуу маселесинде да талаш-тартыштар боло калат. Эмнеге мындай, дыйкандар күйүүчү майды рыноктук баада сатып ала алышпайбы? Дыйкандарга ушундай жол менен жардам берүү канчалык деңгээлде эффективдүү?

Манас Саматов: Бул жерде кандайдыр бир коррупциялык схемалардын бар болгонунан келип чыгып аткан, кандайдыр бир баш айландыруучу сөз десем болот. Мунун артында көптөгөн көз боёмочулуктар бар. Түпкүрүндө бул эң жөнөкөй маселе.

Күйүүчү май дыйкан болсун, таксист болсун же башка тармактагы адамдар болсун, баары үчүн арзандатуу аракети болушу керек өкмөт тарабынан. Анүчүн ошол күйүүчү май ташыгандарга эркин атаандашуу шарттарын түзүү сыяктуу иштерди жасоо керек. Буларды бөлүп, дыйканга гана арзан, жеңилдетилген күйүүчү май беребиз дегендин өзү бул болбогон сөз. Себеби бизде 300 000ден ашык фермерлер бар. Аларга 40 000 тонна майды адилеттүү бөлүштүрүп бериштин өзү мүмкүн эмес. Бул чиновниктердин эле бөлүштүрүүдөн бирдеме жасап, бөйрөктөн шыйрак жасоого болгон аракети.

“Азаттык”: Рахмат маегиңизге.

Мехрубон Равшанды "Тажикстандагы Кэт Стивен" деп аташат. 30 жаштагы ырчы жигит тажик коомунда өтө таанымал.

Равшан исламга берилгенден кийин анын ырларынын мазмуну дагы өзгөрүп, эми жалаң гана мусулмандык диний ырларды аткарат.

Ырчылардын ислам динине ыкташы алардын кесибине дагы таасирин тийгизбей койбойт.

Маселен британиялык белгилүү ырчы - Кэт Стивенс (Cat Stevens). Тээ 1979-жылы Кэт Стивенс (төрөлгөндөгү ысымы жана тегаты - Стивен Деметр Гиоргиу, англисче - Steven Demetre Georgiou, ата-теги кипрдик гректерден болгон) чыгармачылыгы гүлдөп, музыкалык альбомдору 60 миллион нускага чейин жетип сатылып турган маалда исламды кабыл алып, ысымын Юсуф Ислам деп өзгөртүп, чыгармачылыгын дагы жаңы нукка бурат.



Бул тасмада Кэт Стивенс "Тынчтык поюзу" (Peace Train) ырын аткарып жатканы чагылдырылган (1976-жыл). Булак: YouTube.



Музыка Куранга каршыбы?

Тажикстандык Равшан сыяктуу динге оогон ырчылардын көбөйүшү – кылымдар бою келаткан Куран менен музыканын ортосундагы талкууну кызытат. Албетте, ислам дагы замандын чакырыгына жараша өзгөрүүлөргө дуушар болуп жатканын эстен чыгарбоо зарыл.

Оли Рейтов (Ole Reitov) эл аралык музыканттардын «Freemuse» уюмунун жетекчилеринин бири Ислам менен музыкага карата көз караштардын түрдүүлүгүн мындайча түшүндүрөт:

- Эгерде глобалдык алкакта карасак, "Ислам менен музыканын ортосунда эч кандай талаш-тартыш жараткан маселе жок" деген ишенимдеги музыканттардын тобу бар. Башка бир топ – айрымдар аларды радикалдар же фундаменталисттер деп дагы аташат, "музыка менен Исламдын ортосунда такыр келишпей турган маселе бар" дешет. Ал тургай андайлар Ислам бар жерде музыкага орун жок, ага тыюу салуу керек дешет. Мындай ачакей түшүнүктөрдүн келип чыгышы Куранды туура эмес түшүнгөндүктөн болууда. Куранда бул тууралуу эч нерсе айтылбайт да...

Замандын ыргагы менен жашаган дүйнөдөгү көпчүлүк мусулмандар түрдүү жанрдагы музыканы угушат, бир гана «жазылбаган эреже» - ыр исламдагы моралдык баалуулуктарга шек келтирбесе эле болду.

Учурдагы уламалар Куран менен музыка тууралуу талкууда арабча «ниййа(тун)», кыргызча «ниет» деген сөздү баса белгилеп, мусулмандардын руханий дөөлөттөрүндө музыканын дагы орду бардыгын моюнга алышат.

