Борбор Азия

Бул маселени иликтеген депутаттык комиссия компаниянын 100 пайыз үлүшүн мамлекетке өткөрүп туруп, андан кийин гана талаш маселени сот аркылуу чечүү бүтүмүн чыгарды.

Улутташтыруубу же “уруп бастыруубу”?

Өткөн жылы 5-майда Максим Бакиевдин санаалаштары деп эсептелген Евгений Гуревичке жана Алексей Елисеевге “Альфа-Телекомдун” өнөктөшү “БиМоКомду” тартып алышкандыгы боюнча кылмыш иши козголгон. Эки күндөн кийин башкы прокуратура 51 пайыз акцияга тосмо коюп, аны сактоо милдети мурдагы “БиМоКомдун” уюштуруучусу “Penwell” компаниясынын өкүлү Раушана Рыкыновага (бул 1990-жылдардын ортосунда теле алыпбаруучу катары белгилүү болуп, кийин чуулгандуу иштерге аралашты делген бойдон аты чыкпай калган Роза Качиеванын азыркы ысмы экени айтылууда) берилген.

Раушана Рыкынова Убактылуу өкмөттүн укук коргоо органдары боюнча куратору Азимбек Бекназаров уюштурган БЭК партиясынан депутаттыкка талапкер катары, тизмеде төртүнчү болуп шайлоого барган.

Башкы прокуратуранын башкы тергөө башкармалыгынын башчысы Канат Аманкулов тергөө тобунун мындай кемчилиги алты айдан кийин гана жөнгө салынгандыгын тастыктады:

- Мен сентябрда кызматка кириштим. Анан октябрь айынын башында мурдагы тергөөчүлөр тобунун чечимин жокко чыгартып туруп, компаниянын жүз пайыз үлүшүн бекиттирип туруп өкмөттүн сактоосуна өткөзгөнбүз. Биз ишти иликтегенде Рыкыновага “Альфа-Телекомдун” 51 пайыз акциясын сактаганга берилип калган экен. Анын баарын кийин биздин тергөө топ жокко чыгарып, жүз пайыз мамлекетке өткөзгөнбүз. Мени жанагы гезиттерге чыгарып жатышпайбы Азимбек Бекназаровго байлапчы. Эгерде мен ошондой болсом анда акцияны башкаруу укугун Раушана Рыкыновга эле калтыртып койбойт белем.

“Мегакомдун” 49 пайыз акциясы улутташтырылып, калган үлүшүнүн ээси сот менен аныктала турган чакта анын башкаруу укугу кандайча “Penwell” компаниясынын өкүлүнө ыйгарылып калгандыгы көптөгөн суроолорду пайда кылды. Анткени прокуратура органы ага тосмо коюп, бирок аны ээлик кылууга кызыкдар тарапка башкаруу укугу менен өткөрүп берип койгон. Канат Аманкулов “Мегакомдун” тосмо коюлган акциясын башкаруу укугу Раушана Рыкыновага кызыкдар тараптын негиздемеси менен берилгенин белгиледи:

- Рыкынова учурда Кыргызстандын да, орусиялык да компанияга тиешеси жок. Мурда эки ошол россиялык компания буга ишеним кат берип, алардын кызыкчылыгын коргоо жагы жүктөлгөн экен. А биз болсо жанагы “Альфа-Телекомдун” жүз пайыз акциясы тең Елисеевге таандык болгон деген негизде анын баарына тосмо коюп койгонбуз.

Менчик укугун сак-сактап

Ошол эле учурда “Мегакомдун” 49 пайыз үлүшүн улутташтыруунун башында турган мурдагы убактылуу өкмөттүн мүчөсү Азимбек Бекназаров муну менчик укугун коргоого багытталган мыйзамдын талаптары менен байланыштырат. Анын айтымында, “Мегакомдун” акционерлерибиз деген тарап 49 пайыз үлүштү гана өз ыктыяры менен беришкен. Анын калган үлүшү мыйзам боюнча соттук териштирүүгө негиз бермек.

