24-декабрда Москвада Бажы биримдигине кирген өлкөлөрдүн президенттеринин жыйыны болду. Анда Кыргызстандын Бажы биримдигине кирүү мөөнөтү жылдырылды. Орус тарап маселе келерки жылдын март айында чечилерин айтса, кыргыз тарап конкреттүү датаны атоо татаал экенин билдирүүдө.
Бажы биримдигин негиздеген Орусия, Беларус жана Казакстандын ортосунда да баары “май менен сүттөй” эместиги байкалат. Жыйын жүрүшүндө айкын болгондой Казакстан Бажы биримдиги таза экономикалык гана уюм болушун көздөйт. Беларус да өз эгемендүүлүгүнөн бир аз кертип берүүгө макул эмес. Экономикалык, саясий жагынан кубаттуу Орусия бул өлкөлөрдү “колтугуна кысып” кетүүгө кызыкдар.
Мына ушундай ички “ыйкы-тыйкысы” бар Бажы биримдиги 24-декабрда Москвадагы жыйынында Кыргызстан жана Арменияны өз катарына алуу боюнча “жол картасын” карады. Армения боюнча ал кабыл алынды. Кыргызстан боюнча кийинки мөөнөттөргө калтырылды.
Бул эки өлкө боюнча маселе талкууланганда Казакстан президенти Нурсултан Назарбаев Кыргызстан дарегине карата кескин билдирүү жасап, эч бир өлкө өзгөчө шарт менен кирбешин белгиледи.
Орусия президенти Владимир Путиндин сөзү болсо жумшагыраак болду. Ал Кыргызстандын Бажы биримдигине кирүүсү боюна даярдыктар дээрлик көрүлүп бүткөнүн, айрым суроолор гана калганын жана алар боюнча орток пикир табыларын билдирди.
Кыргызстан бийлиги Бажы биримдигине кирүүдө ага финансылык жардам көрсөтүлүшүн, "Дордой", "Кара-Суу" жана "Мадина" базарларына жеңилдик берилишин көздөөдө.
Президенттик аппараттын тышкы саясат бөлүмүнүн башчысы Сапар Исаковдун билдирүүсүнө караганда, бул маселелер Кыргызстандын Бажы биримдигине кирүүсүндөгү негизги маселелер. Бирок андан башка пункт-пункт менен карай турган жоболор бар. Алардын баарын келерки жылдын март айына чейин карап чыгуу өкмөттөргө тапшырылды дейт Исаков:
- Президенттер өздөрүнүн өкмөттөрүнө тиешелүү тапшырмаларды берди. Мартка чейин иштеп чыккыла. Бүт пункттардын баарын карагыла. Анан ошолордун баары такталгандан кийин отуруп сүйлөшөлү деген келишимге келишти.
Сапар Исаковдун айтымында, кыргыз президенти тарабынан да өкмөткө тапшырма берилди. Эми Бажы биримдиги боюнча иштеп жаткан жумушчу топко кесипкөй адистер тартылып, баарын ийне-жибине чейин карап чыгыш керек.
Өкмөт башчы Жантөрө Сатыбалдиев Бажы биримдигине кирүүдө Кыргызстан Дүйнөлүк соода уюму менен да макулдашыла турган маселелер бар экенин билдирген:
- Биз Бажы биримдигине кирип жатып, Дүйнөлүк соода уюмунун мүчөсү экенибизди унутпашыбыз керек. Биз алар менен да кеңешүүлөрдү жүргүзүшүбүз керек. Ошон үчүн бул жерде иш алдыга жыла берет. Быйыл кирбей калсак, кийинки жылы, анда болбосо, андан кийинки жылга..
Кыргызстандагы базарлар, соода жана кызмат көрсөтүү ишканалар бирикмесинин төрагасы Сергей Пономарев Бажы биримдигине кирүү боюнча келишимдин көпчүлүк пункттары макулдашылганын, ошондуктан март айына чейин ишти бүтүрүүгө мүмкүнчүлүк бар экенин белгилейт. Ал ошондой эле Кыргызстандын жеңилдик суроосунда эч кандай өөн нерсе жок деп, казак президентинин Бажы биримдигинде бекер момпосуй жок деген сөзүнө карата мындай пикирин билдирди:
- Объективдүү болсок. Биринчиден, Казакстан өзү дароо кирген эмес. Бир жарым жылдын ичинде кирди. Экинчиден, Казакстанда 400 бирдик боюнча жеңилдик болгон. Биз эмнеге айлампага башыбызды салып жатып, эч кандай жеңилдик албашыбыз керек? Менин оюмча, биздин президенттин позициясы туура жана объективдүү. Биз ал жакка улуттук экономикалык кызыкчылыкты сактоо менен киребиз.
Сергей Пономаревдун маалыматы боюнча, Кыргызстан Бажы биримдигинен чек араны даярдоо, мигранттар боюнча, санитардык-ветеринардык лабораториялар боюнча маселени чечүүнү, 1 млрд. долларга эсептелген Өнүктүрүү фондун түзүүнү талап кылып жатат. Андан сырткары үч ири базардын Бажы биримдигинин ыргагына кирүүсү үчүн 7 жылдык мөөнөт берүү да суралууда.
