Борбор Азия

Ушул шейшембиде Прагада өткөн салтанатта Азимжан Аскаровдун атынан сыйлыкты укук коргоочунун уулу Шерзод Аскаров алды. «Хомо Хомини» сыйлыгы адам укуктарын коргоого чоң салым кошкон, чыр-чатакты тынч жол менен чечүүгө күч үрөгөн инсандарга берилет.

Баласы атасынын түрмөдөн жазган катын орусча окуду. Учурда Ташкенде жашаган Шерзод алды менен атасынын укук коргоочулук ишине абдан сыймыктана турганын айтып өттү:

- Мен, Шерзод Аскаров, атам Азимжан Аскаров менен сыймыктанам. Ал укук коргоочу катары өз өмүрүнө коркунуч келсе да, эл үчүн, мекени үчүн кызмат өтөдү жана өтөп да жатат.

Орто бой, кара костюмчан, бир аз тартына сүйлөгөн жигиттин сөзүн чогулгандар абдан жылуу кабыл алышты. Акыркы 10 жылдан бери Ташкенде жашаган Шерзод Аскаров атасынын былтыр 15-июн күнү кармалганы тууралуу Базар-Кордондо жашаган энесинен телефондон уккан экен:

- Мага апам телефон чалып, атамды эки милиционер келип алып кеткенин айтты. Базар-Коргондун прокурору ага каршы кылмыш ишин козгоду деди.

Базар-Коргондо былтыркы июнда милиция кызматкеринин өлүмү боюнча кармалган Азимжан Аскаровдун үстүнөн сот ишин Кыргызстандын акыйкатчысы «саясатташкан процесс» деп баалаган.

Аскаров сентябр айында Базар-Коргон соту тарабынан өмүрүнүн акырына чейинки мөөнөткө кесилип, бул соттун чечимин областтык сот күчүндө калтырган. Бул сот иштерине Аскаров тараптан күбөлөр катыша алган эмес, угуулардын мезгилинде анын адвокаттарына жана укук коргоочуларга кол салуулар болгон.

Абакта кыйноого алынганы сүрөттөр менен далилденген Аскаров бүгүн эң репрессивдүү өлкөлөрдө куугунтукка кабылган 10 укук коргоочунун катарында аталып келет. Аскаровдун уулу да атасын ак деп эсептейт:

- Менден журналисттер «Шерзод, сенин атаң күнөөлүбү?» деп көп сурашат. Мен антип ойлобойм, атамда күнөө жок экенине ишенем.

Шерзод Аскаров 25 жашта, Азимжан Аскаровдун үч уул, бир кызынын эң кенжеси. Шерзод Аскаров Ташкенде алтындан шакек, сөйкө жасап, зергер болуп иштейт. Азимжан Аскаров да мында Бенкин атындагы сүрөтчүлөр окуу жайын бүткөндүгү маалым. Атасына түспөлдөш арыкчырай, акжуумал Шерзод «үйдө мен эле бойдок калдым» деп ажардуу жылмайды.

Шерзод атасына байланышкан бардык материалдарды "Азаттыктан" окуп турат экен. «Эми эмне болот?»деп сураганымда, көзүнө жаш тегерене түштү:

- Мен ал өмүрүнүн акырына чейин түрмөдө калбайт деп ишенем.Аны бошотушат деп ойлойм, себеби Кыргызстандын Акыйкатчысы Турсунбек Акун да, көз карандысыз комиссия да, адвокаттар да анын күнөөсү жок экендигин далилдешпедиби. Менимче, муну баары билишет.

Шерзоддун балалыгы Базар-Коргондо өткөн, орто мектепти ошол жерде бүтүргөн. «Июн окуялары эмнеден чыкты?» деген суроого азыр Ташкендеги таанымал кол өнөрчү саналган жигит «жаңжалды сырттан келген провакаторлор уюштурду» деп эсептээрин билдирди:

- Ииюндагы окуялар боюнча Ташкенде көп биле беришпейт. Менин пикиримде, ага жергиликтүү кыргыздар менен өзбектер күнөөлүү эмес. Мен бул тууралуу өзүм менен чогуу өскөн кыргыз досторуман да уктум. Жергиликтүү кыргыздар менен өзбектер ал жаңжалда бир-бирине жардамдашкан экен.

Шерзоддун оорулуу энеси менен 90 жаштагы чоң энеси Базар-Коргондо туугандарынын үйүндө жашап жатышат.

Ал эми Шерзоддун балалыгы өткөн атасынын үйү былтыр жайда каракталган бойдон, азыр аңгырап бош турат. Аскаровдун "Аба" укук коргоо уюмунун Базар-Коргондогу кеңсеси былтыр июнда өрттөлүп кеткен.

Азимжан Аскаровго сыйлык тапшырган «Зарлаган адамдар» уюму (People in Need) өнүгүп келаткан өлкөлөргө чукул кырдаалдарда гуманитардык жардам көрсөткөн жана адам укуктары менен демократиялык эркиндиктерди колдогон уюм. Анын жетекчиси Шимон Панек «Европанын адамы» деп таанылган. Прагадагы салтанатта Азимжан Аскаровдун сыйлыгын Шерзод Аскаровго чех сенатору, жазуучу жана журналист Яромир Штетине тапшырды.

Салтанаттан репортажды бул жерден угуңуз:

Мындай кайрылууну Роза Отунбаева Вашингтонго жасаган сапары учурунда жасаган. Баткенде машыгуу борборун куруу демилгеси өткөн жылы ушул мезгилде көтөрүлүп, АКШ тарабынан 5.5 млн. доллар убада кылынган эле.