Ошол эле кезде Азимбек Бекназаров “Мегакомдун” 51 пайызын алууга кызыкдар “Penwell” компаниясынын өкүлү болгон Раушана Рыкынованын БЭК партиясынан талапкер болуп көрсөтүлгөндүгүн кадимки мыйзам ченемдүүлүк катары мүнөздөдү:

- Биздин партияга кирип жатышат каалагандардын бардыгы эле. Анын эмне тиешеси бар. Мисалы Роза Отунбаеванын иниси КСДПга мүчө болуп же болбосо башка эле бирөө деле партияга киргендей эле нерсе да. Биздин партияга Раушана Рыкынова деген келип киргенин билем. Азыр деле биздин партиянын мүчөсү. Тосмо коюлган нерсени сактоо үчүн жооптуу тарапка өткөзүшү мүмкүн. Мына бул жоголуп кетсе сен жооп бересиң деген негизде. Эми аны акционерлер чечет. Бул жерде ошол учурдагы башкы прокуратуранын эмне тиешеси бар.

Кызыкчылыктар кыя бастырбай...

Анткен менен бул маселени иликтеген Жогорку Кеңештин депутаттык комиссиясы “Альфа-Телекомдун” жүз пайыз үлүшү улутташтырылыш керек болчу деген бүтүмүн чыгарды. Анткени 7-апрелден кийин качып кетишкен Максим Бакиевдин өнөктөштөрү “Мегакомду” 2008-жылы толугу менен “Альфа-Телекомго” өткөрүп алышкандыгы аныкталган. Комиссия ал үлүш тартылып алынганбы, же сатылып алынгандыгын сот гана аныктайт деген позицияда.

Депутаттык комиссиянын төрагасы Өмүрбек Абдрахманов “Мегакомдун” толук улутташтырылбай калышына “Penwell” компаниясынын өкүлү Раушана Рыкынованын тиешеси болгон деп эсептейт:

- Ал Раушана Рыкынова деген бул баягы өзүбүздүн эле Роза Качиева аттуу кызыбыз. Анан ошол Рыкынованын планы боюнча ушундай декрет кабыл алынып жатпайбы. Ошол себептен мүмкүн аталган партиянын шайлоо тизмесине кирип калган болсо керек. Бул жерде жалгыз эле Бекназаров эмес, ошол убакта экономика жагына көзөмөл кылган Роза Отунбаеванын биринчи орун басары Алмазбек Атамбаев да бар. Алар бул маселеге туура эмес мамиле кылышып, ошого макулдук беришип, 49 пайызды гана мамлекетке өткөрүшкөн. Мунун баарын биздин комиссия туура эмес болгон деген бүтүм чыгарды.

Ошондой эле депутаттык комиссия мамлекеттин карамагына толук өткөрүлгөн “Мегакомдун” үлүшүнө дооматы бар компанияларга соттошуу мүмкүнчүлүгүн берүү жагын сунуштады. Жакындан бери “Мегакомдун” калган 51 пайызына “Penwell” компаниясынан сырткары украиналык жана грузиялык инвесторбуз деген тараптар да доомат артып жаткандыгы боюнча маалыматтар чыга баштады.

АКШнын Коргоо министрлиги – Пентагонду эки ирет башкарган Дональд Рамсфелд “Белгилүү жана белгисиз” деген ат менен быйыл жарык көргөн эскерүү китебинде Борбор Азиядан Вашингтондун Өзбекстан менен ал бийликте турган кездеги мамилесине жана эки тараптын алакасынын бузулуш чоо-жайына жана анын кесепеттерине кең-кесири токтолгон.

“Эркин Европа/Азаттык” радиосунун Дональд Рамсфелд менен ушул аптада маектешкен кабарчысы андан ал Пентагонду жетектеп турган кезде башталган Ирак менен Ооганстандагы согуш боюнча эскерүүлөрү менен катар Өзбекстан боюнча жазгандары тууралуу да сурады. 2001-жылдын күзүндө АКШ Ооганстанда “ал-Каида” менен Талибанга каршы согуш ачканда, Өзбекстан Борбор Азиядан анын эң маанилүү өнөктөштөрүнүн бири болгону белгилүү.

