Борбор Азия

“Азаттык”: Учурда экономиканын диверсификацияланышы жаатында сөздөр көп болуп атат. Маселен, соңку кездери Кыргызстан күйүүчү май жагынан Орусияга 90 пайызга чейин көз каранды, анын башкача жолдорун да караштырып, күйүүчү майды башка жактан да алып келүү керек деген маселе келип чыкты. Жакында эле “Кыргызгаздын” 75 пайыз акциясын Орусияга берүү маселеси да көтөрүлдү. Кандай дейсиз, ушул экономикалык көз карандылык саясий курал катары колдонулуп кетпейби?

Акылбек Жумабаев: Албетте кийин ар кандай иштер болуп кетиши мүмкүн. Бирок башка жагын карасак, биздин тегерегибизде Орусиядан биз алып аткандай көлөмдөгү күйүүчү майларды алчу өнөктөштөрүбүз жок. Ошондуктан биз баары бир Орусиядан алып аткан майды, жакынкы келечекте кайра эле Орусиядан ала беребиз деп ойлойм.

“Кыргызгаз” мекемесинин 75 пайызын Орусияга берүүнүн тууралыгын айта турган болсок, менимче ал туура эле чечим. Себеби Орусия кошо ээлик кылган компанияда албетте алар менен Кыргызстандын өкүлдөрү чогуу көз салып, карашат да. Мурдагыдай ким бийликте болсо, кимдин муштуму чоң болсо ошол келип алып минип атты, ары-бери чапкылай бербейт. Кандай кылам десе ошондой кылып, бардыгын тоноп, уурдай бергенге мүмкүнчүлүк болбой калат.

Ошондуктан эгерде Орусия менен Кыргызстандын ортосундагы чогуу ишкана боло турган болсо, анын да өзүнчө туура жактары бар Кыргызстан үчүн.

“Азаттык”: Бирок “Орусия кош айдоонун алдында же кайсы бир учурларда күйүүчү майларга кайрадан кошумча төлөмдөрдү кошуп, өзүнүн талаптарын, шарттарын койо баштайт” деген пикирлер да айтылып жүрөт. Эми “Кыргызгазды” колго алуу менен газдын кулагын бурап туруп, башка бир талап койсо кандай болот?

А.Жумабаев: Биринчиден, баягы кыргызды башкарып аткан бийликтер, ким келип бийликте турса да илгертеден бери Орусиянын өкмөтүн алдап келатышат. Ошондуктан албетте аларда да бизге ишенбөөчүлүк кылууга акысы бар. Бүгүнкү күнгө чейин эгерде мамлекет ошондой деп кол койгон болсо, өзүнүн берген убадасын аткарыш керек. Ошол себептүү азыр “Дастанды” алабыз деп аткан болсо, бардык жагын тактап, тууралап, бардык шарттарын келишип, кимге канча акча тиешелүү болот, кимдин кандай катышы болот, ошолордун бардыгын сууну кече электе тактап туруп бериш керек.

“Азаттык”: Бирок экономикалык тармакты бир эле мамлекеттин колуна, болгондо да ошо мамлекеттик ишканаларына берүү канчалык деңгээлде туура? Дүйнө бир гана Орусиядан турбайт да?

А.Жумабаев: Бүгүнкү күнү эгер биздин мамлекет “жок, ушул “Дастанды” биз андан да чоңураак суммага сатабыз, же болбосо бул жерде анын пайдасы мамлекетке, элге мындан да көбүрөөк өлчөмдө тийчү долбоорлор бар” деп, башкалар да келип сынакка катыша турган болсо, анда албетте “соодада достук жок” деген макалдай, ким бизге пайдалуу шарттарды берсе, ошолорго сатышыбыз керек. Албетте өкмөт өзүнүн катышын да бир аз калтырышы керек ошол ишканада. Анткени бул орчундуу, стратегиялык объект болуп саналат.

“Азаттык”: Эмне себептен кыргыз бийлиги стратегиялык өнөктөш деп, экономикалык жаатта негизинен Орусия менен гана кызматташууга басым жасайт?

А.Жумабаев: Биринчиден, менимче бул тарыхый жактан түзүлүп калган абал ушундай. Экинчиден, биздин өкмөттөгү менеджерлердин жеткен акылы эле ушул болсо керек.

“Азаттык”: Мен дагы бир маселени айтар элем. Европа өлкөлөрү Орусиядан газ болобу, кара май болобу рыноктук баада эле алып, кадимкидей эле өз саясатын жүргүзүп атышат. Кыргыз өлкөсү эмне себептен “кошумча төлөмдөрдү алып койгула” деп соодалашууга барбастан, рыноктук алакага өтө албай атат?

А.Жумабаев: Менин оюмча бүгүнкү күнү Кыргызстан тизесинен туруп, түздөнүп, ийнин да түздөп, эл катары башка коңшулар менен кол алышып, тең ата сүйлөшкөнгө, жаңы турмуш баштаганга убакыт келген эле да эбак. Ошондуктан биздин баягы эле бийликке келген адамдарыбыз ушуну оңдошу керек эле. Себеп дегенде алардын колунда азыр элдин үмүтү, ишеними турат да. Ошону булар акташы керек эле.