Вашингтондогу сөз

Президент Роза Отунбаева Вашингтонго жасаган сапары учурунда Баткенде антитеррордук машыгуу борборун куруу зарылдыгын билдирген:

- Баткенде база куруу күн тартибинде калып жатат. Мен кыргыз-тажик чек арасына санаам өтө тынч эмес. Бул маселе боюнча биз Москва менен да иштешип жатабыз. Бирок АКШдан дагы жардам караштырып жатабыз. Биз Анитеррордук машыгуу борборун курууну каалайбыз. Биздин чек ара кызматы дагы өтө олуттуу жардамга муктаж.

Президент Роза Отунбаева менен АКШ президентинин атайын жардамчысы Майкл Макфоллдун 6-марттагы жолугушуусунда, Макфолл АКШ тарап коопсуздукка байланыштуу бир катар долбоорлорду жакын арада сунуштаарын билдирген. Ал долбоорлордун арасында Баткенде антитеррордук машыгуу борборун куруу болуп калышы мүмкүн. Анын үстүнө бул долбоордун ишке ашыруу боюнча Кыргызстан менен АКШ өткөн жылы эле иш баштап, бирок токтоп калган.

Кошмо Штаттардын Бишкектеги элчилиги өткөн жылы март айында борборду куруу үчүн 5,5 млн. доллар бөлүнөрүн билдирген.

Орусияга ыктаган серепчилердин каршылыгы

Орусияга ыктаган серепчилер ошол кезде эле Баткенде АКШ тарабынан антитеррордук машыгуу борборунун курулушуна кескин каршы чыгып, бул Орусия жана Кытайга карай сес көрсөтүүдөй болуп калаарын билдирип чыгышкан.

Мындай тынчсызданууларга жооп кылган АКШ антитеррордук машыгуу борборун кыргыз өкмөтүнө куруп берерин, аны толугу менен кыргыз тарап өзү башкарарын айтып чыккан.

Белгилүү талдоочу Валентин Богатырев антитеррордук борборду АКШ кура турган болсо Кыргызстандын бул жактагы өнөктөштөрүндө суроо пайда болушу мүмкүн дейт:

- Баткенде антитеррордук машыгуу борборунун курулушу Кыргызстан үчүн жакшы. Бирок биз жакшы билебиз, антитеррордук борбордо ар кандай багыттагы адистер болот. Алар машыктыруу эле эмес башка иштер менен да алектенет деген күмөндөр болот. Ошондуктан Россия, Кытайда чочулоолор болот. Сөзсүз болот. Анын үстүнө Орусия өзү дагы биздин түштүктө баңгизаттарын ташууга каршы борбор курууга кызыкдар болуп келатат.

Президент аппаратындагы стратегиялык талдоо жана мониторинг бөлүмүнүн жетекчиси Орозбек Молдалиев америкалыктар Баткенде антитеррордук борбор курушуна орус тарап каршы болбош керек деген пикирин айтып, аны мындайча негиздеди:

- Маселе мындай да, эгерде чек аранын коопсуздугу сакталса орустарга жаман болобу ошондон. Өздөрү айтып жатат Баткенде чек араңарды тоспосоңор наркобизнесиңер каптап кетти, террорчулар келип атат, мунун баары түз Москвага келип атат деп бизди коркутуп атпайбы. Баткенге антитеррордук борбор курулса ал жалаң эле Кыргызстан учүн болбойт. Ал регионалдык борбор болот.

Молдалиев Орусия өзү АКШ менен мамилесин оңдоп жатканын да кошумчалады.

Генерал кылдаттык керек дейт

Жогорку Кеңештин коопсуздук жана коргонуу боюнча комитетинин мурунку төрагасы, генерал Рашид Тагаев мындай иштерде абдан кылдаттык керек деген пикирде:

- Мунун артында өтө көп саясат, оюндар бар. Муну жакшы талдап, ойлоп, кыргызда айтылгандай “жети өлчөп бир кесиш керек”. Биз биринчиден чоң-чоң уюмдарга мүчөбүз. ШКУга, ЖККУга киребиз. Булардын көз карашы бөлөкчө деп ойлоймун. Ошон үчүн азыраак зыян алып келе тургандай кылып, “кичинерээк бир бармакты” кесиш керек. Ар түрдүү көз караштар болуп калышы мүмкүн, тирешүүлөр болуп калышы мүмкүн, ар түрдүү оюндар болуп калышы мүмкүн. Ошон үчүн муну акыл-эс менен калчап, макулдашып, анан кийин кылса болот эле деген ойдомун.

Таймаш былтыр эле башталган

Кыргызстандын түштүк жергесинде база куруу боюнча АКШ менен Орусиянын ортосунда таймаш жүрүп жатканы өткөн жылдары белгилүү болгон. Ал расмий маалыматтар менен кийинчерээк тастыкталган. Маселен,Кыргызстандагы 2009-жылкы президенттик шайлоодон кийин Курманбек Бакиев менен Дмитрий Медведев Орусиянын кошумча аскердик контингентин түштүктө жайгаштыруу жана машыгуу борборун куруу боюнча меморандумга кол коюшкан.

Кыргызстан машыгуу борбору Баткенде болушун жактаса, орус тарап инфраструкттурасы даяр Ошто курууну көздөгөн. Мына ушундай карама-каршылыкка байланыштуу ал иш токтоп калган.

АКШ болсо Баткнеде антитеррордук машыгуу борборун курууга өткөн жылы эле 5.5 млн. доллар бөлүүгө даяр болгон.