Экономика

АКШнын Коргонуу катчысынын орун басары Пол Уолфовиц кол койгон көрсөтмөдө 18,6 миллиард доллардык 26 келишим үчүн ат салыша турган тараптар Америка Кошмо Штаттары, Ирак, алардын коалициялык шериктери жана Иракка аскер жиберген башка өлкөлөр менен гана чектелет. АКШнын Франция, Германия жана Канада сыяктуу ынтымакташтары АКШнын Саддам Хусейндин режимин кулаткан согушуна каршы чыгышкан. Ошондуктан документ бул өлкөлөрдүн ишканаларынын тендерге катышуусуна тыйуу салат.

Өткөн жума күндүн датасы коюлган Уолфовицтин көрсөтмөсү ушул шейшембиде Пентагондун интернет баракчасына жайгаштырылды. Анда тендердин катышуучуларын чектөө "Кошмо Штаттарынын түпнегиз коопсуздук кызыкчылыктарын коргоо үчүн зарыл" деп айтылат. Согуш башталгандан бери эле Ирак боюнча АКШга каршы чыккан өлкөлөр Вашингтондун карамагындагы кайра куруу келишимдеринен четтетилээрин президент Жорж Буштун администрациясы ачык да, кыйытып да айтып келген. Волфовицтин көрсөтмөсү бүткүл кайра куруу иштерин, Ирактын улуттук армиясын машыктыруу жана жабдуу жана инфраструктураны кайра калыбына келтирүү иштерин камтыйт. Волфовиц жаңы чектөөлөр башка өлкөлөрдү Ирактагы коалицияга кирүүгө кызыктырат деп жазды. Ошол эле убакта Пентагондун маалымат катчысы Жо Йосва четте калган өлкөлөрдүн компаниялары Иракта төмөнкү баскычтагы долбоорлорго катыша алаарын бышыктады.

Канаданын вице-премьер-министри Жонн Манли Пентагондун соңку билдирүүсүнө айран таң калганын жашырган жок. "Бизге мындан ары Иракты кайра курууга акча бериш кыйын болуп калды", - деп билдирди Манли. Канада бул максатка 190 миллион доллар бөлгөн. "Иракты кайра курууга канадалык салык төлөөчүлөрдөн каражат алып, бирок канадалыктарды канадалык болгону үчүн гана четке түртүп салгандары кандай?" - деп суроо салды Манли.

Анын аралыгында, АКШ тараптан Ирактагы абал көзөмөлгө алынды деген мазмундагы ишаарат болду. Башкы штабдын төрагасы Ричард Майерс АКШ армиясынын Иракта турган 10 дивизиясынын төртөө келээрки жылдын башында үйүнө эс алууга кайтаарын жарыялады. "Америка Кошмо Штаттары Иракта жеңип жатканы айдан ачык болуп калды", - деди Майерс. Ал эми Вашингтондо Кеннеди филармониясында Ирактын Улуттук симфониялык оркестри концерт берди.

Концертти ачып жатып, АКШнын Мамлекеттик катчысы Колин Пауэлл мындай деди:

- Бул мыкты оркестр Ирак элинин бейпил жашоого кайтып жатышынын, алардын бүткүл адамзаттын жандуу маданий мурасы болгон дүйнөлүк музыка менен байланышынын жышааны.

Ошол эле убакта америкалык расмий өкүлдөр Иракта коалициялык күчтөргө каршы чабуулдардын соңку кезде азайып калышы убактылуу көрүнүш болушу мүмкүн экендигин эскертишүүдө. Коргонуу катчысы Дональд Рамсфелд Ирактагы америкалык аскерлерге каршы чабуулдар кийин деле улантыла берээрин боолголооду. Шейшемби күнү Пентагондо өткөн брифингде ал анти-коалициялык топторго каршы күрөш улантыла берээрин бул сөздөрү менен бышыктады:

- Биз согушуп жатабыз. Ошондуктан "бутага алып өлтүрүү" деген түшүнүктү колдонгон туура эмес. Бейкүнөө ирактыктарды жана коалициялык күчтөрдү өлтүрүүгө аракеттенгендер - багынгысы келбеген террористтер, биз аларды токтотушубуз керек. Биз аларды колго түшүрүп, же өздөрү багынып беришин каалар элек, болбосо биз аларды өлтүрүп жок кыла беребиз.

Майерс менен Рамсфелд билдирүү жасаган күнү Иракта эки америкалык базанын алдында жанкечтилер бомба жардырышып, 60ка чукул жоокерди жарадар кылышты. Көбү жеңил жараат алышты. Америкалык базалардын бетон тосмо менен курчалып, мыкты кайтарылганы адамдык чыгымдарды алдын алууга мүмкүндүк берди. Ал эми Майерс АКШ аскерлери мындай чабуулдардын көбүн алдын-ала билип, аларды болтурбай коюп жатышат деп ырастап, "эл аралык коалиция акыр-аягында жеңип чыгат" деди.

