24-декабрда Москвада өткөн Евразия экономикалык комиссиясынын кезектеги жыйынында Кыргызстандын Бажы биримдигине кирүү шарттарын тактоо мөөнөтү узартылды.
Президент Алмазбек Атамбаев буга чейин даярдалган биримдикке кирүү боюнча “жол карта” Кыргызстандын кызыкчылыгына дал келбесин айтып, анын шарттарын иштеп чыгууга кошумча мөөнөт сурады. Биримдикке мүчө өлкөлөр мындай сунушка каршы. Бул тууралуу жыйынга катышкан биринчи вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаев “Азаттыкка” маалымдады:
- “Жол картага” кол коюлган жок. Себеби бизге дагы убакыт керек. Биз "жол картаны" улуттук кызыкчылыктарды эске алуу менен кабыл алышыбыз зарыл. Жыйындын жүрүшүндө да президент бул боюнча түз эле айтты. Бажы биримдигине мүчө өлкөлөр бизге канча убакыт керек болсо, ошончо убакыт берүүгө макул болушту.
Оторбаев кошумчалагандай, эми эки тарап "жол карта" тууралуу эксперттик деңгээлде кайрадан сүйлөшүүлөрдү баштайт. Өкмөт өкүлдөрү буга чейинки “жол карта” Кыргызстан менен кеңешилбей түзүлгөнүн жүйө кармап, аны кабыл алууга болбой турганын билдирген.
Муну менен катар ЕврАзЭШтин жыйынынын жүрүшүндө Орусия президенти Владимир Путин Бажы биримдиги Ереван менен Бишкекке жардам көрсөтүүгө даяр экенин билдирди:
- Биз билгендей, Армения жана Кыргызстан Бажы биримдигине мүчө болууга өз каалоосун эле билдирбестен, ага кошулуу боюнча бир катар иштерди жасап коюшту. Бүгүн биздин карообузга Армениянын бул уюмга кошулуусу боюнча жол картасы сунушталууда. Кыргызстан боюнча дал ушундай эле документ макулдашылып жатат. Биз Ереван менен Бишкекке бардык керектүү көмөктү көрсөтөбүз.
Ал эми казак президенти Нурсултан Назарбаев Кыргызстандын Бажы биримдигине кошулуу “жол картасын” тезирээк кабыл алууга чакырды. Назарбаевдин айтымында, биримдикке мүчөлөрдү кабыл алууда эч кандай жеңилдик берилбеши керек.
Биз "жол картаны" улуттук кызыкчылыктарды эске алуу менен кабыл алышыбыз керек.
- Эгер кандайдыр бир маселелер чыкса, аны талкуулаш керек. Бирок Бажы биримдигине кошулууда кайсы бир өлкөгө өзгөчө шарттарды түзүүгө жол бербешибиз керек.
Өлкөдөгү Товар өндүрүүчүлөр жана өткөрүүчүлөр ассоциациясынын президенти Гүлнара Өскөнбаеванын пикиринде, президент Атамбаевдин Бажы биримдигине кошулуу боюнча "жол картасын" даярдоого кошумча мөөнөт сураганы туура чечим болду:
- Кыргызстандын Бажы биримдигине кошулуусу улуттук кызыкчылыктардын алкагында ишке ашат деп ишенгибиз келет. Анткени бир жагынан аймактык бирикмелерге кошулуу керек. Экинчи жагынан биздин экономиканын абалын эске алганда, кесепеттерди ойлонбой туруп, Бажы биримдигине кирүү туура эмес.
"Дордой" базары
Ал эми саясат таануучу Эмил Жураевдин баамында, "жол картага" кол койбой туруу чечими Алмазбек Атамбаевдин саясий салмагына да таасирин тийгизиши мүмкүн:
- Алмазбек Атамбаев Москвага кетээр алдында Бажы биримдиги тууралуу абдан чечкиндүү билдирүүлөрдү жасады. Эгер ушул билдирүүлөрдөгүдөй позициядан кайтпай аракет кылса, өлкө ичинде ага саясий упай алып келет. Эгер андай болбой калса, кадыр-баркына дагы доо кетмек.
Бажы биримдиги 2010-жылы түзүлгөн. Кыргызстандын тышкы соодасында 40% ашык үлүшүн түзгөн өлкөлөр кирген бул уюмга 2011-жылдан тарта эле кошулууга ниетин билдирген. Ошондон бери бул маселе коомчулукта кызуу талкууланып келатат.
Экономика министри Темир Сариев Кыргызстан Бажы биримдигине үч шарт коёрун "Азаттыкка" берген маегинде айткан. 21.11.2013
Бул тууралуу өкмөт башчы Жантөрө Сатыбалдиев 24-декабрда маалымат жыйынында билдирди.
Анын айтымында, келишим буга чейин меморандумдан бир кыйла айырмаланат. Жаңы келишимге ылайык, биргелешкен жаңы ишкана түзүлүп, Кыргызстан менен “Центерра Голд” 50 пайыздан теңме-тең үлүшкө ээ болмокчу.
Жогорку Кеңеш өкмөткө 23-декабрга чейин кыргыз тараптын үлүшүн 67 пайызга жеткирүүнү тапшырган. Эгер “Центерра Голд” ага макул болбосо, улутташтыруу чечими кабыл алынарын эскерткен болчу.
Кумтөрдүн алтынын казып алуудан түшкөн пайданы канадалык инвестор "Центерра Голд" компаниясы менен теңме-тең бөлүшүү меморандумунун долбоорун өкмөт парламентке сентябрь айында да сунуштаган. Бирок Жогорку Кеңеш аны колдобой, Кыргызстандын үлүшү 67% кем болбосун деген талап койгон.
