"Фароз" көп тармактуу компаниясынын туунду уюмдары мамлекеттик мекемелердин аймагына улам жайгашкан сайын Тажикстандын президенти Эмомали Рахмон "мамлекеттин жеке сектор менен өнөктөштүгү" тууралуу айтып келет.
"Фароз" компаниясы "рейдерлик" жол менен укмуштай акча таап жатат деген ЖМКлардагы маалыматка мамлекет башчы ушундай жооп кайтарды. Ар кандай ишканалардан түшкөн пайдадан тышкары транспорт, курулуш, соода-сатык, металлургия, туризм, мейманкана бизнеси, саламаттык сактоо, ЖМК жана билим берүү жана банк тармагында көптөгөн фирмаларга ээлик кылган "Фароз" компаниясы 2019-жылы жоюлганы жөнүндө жарыя кылган.
"Озодинин" ("Азаттык" радиосунун тажик кызматы)иликтөөсү көрсөткөндөй, өзүн жойгондугу тууралуу жарыя бергенден кийин да "Фарозго" тиешелүү 46 компания эски жана жаңы аталыштары менен ишмердигин уланткан.
Алардын бири – "Бехдошти" ЖЧКсы – калкка ар кандай медициналык анализдерди жүргүзүп келе жаткан жеке медициналык лабораториялардын түйүнү. Мамлекеттик медмекемелердин биринин кызматкерлери дал ушул "Фарозго" таандык компаниянын ишине даттанышкан. "Озодинин" иликтөөчү журналисттер тобу дабагерлердин арыз-даттануусун текшерүүнү, бир эле учурда "мамлекеттин жеке сектор менен өнөктөштүгүндө" ким утушка ээ болорун аныктоону чечишти.
"Эски химикаттар, дартты туура эмес аныктоо"
Дүйшөмбү шаарындагы "Тез жардам" ооруканасынын дабагерлери менен кызматкерлери "Озодиге" "Бехдошти" ЖЧКсынын лабораториясындагы сапатсыз анализдер бейтаптарды дарылоодо кыйынчылык жаратып, дартты аныктоодо пикир келишпестиктерге жана талаш-тартыштарга алып келип жатканын жазышты.
Көчүрмөлөрү "Озодинин" колуна тийген документтер күбөлөгөндөй, нааразы болгон догдурлар ар кайсы инстанцияларга кайрылышкан, бирок бийликтегилер дайыма эмнегедир мамлекеттик медмекеменин эмес, жеке компаниянын таламын талашып келет.
Маселен, оорукананын дабагерлер бирлиги 2021-жылдын 19-августунда лабораториянын анализдеринин натыйжасына нааразылыгын билдиришкен. Көп өтпөй медмекеменин 12 кызматкери Саламаттык сактоо министрлигине караштуу саламаттык сактоо кызматкерлеринин кесиптик кошунунун төрагасынын атына жазышкан катында "Бехдошти" ЖЧКсынын лабораториясында мөөнөтү өтүп кеткен химикаттар пайдаланыларын, мунун кесепетинен дарт туура эмес аныкталып жатканын маалымдашты.
"Тез жардамдын" догдурлары мөөнөтү өтүп кеткен химикаттар тууралуу 2021-жылдын 1-апрелинде жана 4-майда ар кайсы инстанцияларга жиберген каттарында да жазышкан. Өз кезегинде, оорукананын жетекчилиги "Бехдошти" ЖЧКсынын лабораториясынын ишмердигинде эч кандай маселе жок экенин айтып келүүдө.
Максат бейтаптарга кам көрүүбү же капчык толтуруубу?
Дабагерлер "Бехдошти" ЖЧКсынын кызматкерлери шашылыш медициналык жардамга муктаж болгон бейтаптардын дартын акысыз аныктоого жолтоо болуп жаткандыгына даттанышууда.
Алар өз катында "Бехдошти" ЖЧКсынын кызматкерлери бейтаптын ден соолугун "уруп ойнобой турганын, максаты көбүрөөк акча табуу гана" экенин белгилешет.
