Кыргызстанда эмгек квотанын эсебинен бизнес кылуу уруксатын алган чет элдик жарандар салык төлөбөй жатканын Салык кызматы айтып чыкты.
Буга байланыштуу Салык кызматы аларды Кыргызстандан чыгарып жиберүүнү сунуштады. Кыргызстан быйыл чет элдик жумушчулар үчүн эмгек квотанын санын 12 990 деп бекитип, 889 орунду соода жана ишкерлик тармагында алектенгендер үчүн таркаткан. Бирок алардын ичинен 271 чет элдик жаран салык төлөгөн эмес. Алардын 95 пайызы кытайлар.
Квоталардан салык түшкөн эмес
Кыргызстандын Салык кызматы Ички иштер, ошондой эле Эмгек, миграция жана жаштар министрликтерине 271 чет элдик ишкерди өлкөдөн чыгаруу, аларга берилген квоталарды жараксыз деп табуу сунушун берди.
Салык кызматынын инспектору Мурат Жамакеев билдиргендей, соода тармагы үчүн алынган квоталардан салык төлөнгөн эмес.
- Алар квотанын эсебинен жумушка уруксат алгандан кийин жок болуп кетип жатышат. Мыйзам боюнча, булар жумушка уруксат алып, анын негизинде патент менен иштеши керек. Мисалы, “Жунхай” базарында соода кылуу үчүн мынча сандагы адам уруксат алды” деп, бизге Эмгек, миграция жана жаштар министрлиги тизмесин жөнөтөт. Ошол тизме менен биз барып, салыштырып, текшеребиз. Ошондо ал жакта иштебегендер, салык төкпөгөндөр чыгып жатат. Алардын 95 пайызы кытайлар болууда.
Кытайлыктар "Дордой", "Кара-Суу" сыяктуу ири базарларда соода кылгандан тышкары, Кытай өкмөтүнүн насыясы менен Кыргызстанда ишке ашып жаткан жол, электр-энергиясы, мунай заводдору боюнча да долбоорлордо жумуш кылышат.
Эмгек, миграция жана жаштар министрлигинин маалымдашынча, маселен, быйыл 12 990 чет элдик жаранга өлкө аймагында иштөөгө уруксат берилген. Анын 70 пайыздайы кытай жарандарына туура келүүдө. Аталган министрликтин статс-катчысы Доскул Бекмурзаев:
- Жыл сайын өкмөт бизге сырттан келе турган жумушчу күчтөрдүн санын бекиткен токтом чыгарат. Ал токтомго ылайык, биздин министрлик жумушчу орундарды бөлүштүрөбүз. Мисалы, 2013-жылы 12 990 квоталык орун бөлүштүрүлгөн. Анын 67,8 пайызы Кытайдын жарандары. Андан соң Түркия, Орусия жана Түштүк Кореядан келген жарандар турат.
Жаш ишкерлер ассоциациясынын аткаруучу директору Руслан Акматбектин пикиринде, чакан жана орто бизнестеги кытай жарандары адатта ачык-айкын иш алып баруудан качышат. Ал кытай жарандары Кыргызстандагы паракорчулукту, мыйзамдардын сакталбаганын да жеке кызыкчылыктары үчүн пайдаланып жатат деген ойдо.
- Кытай бизнесинин бир өзгөчөлүгү - булар ачык-айкын уюмдашып, иш алып баргандан алыс. Бул чакан жана орто бизнесте алектенген кытай жарандарына тиешелүү.
Өзгөрүүгө муктаж кырдаал
Экономист, талдоочу Эркин Абдразаковдун пикиринде, Кыргызстан кытай ишкерлерине жана жумушчуларына карата миграциялык саясатын кайра карап чыгышы керек. Антпесе, Кытайдын жылма экспансиясы зыянын тийгизет дейт экономист.
- Биз келген кытайдын баарын эле инвестор деп, кучак жайып тосуп алганга көнүп калдык. Ошондой эле инвесторлор Кыргызстанга келгенде өздөрү менен кошо биздин жумушчулар аткара албай турган кесиптин ээлеринен 10 пайыз гана алып келиши керек. Бирок булардын мыйзамсыз келгендери да көп болуп жатпайбы.
Түркмөн Дүйшөбаев буга чейин кытай инвесторлору негиздеген “Алтын кен” компаниясынын жетекчилигинде иштеген. Ал кытай жарандары квота алып, бирок аны максаттуу пайдаланбай жана салык төлөбөй жүргөнү үчүн мамлекеттик органдар өздөрү да күнөөлүү деп эсептейт.