Акаевдин убагындагы өкмөттөр биздин ишенимди акташ керек болчу, Бакиев ыңкылап жасап келген соң ал да ошону акташ керек болчу. Бакиевдер беш жыл бою акча топтоп, канча элдин көз жашына калып, мына кийин мамлекеттен качып кетүүгө аргасыз болушту. Алар кеткенден кийин жаңы бийлик ошону оңдоого аракет кылышы керек эле. Бирок, тилекке каршы, азырынча ошого үлгү көрсөткөн эч ким деле боло элек.

“Азаттык”: Рахмат.

“Азаттык”: “Ата Журт” фракциясынын коалициядан чыгууга даярбыз деген 19 депутаты койгон талаптар аткарылдыбы? Себеби ал талаптарды аткаруу мөөнөтү бүгүн бүтүп атат.

Чыныбай Турсунбеков: Сиздер билесиздер, биз өткөн аптанын аягында шайлоочулар менен жолугушуу үчүн тарап кеткенбиз. Бирок ошого карабастан ошол мезгилде “Ата Журттун” лидери Камчыбек Ташиев тарабынан 10 пункттан турган сунуш берилген экен. Ошонун алдында биз жалпы коалициялык көпчүлүктүн жыйынында Коалициялык кеңеш түзүү маселесин караганбыз. Бул маселелердин бардыгын бүгүн-эртең Коалициялык кеңеш карап, анан мыйзам чегинде айтылган маселелерге жоопторду табат деп ишенип турабыз.

“Азаттык”: “Ата Журт” фракциясы койгон талаптардын ичинде, республикалык мааниге ээ шаарлардын мэрлерин 4 айдын ичинде шайлоо аркылуу тандоо, эгер премьер-министр президенттик шайлоого катышуу ниети болсо, кызматынан кетүүсү керектиги айтылган экен. Буларды аткарууга мүмкүнбү?

Турсунбеков: Бул маселелер Жогорку Кеңештин укугунда, парламент чече турган нерселер. Ошондуктан жеке эле коалициялык көпчүлүк эмес, ал парламенттин жалпы отурумунда карала турган мыйзамдар болушу керек. Ал мыйзамдар азырынча бизге түшө элек. Түшкөндө бул маселелерди мыйзамдын негизинде карап, кайсы жерде шайоо өткөрүш керек, кайсы жерде шаардык кеңештин шайлоосу менен тандаш керек деген нерселер чечилет.

Ал эми “Ата Журт” койгон калган маселелердин бир тобун, 7-апрелде, июнда набыт болгондор сыяктуу маселелер боюнча ансыз деле башынан бери биз иштеп келатабыз. Бул боюнча ыңкылапка катышкан партиялардын милдети да, кызыкчылыгы да бар. Булар негизинен аткарыла турган маселелер. Мэр, премьер боюнча сунуштарды биз мыйзамдын чегинде гана чече алабыз.

“Азаттык”: Алардын кеңири коалиция түзүү керектиги тууралуу сунушу кандай болот?

Турсунбеков: Бул боюнча мен дайыма айтып келатам. Биз КСДП башынан эле дайыма башкаларга да ачык бололу деп башынан сунуш кылганбыз. Керек болсо биз коалициялык өкмөт түзүү аракети учурунда парламенттин сыртында калган партиялардын айрым өкүлдөрүн да өкмөткө чакырганбыз. Тилекке каршы акыркы коалиция түзүлүп атканда дал ушул биздин көпчүлүктөгү башка эки партиянын сунуштары боюнча башкаларды тартуу ойлорубуз ишке ашпай калган.

Негизи эле дал ушул “Ата Журт” партиясынын өзүнүн талабы менен башка, сырттагы партиялардан өкмөткө кирүү укугу алынып, ушундай пункт киргизилген. Ошондуктан бул боюнча бизде каршы боло турчу негиз жок. Тескерисинче бул позицияны “Ата Журт” өзү ич-ара тактап, анан айтышы керек.

“Азаттык”: Буга чейин премьер-министр Алмазбек Атамбаев да айтты эле, “бул он пункттан турган сунуштар аткарылбай турчу сунуштар эмес, эгер сөз жүзүндөгү сунуштар болбосо” деп. “Ата Журт” фракциясынан сөз жүзүндөгү талаптар болгон жокпу?

Турсунбеков: Эми ал талаптарды Камчыбек Ташиев өзү билет болуш керек, кимге айтканын. Жалпы биздин депутаттардын баарына оозеки түрдө жетип аткан айрым сунуштар бар. Бирок аны мобундай болду деп айтууга колубузда документ да жок, негиз да жок.

“Азаттык”: Мындай учурда сизде “коалиция ушул курамында ишин уланта берет” деп айтканга негиз барбы?

Турсунбеков: Азыркы кырдаал коалиция иштейт деп айтканга толук үмүт берет. Маселенин бардыгы “Ата Журттун” ички маселелерине байланыштуу деп эсептейм.

“Азаттык”: Рахмат.