"2021-жылдын 11-августунда, жергиликтүү убакыт боюнча саат 8.10до ооруканага абалы оор бейтап Г.Шны алып келишти. Эреже катары, мындай бейтаптарга акысыз кызмат көрсөтүлүүгө тийиш. Бирок "Бехдошти" ЖЧКсынын кассири чыр чыгарып, бейтаптын жакындарынан лабораториянын иши үчүн акча төлөөнү талап кылды. Бул жөнүндө кол коюлган жана мөөр басылган документ бар", - деп айтылат догдурлардын биринин катында.
Дагы бир документте "Тез жардамдын" нөөмөттөгү кызматкерлери 2021-жылдын 21-сентябрында кабыл алуу бөлүмүнө абалы оор бейтапты алып келгени айтылат. Ал анализ үчүн шашылыш кан жана заара тапшырууга тийиш болчу.
"Бирок "Бехдошти" ЖЧКсынын кассири догдурлардын айтканына, бейтаптын абалы чын эле оор экендигине ишенбей, операция бөлмөсүнө кирүүгө аракет кылды. Бул учурда дабагерлер заарасы токтоп калган бейтапка татаал операция жасап жатканбыз. Ошого карабай, кассир эшикти такылдатып, ичкери киргизүүнү талап кылды", - деп жазган медиктер.
"Бехдошти" ЖЧКсы дабагерлердин даттануусун төгүндөдү. Компаниянын жетекчиси Давлатшох Сурхаков "Озоди" менен болгон маегинде жыл сайын лабораторияларда 700 миңден 1 миллионго чейин акысыз медициналык анализ жүргүзүлө турганын айтты.
Кызматташтыкпы же атаандаштыкпы?
Дабагерлердин даттануулары мамлекеттик мекеменин жеке компания менен өнөктөштүгү эмес, атаандаштыгы тууралуу кабар берет.
"Тез жардам" ооруканасынын башкы дабагери Бобохон Абдурахимзода Саламаттык сактоо министрлигиндеги 2022-жылдын 10-февралдагы маалымат жыйынында кол алдында иштегендердин "Бехдошти" ЖЧКсынын үстүнөн даттануусун "эч негизсиз" деп атады.
"Алар маалыматтары жок болгону үчүн кат жазышкан. Өз ара териштирүүдөн кийин дабагерлердин көпчүлүгү мурдагы жумуштарына кайтып келишти. Азыр эч кандай маселе жок", - деп билдирди башкы дабагер.
"Тез жардам" ооруканасынын нааразы болгон кызматкерлери өз чындыгынан кайтпай, жетекчилик "Бехдошти" ЖЧКсын компания Тажикстандын президенти Эмомали Рахмондун күйөө баласы Шамсулло Сохибовго таандык болгону үчүн коргоп жатат дешет.
Биздин айрым сукбатташтар Саламаттык сактоо министрлигиндеги маалымат жыйынында аталган тема боюнча сөз козголгондон кийин компания "Тез жардам" ооруканасындагы лабораториясына көбүрөөк көңүл бөлө баштаганын кабарлашты.
"Бехдошти" ЖЧКсынын лабораториялар желеси 2017-жылы негизделген жана ЖМКлардагы маалыматтар боюнча бөлөк да тармактарда кызмат көрсөтүп келе жаткан "Фароз" компаниясына (мунай базарындагы негизги оюнчулардын бирине) тиешелүү. 2019-жылы, жайдын аягында Тажикстандын көп тармактуу үстөмдүк кылуучу бизнес-холдингдеринин бири, экономика жаатындагы монополист "Фароз" компаниясы күтпөгөн жерден өзүн жоё турганын жарыя кылды.
Бирок өткөн жылдын аягындагы "Озодинин" иликтөөсүнөн белгилүү болгондой, бизнес-холдинг өз ишмердигин улантып жатат. 60тан ашуун ири жана чакан уюмдар менен ишканалар "Фарозго" таандык.