Жаңы келишимдин эмнелери жаңы?
Премьер-министр Жантөрө Сатыбалдиев Кумтөр боюнча “Центерра Голд” компаниясы менен түзүлгөн жаңы келишимдин маанисин түшүндүрдү. Анын айтымында, Кумтөр боюнча биргелешкен жаңы ишкана түзүлүп, анын үлүшүнө эки тарап теңме-тең 50 пайыздан ээлик кылат.
Бул буга чейинки меморандумга караганда Кыргызстан өз үлүшүн биргелешкен компанияда 4 пайызга жакшыртты дегенди түшүндүрөт. Бирок ошол эле кезде “Кумтөр оперейтинг компанинин” бардык техникалары биргелешкен ишканага 10 жылга лизингге берилип, бул үчүн “Центерра Голд” биргелешкен ишкананын 200 миллион долларлык активин колунда кармап турмакчы.
10 жылдан соң кен казууга пайдаланылган ал техникалар ишкананын менчигине өтөт. Ал эми 2014-2026-жылдар аралыгында биргелешкен ишканадан Кыргызстан салык түрүндө 1 миллиард 331 миллион доллар, ал эми түз киреше катары дагы 1 миллиард 386 миллион долларга жакын пайда көрөрү айтылды. “Центерра Голд” бул аралыкта түз кирешеден гана пайда көрүп, ал 1 миллиард 586 миллион долларды түзөт.
Жантөрө Сатыбалдиев сүйлөшүү учурунда Кыргызстан бардык мүмкүнчүлүгүн пайдаланганын билдирди.
- Келишим мурдагыдай эле келиптир дегенге мен караманча каршымын. Көп жагынан жакшы болду деп айта алам. Ачык-айкын иштеп, болгон мүмкүнчүлүктү пайдалана алдык. Ооба, келишимден бир тараптуу чыгып, улутташтырсак да болот. Бирок анын кесепетине ким жооп берет? Мен өкмөт башчы катары андай шартка бара албайм. Себеби биздин экономикабыз өтө оор абалда болуп калышы мүмкүн. Эми бул келишим саясатчыларга жакпай калышы ыктымал.
Өкмөт жаңы келишимге ылайык, Кумтөрдүн 60 пайыз экономикалык пайдасын Кыргызстан көрөт деп ишендирүүдө. Социалдык пакет үчүн жылына кеминде 26 млн. доллар бөлүнүп турмакчы. Ал сумма алтындын баасына карап, 100 млн. долларга чейин өсүшү мүмкүн. Жаңы ишкананын директорлор кеңешинин мүчөлөрүнүн жарымы Кыргызстан тараптан болот. Башкаруучу органдарда 2016-жылга чейин кыргыз тараптан жетекчилердин санын аз-аздан 70 пайызга жеткирүү да көрсөтүлгөн. Жаңы келишим 2026-жылга чейин сакталып, андан соң “Центерра Голд” Кумтөрдөн алтын өндүрүү укугун толугу менен Кыргызстанга өткөрүп бермекчи. Учурда Кумтөр кенин иштетүү үчүн 50 млн. долларга жергиликтүү товарлар сатылып алынып жатса, 2026-жылга чейин анын көлөмү 750 млн. долларга өсөт.
Өкмөт сындалды
Анткен менен өкмөттүн жаңы келишимин Жогорку Кеңештин айрым депутаттары сындап чыгышты. 24-декабрда парламенттин Адам укуктары, конституциялык мыйзамдар жана мамлекеттик түзүлүш боюнча комитети “Кумтөр” долбоору боюнча парламенттик угуу өткөрүп, бирок ага өкмөт мүчөлөрү келишкен жок.
Парламенттик угууга катышкан тоо-кен тармагынын адистери, эксперттер жана депутаттар 50/50 пайыз деген жаңы келишим Кыргызстандын кызыкчылыгына жооп бербей турганын билдиришти. "Жогорку Кеңештин үлүштү 67 пайызга жеткирүү токтомун аткарган жок деп",- өкмөттү сындашты.
“Ата-Мекен” фракциясынын төрагасы Өмүрбек Текебаев да жаңы келишимди түзүү менен өкмөт Жогорку Кеңештин токтомун аткарбаганын белгилеп, буга байланыштуу өкмөт мүчөлөрүнүн отставкасы да козголушу мүмкүн экенин кошумчалады.
- Жогорку Кеңеш буга чейин эле 50/50 деген вариантты Кыргызстандын кызыкчылыгына жооп бербеген чечим деп тапкан. 23-декабрга “Кумтөрдүн” 67 пайызын алар өз ыктыяры менен берет, болбосо денонсация кылып, келишимден бир тараптуу чыгуу менен алып келесиң” деп, тапшырма бергенбиз. Өзүңүздөр өкмөттүн чечиминен көрүп турасыздар, аны аткарган жок. Өкмөт ал тапшырманы аткара албаса, анда ал өз тагдырын өзү кыйган болот. Эгерде парламент 50/50 пайызды туура эмес деп таап, дагы бир жолу өзүнүн чечимин билдире турган болсо, анда өкмөттүн курамына парламенттин чечимин аткара турган адамдарды издеш керек болот.
Өкмөт түзгөн жаңы келишим Жогорку Кеңешке келип түштү. Аны спикер фракцияларга жана комитеттерге таратып бергени белгилүү болду. Бирок парламент жалпы жыйында бул маселени качан карары азырынча белгисиз.