Аны менен катар эле азыркы жаралган ырлар, айрыкча адамдын ышкысын козгогон мүнөздөгү ырларды чектөө зарылдыгын айтышат.

Исламдын тарыхына кайрылсак, суфийлердин (сопулардын) диний жөрөлгөлөрү музыка менен бийге бай экендигин эч ким танбайт.

Ошол эле учурда өткөн кылым соңунда жарык көргөн иорданиялык аалым Мухаммед Насир ад-Дин ал-Албанинин (Muhammad Nasir ad-din аl-Albani) «Музыкалык аспаптарга тыюу» деген китебинде музыка адеп-ахлакка тескери таасир тийгизе турган фактор катары айтылат.

Исламдын ичиндеги фундаменталисттер, маселен, Ооганстандагы талиптер, музыканын бардык түрүнө тыюу салат.

Жакшы мусулман ким?

Баяныбыздын башында сөз кылынган тажикстандык Равшан Ислам динине баш-оту менен берилгенден кийин өз чыгармачылыгын жаңы нукка өзгөрткөндөрдүн бири.

- Мен ырчылыкты таштайын деп жатам. Анын себеби – ырчылар той-топурда ырдаганда жетиштүү урмат-сый деле көрбөйт. Мен эми бир коштошуу концертин берсем, анан жалаң гана диний ырларды аткара баштайм. Эми баары Кудайдын колунда деңизчи, - деген Равшан элге таанылган мурдагы ырларын Меккеге зыяратка барып келгенден кийин аткарбай калган.

Ал эми тажик музыка иликтөөчүсү Махбуб Ганжали кээ бир өнөрпоздор ислам жөнүндө ырдоого "материалдык кызыкчылыктан улам эле" өтүп жатат деген пикирде:

- Биздин ырчылар учурдагы турмуштун өтө кызуу көрүнүштөрүн ырдоого аракеттенет жана алардын айрымдары андан акча жасашат. Мындан мурда жумушсуздук көкөй кескен көйгөй болгондуктан, анда көп ырлар жаралган эле. Эми Алла менен Мухаммед пайгамбар зор мааниге ээ болуп, толгон-токой жаңы ырлар чыкканын көрүп жатабыз.

Равшан сыяктуу тажик ырчылары диний ырлары менен күйөрмандардын сүймөнчүлүгүнө ээ болуп жатса, дүйнөнүн айрым мусулман өлкөлөрүндө андай өнөрпоздор кысымга кабылууда.

Малайзияда Ирандын Боб Диланы (Bob Dylan) атыккан Мохсен Намжунун (Mohsen Namjoo) концертине «Ислам менен ыйык Курандын беделин түшүргөн» деген кине менен тыюу салынган. Сауд Аравиясы, Иран сыяктуу бир катар мусулман өлкөлөрүндө рок музыкасын ойногон топторду жертөлөлөрдө жашыруун гана угууга болот.

Учурда Кыргызстанда шоу-бизнес дүркүрөп өнүгүп, түрдүү жанрдагы музыка жаратуучулар, аткаруучулар көбөйдү.




Бул видео тасмада кыргыз ырчысы Темир Назаров мусулмандардын кудайы Аллага арналган ырын аткарууда. Булак: YouTube. Жарыяланган датасы - 2009-жылдын 29-августу.

«Миң кыял» музыкалык радиосунун жетекчиси Тынчтыкбек Кожобеков кыргыз ырчыларында, алардын чыгармачылыгында исламдын таасириндеги жаңы багыт калыптанып жатканын байкоого болоорун айтат:

- Ислам дининин таасири менен дааваттарга чыккан ырчылар дагы бар. Акындык өнөрдү аркалап, мусулманчылыкты көбүрөөк сактаган ырчыларыбыз бар.

Эстрадада жүрүп, динден таасир алып, бирок дин менен чыгармачылыгын өзүнчө алып жүргөн ырчыларыбыз бар.

Анан ырчыларбыздын көпчүлүгү намаз окууга белсенип жүрүшөт. Арасында намаз окуп кеткендери, андан кийин ырчылыгы калып калгандары дагы бар.

Жалпы эле мусулман дүйнөсүндө өз башатын кайра таануу жүрүмү (жараяны) орун алып жатканы жалпыга маалим.

Кантсе дагы «Жакшы мусулман болуу эмнени түшүндүрөт?» деген суроону музыкага карата байланыштырган талаш-тартыштын учугу узара берчүдөй.