Тажикстандын бир катар шаарлары менен райондорунда тургундар "Бехдошти" лабораторияларын "Фароздун" лабораториялары" деп аташат.
2020-жылы апрелде борбордогу "Тез жардам" ооруканасынын лабораториясы он жылдык мөөнөткө "Бехдошти" ЖЧКсынын карамагына өткөрүлүп берилген. Тараптар кол койгон келишимде бүтүмдүн максаты лабораториянын материалдык-техникалык базасын жана инфратүзүмүн жакшыртуу жана адистерди өстүрүү болуп эсептелет деп айтылат. Бирок медициналык анализдердин сапатынын начардыгы жөнүндө догдурлардын даттануулары акыркы жылдарда лабораторияда эч кандай жакшыруу болбогондугунан кабар берет.
Тажикстандын саламаттык сактоо министри менен Дүйшөмбү шаарынын Саламаттык сактоо башкармалыгы "Озодиге" жооп кылып, мамлекеттик медициналык мекемелердин лабораторияларын "Бехдошти" компаниясына өткөрүп берүүнү жактап чыгышты.
“Биз кайда кайрылбайлы, эч майнап чыкпады”
Атын ачык айтпаган "Тез жардам" ооруканасынын дабагерлеринин бири "Озоди" менен болгон маегинде догдурлар "Бехдошти" менен байланышкан маселелер тууралуу Тажикстандын Саламаттык сактоо жана калкты социалдык жактан коргоо министрлигине кат жазышканын, бирок даттанууга эч кандай жооп болбогонун айтты.
Ал эми оорукананын башкы дабагери Бобохон Абдурахимзоданын ырасташынча, маселенин баары эчак чечилген.
Дүйшөмбү шаарынын Саламаттык сактоо башкармалыгында "Тез жардам" ооруканасынын дабагерлери "Бехдошти" ЖЧКсынын ишине нааразы экенин ырасташты.
Борбордук Саламаттык сактоо башкармалыгынын "Озоди" радиосунун дарегине жолдогон расмий жообунда "Дабагерлердин даттануулары медкызматкерлердин жана "Бехдоштинин" өкүлдөрүнүн катышуусунда каралып, эки жакка тең алгылыктуу чечим кабыл алынгандыгы" айтылат.
Бирок жыйынга катышкан дабагерлер "Озодиге" маселе ушул күнгө чейин чечиле электигин билдиришти. Ошол эле учурда башка медициналык мекемелер Саламаттык сактоо министрлигинин турумуна нааразы бойдон калышты.
"Министрлик жана анын түзүмдөрү "бөтөн" жеке компанияны эмес, өз көзөмөлүндөгү мамлекеттик медмекемелерди колдооого тийиш", - деп билдирди ден соолукту чыңдоо борборлорунун биринин атын ачык айткысы келбеген башкы дабагери.
“Дарт аныктоо тарифтери кескин көтөрүлдү”
"Тез жардам" ооруканасынын дабагерлери лабораторияны "Бехдошти" ЖЧКсынын карамагына өткөрүп бергенден кийин дарт аныктоо тарифтери кескин көтөрүлүп кеткенине даттанышууда.
"Маселен, кандын жалпы анализинин баасы (автоматтык түрдөгү гемоанализатор) Тажикстан өкмөтүнүн 600-номурлуу токтому менен 18 сомони өлчөмүндө аныкталган. Ал эми "Бехдошти" өз баасын 22 сомони өлчөмүндө белгиледи", - дейт биздин маектештердин бири.
Ал эми "Бехдоштинин" жооптуу кызматкерлери тарифтер Тажикстандын Монополияга каршы кызматы менен макулдашылганын билдиришти. Бул маалыматты Монополияга каршы кызматынын жетекчисинин орун басары Ширин Солехзод тастыктады.
Тажикстандын Саламаттык сактоо министрлигинин кызматкерлери лабораторияларды "Бехдоштинин" карамагына өткөрүп бергенден кийин дартты аныктоонун баасы орто эсеп менен 22,5 пайызга жогорулаганын ырасташты. Ведомствонун башчысы Жамолиддин Абдуллозода да жеке медициналык мекемелердин тарифтери мамлекеттикинен айырмаланарын моюнга алды.