“Азаттыктын” кабарчысы Рамсфелдге “сиз АКШнын 2005-жылдын май айындагы Анжиян кыргынынан кийин Өзбекстанга жасаган мамилеси америкалык администрациянын тышкы саясаттагы эң олуттуу катасы болгон деп ырастайсыз. Китебиңизде Анжияндагы көтөрлүш ислам мамлекетин курууну көздөгөн исламчыл экстремисттердин тобу тарабынан чыгарылганы тууралуу жазасыз. Ал эми аскерий чалгын боюнча агенттиктин ошол 2005-жылдын 30-июлундагы маалыматында Анжиян окуясынын жүйөөсү экстремисттик идеологияга караганда, социалдык - экономикалык оор абал менен репрессиячыл өкмөттүн саясатына карата кыжырдануу болгондугу айтылган. Сиз китебиңизде Анжиян окуяларына берген мүнөздөмөңүздү азыр деле коргойсузбу же мунун себеби Каримов режиминдеги коррупция менен репрессияда жатабы?”, - деген суроо жолдоду:

Рамсфелд: Мен, албетте, китепте жазгандарымды карманам жана чалгын маалыматтарынан адатта көп маселелердин ар кыл өңүттөрү боюнча жетишсиз жактары табылгандыктан чынында эмне болгондугу тууралуу кандайдыр бир тыянакка келгенге чейин алар анализдөөнү, жалпылаштырууну талап кыларын кошумчалап кетким келет. Ошол учурда биз эмне болуп жатканын толук аңдап-биле албай турганбыз. Андыктан менин көз карашымда ал окуянын ( Анжиян кыргынын) чыныгы жүйөөсү эмнеде жаткандыгы боюнча көптөгөн талкууларга али орун бар.

Ал эми китебимдеги комментарийлерге карата, менимче, адилет мүнөздөмө мындайча болушу керек: Биздин өлкөдө адам укуктары менен жарандык эркиндиктердин пайдасын жана мүмкүнчүлүгү өз режимдери жол бербеген өлкөлөрдүн жашоочулары үчүн өтө чечүүчү мааниге ээ деп эсептеген табигый принцип бар. Бул түшүнүктүү жана жакшы нерсе.

Экинчи жагынан эгер сиз дүйнөнү карасаңыз өзүн биз сыяктуу алып жүргөн, саясий системасы кыйла эле эркин баскычка жеткен өлкөлөр саналуу эле. Алсак Батыш Европаныкы, биздики, Австралияныкы жана Түштүк Корея, Жапония сындуу өлкөлөр. Бирок дүйнө мамлекеттеринин басымдуу бөлүгү мен айткандар карманган нукта эмес.

Борбор Азия мамлекеттери да АКШга же Батыштын башка өлкөлөрүнө салыштырмалуу кыйла эле эркин эместигинде кеп жок.

Анткен менен алар кайсыл нукта кетип бара жатышканына көңүл буруу зарыл. Эркин саясий системаны, эркин экономикалык системаны көздөйбү же артты карайбы? Өзбекстанды алсак, мен бул өлкөдө эркин саясий жана эркин экономикалык система жоктугунан такыр шек санаган эмесмин, бирок алар ушул багытты көздөй кетип бара жатышкан да.

Ал эми АКШ өкмөтүнүн фактылар билинип, анык болгонго чейин, аларды сындаган аракетинин натыйжасында, менимче, аларды биз баруусун каалаган жактан кетенчиктөөгө мажбурладык, кайра тескери, саясий системасы, экономикалык системасы анчалык эркин эмес багытты көздөй кетүүсүн шарттадык. Ошол эле учурда биз менен аба каттамдары, Карши -Ханабад базасын колдонуу жагынан кызматташып жаткан, алакабыз оңолуу жолуна түшкөн өлкө менен коопсуздук алакабызды буздук.

Өзүбүздүн жүрүм - турумубуз аркылуу Өзбекстан менен коопсуздук мамилебизге гана зыян келтирбестен, биз аларды кайра кыйла тескери турумду карманууну көздөй түрттүк.

Белгилүү болгондой? АКШ жана Батыш өлкөлөрү быйыл алтынчы жылга аяк баскан, өзбек өкмөтү 187, укук коргоочулар 1000дей киши өлдү деп ырастаган Анжиян кыргыны үчүн учурунда президент Ислам Каримовдун режимин айыптап, расмий Ташкенге каршы санкцияларды да киргизген.

Расмий Ташкент буга жооп кылып АКШ жана НАТО Ооганстандагы аскерий операциялар үчүн пайдаланып келген аба базаларды өлкө аймагынан чыгарган болчу. Ошондой эле батыштык медиа жана бейөкмөт уюмдардын ишине тыюу салууга өтүп, активисттерге каршы репрессияларды күчөткөн.

Өзбекстан менен Батыштын мамилеси кайра 2008-жылдан тарта гана оңолу жолуна түштү. Көпчүлүк байкоочулар муну кайра эле Өзбекстандын ооган согушундагы ролу менен байланыштырат.