Бажы биримдигине кирүү үчүн Кыргызстан сунуштап жаткан жеңилдиктерге каршы пикирин билдирген казак президенти Нурсултан Назарбаевдин сөздөрү кыргыз коомчулугунда ар түрдүү талкуулана баштады.
“Антикризис” аналитикалык борборунун жетекчиси Эркин Абдыразаков бул жаатта “Азаттыкка” ой бөлүштү.
"Азаттык": Москва шаарында 24-декабрда өткөн ЕврАзЭШтин жыйынында казак президенти Нурсултан Назарбаев "жол картасын" кабыл алууга чакырып, Кыргызстанга эч кандай жеңилдик берилбесин деген таризде сунушун айтты. Айрым серепчилер муну Бажы биримдигине мүчө бардык мамлекет башчыларынын атынан айтылды деп жатышат...
Абдыразаков: Казак президенти биздин өлкөдөгү экономикалык жана саясий абалды карап туруп эле ушул пикирди айтты десек болот. Гидроэнергетика тармагын же газ маселесин алалы, көптөгөн долбоорлор Орусия менен биргеликте ишке ашырылып атпайбы.
Кара-Балтада курулган мунайды кайра иштетүү заводу үчүн да Казакстан аркылуу куур тартылып, иш башталары айтылган болчу. Орусиянын Кыргызстандагы приоритеттүү ишканаларды башкарууга көрүп жаткан аракети, биргелешкен ишканалардын түзүлүп жатышы коңшу өлкө башчысынын ич күйдүлүгүн пайда кылды деп ачык айтсак болот.
Ал эми казак боордоштор жыл сайын бизден көп өлчөмдө эт жана сүт алып турат. Бирок дайыма алды-сатты иштеринде проблемалар жарала берет. Бул да Назарбаевдин Москвадагы айткан сунушуна себеп болушу мүмкүн.
Бажы биримдигинин "жол картасына" ылайык, Кыргызстан 160дан ашуун долбоорлорду ишке ашырышы керек. Айыл чарба продукцияларын сатуу маселесинде, соода иштерин уюштурууда татаалдыктар бар. Аны жеңилдетүүгө Кыргызстандын күчү жетпейт. Ошондуктан Кыргызстан "жол картага" кол коюу үчүн кошумча мөөнөт сураганы туура кадам болду.
"Азаттык": Бажы биримдигинин "жол картасына" кол коюу үчүн азырынча белгисиз мөөнөт чектелди. Ошол эле учурда коомчулукта биримдикке кирбөө тууралуу пикирлер арбын болуп жатат. Экономисттердин да бул жаатта пикири ар түрдүү болууда...
Абдыразаков: Менин баамымда, "өйдө тартсаң өгүз өлөт, ылдый түртсөң араба сынат" деген абалда турабыз. Кыргызстан Дүйнөлүк соода уюмуна да мүчө. Ал уюмдун да эрежелерин карап, Бажы биримдигине кирсек уюмга байланыштуу кандай терс таасирлер болушу мүмкүндүгүн анализдеп көрүш керек. Бул жаатта азыр эч кандай сөз да болгон жок. Ошондуктан жогоруда айтылган маселелерди карап чыгып, биримдикке кирүү үчүн 2015-жылдан кийин гана аракет кылганыбыз макул.
Баса, биримдикке кирүү үчүн Кыргызстан тарап койгон талаптардын ичинде "Мадина", "Дордой" жана "Кара-Суу" базарларына өзгөчө шарт түзүү жагы да айтылган. Бул туура эмес сунуш. Себеби башка өлкөлөр биздин ал кызыкчылыгыбызды баары бир колдобойт.
"Азаттык": Коомчулукта соңку кездери дагы бир божомолдуу ойлор пайда боло баштады. Кыргыз бийлиги Бажы биримдигинен өлкө үчүн азырынча натыйжалуу пайда көрө элек, ошондуктан ага кирүүнү болушунча нары сүрүп жатат деген ойлор айтылып атат. Бул пикирге кошула аласызбы?
Абдыразаков: Туура. Анткени биз экономикалык жактан ага даяр эмеспиз. Ал эмес, Бажы биримдигине кирген экономикалык жактан бир топ күчтүү өлкөлөрдүн арасында да түшүнбөстүктөр болуп жатпайбы. Мисалы, Казакстандын пастеризацияланган сүтүн Беларус менен Орусия сүт кошулган суусундук деп сатып алган учурлар бар. Бул Казакстан үчүн каржылык зыян келтирип жатат. Ал эми Орусия менен Беларустун ортосунда да “Уралкалий” ишканасына байланыштуу пикир келишпестиктер бар. Ошондуктан Бажы биримдигине кириш үчүн Кыргызстан шашылбаса да болот.