Биздин иликтөө көрсөткөндөй, рынокто жаңы жеке бейтапканалар пайда болгону менен медициналык кызмат көрсөтүүнүн баасы арзандаган жок, тактап айтканда, "Бехдошти" ЖЧКсына караганда "Диамед" менен "Гемотесттеги" тарифтер атүгүл жогору.
“Даяр орундагы бизнес”
"Бехдошти" ЖЧКсы Дүйшөмбү шаарындагы ири медициналык борборлордо жана ден соолукту чыңдоочу борборлордо бекем орношкон. Тажикстандын эң ири жана заманбап медициналык борбору "Истиклол" ооруканасынын, Дүйшөмбү шаарынын №1 жугуштуу илдеттер ооруканасынын (1-Советтиктеги оорукана), Улуттук медициналык борбордун (Караболо) лабораториялары да компанияга таандык.
Дүйшөмбү шаарынын Саламаттык сактоо башкармалыгы "Озодиге" берген жообунда учурда "Бехдошти" компаниясы менен шаардын алты ооруканасы жана 15 ден соолукту чыңдоочу борбор кызматташып жатканын билдирди.
Бирок компаниянын ишмердиги борбор менен эле чектелбейт. Согд жана Хатлон облустарынын саламаттык сактоо башкармалыктары жана айрым республикага баш ийген райондордун саламаттык сактоо бөлүмдөрү бардык мамлекеттик медициналык мекемелердин лабораториялары "Бехдошти" ЖЧКсынын карамагына өткөрүлүп берилгендигин ырасташты.
Тажикстандын Саламаттык сактоо министрлигинин акыркы маалыматына ылайык, өлкөдө 1870 оорукана жана 2830 ден соолукту чыңдоочу борбор иштейт. 2018-жылдан баштап, бардык лабораториялар акырындык менен "Бехдоштиге" бериле баштаган. Догдурлардын сөзүнө караганда компания учурдагы мамлекеттик лабораториялардын "кожоюну" болуп калган. "Бехдоштинин" жетекчиси Давлатшох Сурхаков бардык лабораториялар компаниянын эсебинен оңдолуп, заманбап жабдуулар менен жабдылганын айтты. Анын сөзүнө караганда, компаниянын карамагында лабораториялардын беш пайызы гана бар, "Диамед", "Нурафзо" жана "Гемотест" компаниялары да өз лабораторияларына ээ. Жеке бейтапканалардын өкүлдөрү "Бехдошти" ЖЧКсынан айырмаланып, өз лабораторияларын өз каражаттарына куруп жабдышкандыгын билдирип келишет. Азыркы кезде:
- “Диамеддин” 35,
- “Гемотесттин” 15,
- “Ахвардын” беш жана
- “Нурафзонун” төрт лабораториясы бар.
Эгер Тажикстанда 4700 лаборатория бар экенин эске ала турган болсок (өлкөдөн ушундай эле санда оорукана менен бейтапкана иштейт), "Бехдошти" ЖЧКсы өз лабораторияларынын так саны тууралуу маалыматты жашырып келет жана "биздин лабораториялар өлкөдөгү медициналык лабораториялардын жалпы санынын 5 пайызын түзөт" деп ырасташканы, жумшак айтканда, чындыкка дал келбейт.
"Бехдошти" ЖЧКсы жыл сайын жүргүзүлүүчү медициналык анализдердин санын да купуя сактайт. Догдурлардын айтканына караганда, компания "Тез жардам" ооруканасынан эле февраль айында бейтаптардан 75 миң сомониге жакын алган.
"Истиклол" ооруканасы жана Улуттук медициналык борбор (Караболо) сыяктуу ири медмекемелерден "Тез жардам" ооруканасына караганда кыйла көп пайда табышат деп тастыкташты биздин маектештер.