- Эгер, эң башынан, “бысмылда” дегенде эле мыйзамды туура түшүндүрүп берсе, алар аткарышмак. Кептин баары Кытай тарапта эмес, квота берип, киргизип алып, каалаганын кылганга жол берип койгон Кыргызстан өзү күнөөлүү. Баарын өз учурунда көзөмөлгө алып турса, кытайлар тараптан эч кандай деле зыян болбойт.
Кыргызстанда кытай жарандарынын так саны белгисиз. Айрым маалыматтарда, он миңдеген кытай бар экени айтылып жүрөт. Буга чейин кытай инвесторлору жана жумушчулары менен жергиликтүү тургундар ортосунда бир катар жаңжалдар да катталган.
Учурда салык төлөбөгөн ишкерлердин айынан канча салык түшпөй калганы эсептелүүдө.
“Кыргызмунайгаз” мамлекеттик ишканасынан “Кыргызпетролеум” компаниясын бөлүп чыгуу демилгеси эмгек жамаатынын нааразылыгын жаратты.
Алар бул сунушту өкмөткө киргизген Мамлекеттик мүлк фондунун төрагасы Айбек Осмоналиев менен экономика министри Темир Сариев Максим Бакиевдин мурдагы чет элдик өнөктөштөрү Адоп Саркасян менен Адил Бадринин кызыкчылыгына иштеп жатат деп айыпташууда. Мына ушуга байланыштуу ишкананын кесиптик кошуундар уюму эмгек жамааты каршылык көргөзүү акциясына чыгаарын эскертти. Ысымдары аталган өкмөт мүчөлөрү коюлган дооматты четке кагууда.
Мурдагылардын өнөктөштөрү кайрадан катарда
25-ноябрда өкмөттүн кеңешмесинде “Кыргызмунайгаз” мамлекеттик ишканасынын түзүмүн кайрадан карап чыгуу маселеси көтөрүлгөн. Анда “Кыргызмунайгаздан” “Кыргызпетролеум” компаниясын ажыратып, өзүнчө акционердик коом түзүү демилгеси көтөрүлгөн. Бирок муну “Кыргызмунайгаздын” эмгек жамааты мурдагы бийлик режимдеринин тушундагы күңүрт схемаларды калыбына келтирүү аракети катары кабыл алууда. Анткени “Кыргызпетролеум” компаниясынын жарымына ээлик кылып келген “Кыргызмунайгаз” 2012-жылы анын калган бөлүгүн канадалык “Петрофак” корпорациясынан сатып алган. Анын наркы 4 миллион 700 миң долларга бааланган.
Мурун компания 11 жылдын ичинде 7,5 миллион доллар киреше тапкан. Биздин колго өткөндөн кийин бир жылдын ичинде 6 миллион 200 миң доллар киреше бердик.
Акциялардын арзан бааланышы кезинде компаниянын мурдагы менеджерлери Адоп Саркасян менен Адил Бадринин “Кыргызпетролеумду” өздөрүнө алуу боюнча ишке ашпай калган амалы катары мүнөздөлгөн. Эми аны мамлекеттик ишканадан кайра ажыратуу демилгеси эмгек жамаатынын тынчсыздануусун жаратты.
Кочкор-Атадагы “Элдик көзөмөл” коомдук бирикмесинин төрагасы Муктар Артыкбаев аталган чет элдик ишкерлерди мурдагы президенттердин үй-бүлө мүчөлөрү калкалап келсе, эми ал милдетти азыркы өкмөттүн айрым мүчөлөрү өзүнө алды деп айыптады:
- Адоп Саркасяндарда “Кыргызмунайгаздын” акчасы жок, 50 пайыз акцияны ала албайт деген анализ болгон. Инвестициялык макулдашуу боюнча “Петрофак” акциясын сата турган болсо, биринчи кыргыз тарапка сунушташ керек. Ошондуктан аз убакыт экенине карабастан “Кыргызмунайгаз” болгон каражатын жумшап, элдин ырыскысын элге кайрып берип, элүү пайыз акцияны сатып алган эле. Бирок эми алар өздөрүнүн мына ошол амалы ишке ашпай калып, бир жылдан бери соттор аркылуу эптеп ар кандай жол менен акцияны кайра кайрып алууга аракет кылып жүрүшкөн. Анан буга Мамлекеттик мүлк фондунун төрагасы Осмоналиев менен экономика министри Сариев кирише баштады. Адоп Саркасян менен Адил Бадрини Акаев менен Бакиевдин тушунда анын уулдары аркылуу иш кылып келишкен. Эми минтип айрым бир өкмөт мүчөлөрүн колго алууга жетишти.