Өкмөт белгилеген боюнча бир адам бир ай бою жан бага алчу минималдык каражат 1547 сом. Бул деген ушунча акчаң болсо отуз күн элдир-селдир жан бага аласың деген кеп. Орточо айлык республикада 800 сомду түзүп келет. Мугалимдердин айлыгы 15%га жогорулатылганын эске албаганда, соңку жылдары Кыргызстанда айлык акы көтөрүлгөн жок. Жада калса ошол он беш пайыз дагы мугалимдердин колуна тие электиги - маяна көбөйткөнгө мамлекеттин дарамети жоктугунун кабары.

Ушул он жыл ичинде кыргыз өнөр жайы, өкмөт билдиргенге караганда, 4 миллиард 780 миллион сомдук продукция өндүрүптүр. Премьер-министр Николай Танаев эл өкүлдөр жыйынында он айда ички дүң продукция 104%га жеткенин кабарлады. Өкмөт башчынын пикиринде жумушсуздук да бир кыйла азайды. Деги эле элдин жашоо турмушу кудайга шүгүр деген ойду айтты өкмөт башчы.

- Баары жаман эмес, силер ойлогондой …. Жумушсуздуктун саны жылдан жылга азайып баратат. Жакында эле балам Орусияга барып, Пенза дубанын кыдырып келди. Ал жакта электр жарыгы жок, ичкенге таза суу табылбаган айылдар бар экен. Ага салыштырмалуу бизде жашоо дурусурак эмеспи. Орусия менен Казакстанга салыштырмалуу балдардын төрөлүш темпи бизде кыскарган жок. Бул да жакшы белги,- деп билдирди Николай Танаев.

Ал эми экономикалык көрсөткүчтөргө келгенде да Танаев мырзанын көңүлү көтөрүңкү. Анын оюнда макроэкономикалык көрсөткүчтөр «Кумтөргө» көз каранды болбой калды. «Кумтөрдү» кошпой эсептегенде ички дүң продукциянын өлчөмү жогорулаганы жакшы көрүнүш экенин айтып чыкты.

Муну угуп отурган депутаттардын кай бири жөн гана баш ийкесе, кай бирлери нааразычылыгын журналисттерге ачык билдирди. Экономикада реалдуу сектор токтоп турганы, эл жумуш таппай, көпчүлүгү базар менен оокат кылып, ал эми мугалим менен врачтар акыры айлык көбөйөр деген үмүт менен жашап атканы эч кимге жаңылык эмес. Депутат Кыдыкбек Исевдин айтымында, чалкып жаткан Орусиянын айрым айылдарына теңелбешибиз керек. Анын пикиринде учурда эл өз күчүнө гана таянып, өкмөткө да, депутаттарга да ишенбей жан үрөп иштеп аткан кез. Депутаттын пикиринде болгону бийлик ага бут тосчу мыйзамдарды кабыл албай, салык жүгүн оорлотпой, жолун шыдыр койгону зарыл.

Кыргызстанда өнөр-жай ишканаларынын көбү токтоп турат. Ал эми баш көтөруп иштеп аткандары карызга батып банкрот акыбалында. Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаты Владимир Толоконцевдин айтымында, Кыргызстан бүтүндөй өндүрүшүнөн таптакыр кол жууп калуу коркунучу алдында турат. Ал эми өндүрүшчүлөрдүн салык жана ага тагылган айыптардан топтолгон карыздарды кечүү тууралуу кайрылуусуна өкмөттүн муючу түрү жок. Үстүбүздөгү жылдын башында Мыйзам чыгаруу жыйыны мамлекеттик казынага карыз болгон ишканалардын береселерин кечүү тууралуу мыйзамды четке каккан. Акыр кыргыз өнөр- жай ишканалары мамлекетке болгон карызынан жүдөп турган чагы. Мойнундагы көп жылдан бери сүрсүгөн кредиттер менен ссудалардан кутулууга шайлары жок.

Албетте, тээ илгертен мамлекеттик статистикалык маалымат оптимисттик маанайда болуп келгени дайын. Адатта өкмөттүк мекемелер социалдык- экономикалык акыбалды көзгө толумдуу сандар менен көрсөтүп келишкен. Кайсы бир даанышман айтыптыр: «калптын үч түрү бар: калп, кызылдай калп жана статистика». Бул ойго мыйзамчы депутат Өмүрбек Текебаев да кошулат:

- Сандар деген бул ишенимдүү маалымат булагы эмес. Ошондой эле сандарды карап абалга баа бере албайбыз. Мен премьер-министрдин оптимисттик маанайдагы пикирине кошула албайм. Чет мамлекеттерге көчүп аткан элдин агымы токтой элек. Бул деген бизде жашоо анча жакшы эмес экенинен жана экономикада жылыш жоктугунан кабар берет.

Премьер-министр Николай Танаев депутаттарга бир нече ирет «койгулачы, бизде баары жаман эмес» деп кайталады. Ал эми Кыргызстанга кеңири жайылып бараткан кул базарларда болсо бир сындырым нан үчүн жумуш күтүп тургандардын саны күн сайын өсүүдө.