"Тез жардам" ооруканасынын башкы дабагери Бобохон Абдурахимзода Тажикстандын Саламаттык сактоо министрлигинде жакында болуп өткөн маалымат жыйынында "Бехдошти" ЖЧКсын өз лабораториясында иштеген догдурларга акча төлөп жаткандыгы үчүн мактады. Бирок дабагерлер "Озоди" үналгысы менен болгон маекте компания дабагерлерге бейтаптардан түшкөн акчанын 15 пайызын гана бере тургандыгын билдиришти.
Мисалга алсак, 2022-жылдын февраль айында түшкөн 76 миң сомониден догдурларга болгону 11 миң 713 сомони гана бөлүнгөн. Медкызматкерлердин бири лабораторияда 22 догдур иштей тургандыгын, алардын ар бирине орто эсеп менен 532 сомониден туура келерин маалымдады.
Айтмакчы, бөлөк жеке компаниялар анализдердин натыйжасында өздөрүнүн аталыштары менен эмблемаларын көрсөтүшсө, "Бехдошти" ЖЧКсынын лабораторияларынын анализдеринде алар жайгашкан ооруканалар менен ден соолукту чыңдоочу борборлордун аталыштары көрсөтүлөт. Балким, бул маалымат Тажикстандын салык комитетин кызыктырат чыгар.
Бирок Тажикстандын салык мекемесинин башчысы 8-июлдагы маалымат жыйынында "Озодинин" суроосуна жооп берип жатып, "Бехдошти" компаниясы бюджетке төккөн салыктын жалпы суммасын айткан жок.
Нусратулло Давлатзода "ЖЧК мыйзамда аныкталган салыктарды – КНС, киреше салыгы жана социалдык салыкты – бюджетке өз убагында төгүп турарын" гана белгиледи. Анын айтымында, үстүбүздөгү жылдын 2-июнуна чейинки мезгилде компаниянын салыктар боюнча карызы жок. Салык комитетинин төрагасы "Бехдошти" ЖЧКсы салык жеңилдиктери берилген уюмдардын тизмесине кирбей тургандыгын да айтты.
“Туулгандыгы тууралуу күбөлүктөн… чейин»
"Бехдошти" ЖЧКсынын бөлүмдөрү Тажикстандын бардык аймактарында түзүлгөн. Түшүнүксүз себептен улам №026 формасын берүү укугу да компанияга ыйгарылган. Санитардык-эпидемиологиялык ченемдер №026 форма ар кандай балдар мекемесине барардын алдында наристенин ден соолугун тастыктоо үчүн керектигин билдирет. Кайсы бир себептен улам мындай маалымкатты бергиси келбеген ата-энелер билим берүүчү мекеменин алдында өз укуктарын узак мезгилге коргоого жана чыр-чатактарга даяр болушу керек деп эскертишет дабагерлер.
Мурда биринчи класс окуучусунун мектепке кириши үчүн зарыл болгон №026 маалымкат борбордогу бейтапканаларда 5 сомони турчу. "Бехдошти" ЖЧКсы маалымкаттын баасын 80 сомониге чейин көтөрдү. Расмий маалыматтарга ылайык, Тажикстанда жылына 250 миң бала 1-класска барат. Компаниянын мындай маалымкаттарды берүүдөн тапкан кирешеси жыл сайын 20 млн. сомонини түзөт. 2019-жылы январь айында Тажикстан өкмөтүнө караштуу Монополияга каршы кызмат "Фароз" компаниясы №026 формадагы медициналык маалымкаттын баасын аны менен макулдашпагандыгын билдирди.
"Бехдошти" ЖЧКсы 2017-жылы февралда негизделген жана "Фароз" компаниясына тиешелүү. Тажикстандын салык органдарында 0310018244 номуру менен катталган. ЖЧКнын юридикалык дареги борбордогу Фирдавси районунда орун алган. Бардык түзүмдөрү, анын ичинде "Фароздун" типографиясы да ошондо жайгашкан.
Макаланын түп нускасын бул жерден окуй аласыз.