Чыгымдар көп дешет
Экономика министри Темир Сариев Жалал-Абад облусундагы иш сапарында “Кыргызмунайгазда” жана ал сатып алган “Кыргызпетролеумда” коррупция бар деп айыптаган. Мына ошондуктан министр мамлекеттик ишкананын иши канааттандырарлык эмес деп сынга алган болчу. Бирок быйыл 7-сентябрда мунайчылардын күнүндө “Кыргызмунайгаз” ишканасынын таза кирешеси 2009-жылкыга караганда 25 эсе өсүп, өткөн эки жылда мамлекетке бир жарым миллиард сомго чукул салык төлөнгөнү жарыяланган.
“Кыргызмунайгаздын” кесиптик кошуундар уюмунун төрагасы Акынбек Раимкулов учурда белгилүү бир максатка жетүү үчүн айрым өкмөт мүчөлөрү “Кыргызпетролеумдун” менеджерлерин каралап жатканына токтолду:
- Мурун бул компания он бир жылдын ичинде 7,5 миллион доллар киреше тапкан. Биздин колго өткөндөн кийин 2013-жылды алсак, бир жылдын ичинде 6 миллион 200 миң доллар киреше бердик. Чет өлкөлүктөр иштеткенде кандай киреше, биз өзүбүз иштеткенде кандай киреше түшкөнүн ушундан билсек болот. Анан эми азыркы менеджмент жакшы иштебей жатат деген негизде карандай каралоо туура эмес. Министр Сариев биздин азыркы иштин жыйынтыгын жөн эле сындагандан мурун көрсөткүчтөр менен таанышып чыкса жакшы болмок. Бирок бул жерде мына ошол чет элдик ишкерлердин кызыкчылыгы тургандыктан министр мырза биздин ишти айткысы келбейт.
Адоп Саркасян өкмөт башчысына жазган катында жергиликтүү башкаруучулар жакшы иштей албай жатканы айтылып, “Кыргызпетролеум” компаниясын мурда сатылган баасында алар кайрадан сатып ала турган болсо өндүрүштүн көлөмүн көбөйтүүгө кепилдик берген. Өкмөт аппаратында 87-75 деген кириш номуру менен катталган ал катта компанияны башкаруу укугун аларга берүү боюнча келишимдин шарттары сунушталган.
Бирок Мамлекеттик мүлк фондунун төрагасы менен экономика министри Саркасяндын мына ушул кайрылуу каты өкмөткө жолдонгонун четке кагып туруп алышты. Ошол эле кезде мамлекеттик мүлк фондунун төрагасы Айбек Осмоналиев “Кыргызпетролеум” ишканасынын айланасындагы маселе боюнча комментарий берүүдөн баш тартты.
Темир Сариев
Экономика министри Темир Сариев тиешелүү документтер турганына карабастан коюлган дооматты четке кагып, аталган демилге “Кыргызмунайгаздагы” ачык-айкындыкты камсыздоо үчүн гана көтөрүлүп жатканына токтолду:
- “Кыргызмунайгаз” толук мамлекеттик ишкана. Аны кайра түзүү боюнча маселе жок. Убагында ал “Кыргызпетролеум” ишканасын сатып алган. Алар эми эки башка компания болуп жатпайбы. Мына ошондуктан ачык-айкындык киргизиш үчүн ал компанияны акционердик коом катары түзүү жагы азыр өкмөттө каралууда. Анан калса “Кыргызпетролеумдун” үстүнөн дагы ар кандай даттануулар болуп жатпайбы. Бирок ал кайра чет элдик ишкерлерге сатылбайт. Анын бардыгы бирөөлөр ойлоп тапкан саясат болуп жатат. Мындай доомат арык аттап суу кечпейт.
“Кыргызпетролеумду” “Кыргызмунайгаздан” ажыратуунун себеби андан өндүрүлгөн мунайды Кара-Балтадагы заводго алып барып иштетүү демилгесинен келип чыккан деген да маалымат бар. Анткени учурда Кара-Балтадагы мунай заводду чийки зат менен камсыздоо көйгөйү чечилбей жатканы белгилеген болчу.
1996-жылы “Кыргызмунайгаз” мамлекеттик ишканасы менен канадалык “Петрофак” корпорациясы “Кыргызпетролеум” компаниясын түзүшкөн. Мына ошондон 2010-жылга чейин компанияны канадалык “Петрофак” корпорациясына таандык “Петро-Кыргызстан” сунуштаган менеджмент башкарып келген.
