Экономика

19-майда Бишкекте “Бажы биримдигине кошулган соң соода жана жеңил өнөр жай тармагын эмне күтөт?” аталышында талкуу өттү. Ага “Дордой” баштаган өлкөдөгү ири базарлардын жана тигүү тармагынын өкүлдөрү катышты.

Салымбеков Бажы биримдигине кирүүнү самайт

Кыргызстандагы ири базар ээлеринин, жеңил өнөр жайчылардын башын бириктирген жыйында Бажы биримдигинин пайда-зыяны талкууга алынды. Буга чейинки талкууларда Кыргызстан Бажы биримдигине бириксе оң болору айтылса, бул жыйында мүмкүн болушунча тезирээк кошулууну колдогон пикирлер басымдуу болду.

Борбор Азиядагы эң ири базарлардын бири саналган “Дордойдун” кожоюну Аскар Салымбеков базарларда соода солгундабай эле таптакыр токтоп калганын айтат. Ал туңгуюктан чыгуунун бир гана жолун Бажы биримдигине кирүүдөн көрөт.

- Кыргызстандын экономикалык, саясый изоляцияда калганы туура эмес экенин убакыт көргөзүп жатат. Анткени биздин чек арабыз бир жагынан Кытай менен, экинчи жагынан Бажы биримдигине кирген өлкөлөр менен чектешет. Бизге келип жаткан товарлардын баары четке чыгышы керек болуп жатат. Товарлардын 80 пайызы реэкспорттолот, 20 пайызы гана бизде калат. Казакстан чек араны жапты эле товарларыбыз өтпөй, "Дордой" токтоп калды.

Талкууда аталган биримдикке киргенде Кыргызстан үчүн айрым товарлардын баасы кымбатташы да айтылды. Экономика министринин орун басары Данил Ибраев тобокелчиликтер бар экенин танбаганы менен биримдиктин кыргыз эли үчүн зыянынан пайдасы көп болооруна ишендирүүдө:

- Албетте, тобокелчиликтер жок эмес. Бажы төлөмдөрү 12 пайызга чейин көтөрүлүшү мүмкүн. Бирок бул баалардын өсүшүнө анча деле таасир этпейт. Эгер биз Бажы биримдигинин пайдасы тууралуу сөз кылсак, анда мындай: биздин турмушка эң керектүү, баалуу буюмдар Бажы биримдигине кирген өлкөлөрдөн келет. Ошол эле күйүүчү-майлоочу майлар, темир-тезектер, тактайлар, буудай жана башка товарлар. Эгер биз биримдикке кошулбасак анда баалар асмандашы турган иш. Эмне, биз ушуну каалап жатабызбы?

Ибраев кошумчалагандай, Кыргызстандын жеңил өнөр жай товарларынын 90 пайызы Бажы биримдигине кирген өлкөлөргө экспорттолот жана биримдикке киргенден кийин бул тармак өсүш алат.

Жыйынга катышкан соода тармагынын өкүлдөрү Бажы биримдигине кирүүдө Орусия, Казакстан жана Беларус тарабынан каржылык жана материалдык-техникалык жардам кепилдене турган кыска мөөнөттүү программа иштеп чыгууну кыргыз өкмөтүнө сунуштады.


Шашып кайда барабыз?..


Деген менен айрым жарандык активисттер жана экономисттер өлкөнүн Бажы биримдигине кириши көз карандысыздыгына шек келтирип, айрым товарлардын баасы асмандаарын какшап келишет.

“Бажы биримдигине каршы” кыймылынын мүчөсү Аида Алымбаева кыргыз өкмөтүнүн биримдикке шашылыш кирүү аракетин сынга алды. Алар буга чейин өкмөттү аталган биримдикке кирүүдөгү негизги документ саналган жол картасын элге түшүндүрбөй жатат деп расмийлерди айыптап келишкен.

Алымбаева биримдиктин залакасы катары буларды атады:

- Товарлар 15-20 пайызга кымбаттарын көп изилдөөлөр айтып жатат . Маселен, дары-дармектин 98 пайызы сырттан келет. Тагыраагы Бажы биримдигинен тышкаркы өлкөлөрдөн. Ошол эле автоунаалардын кымбаттай турганы турган иш. Азыр Казакстанда машинелердин тетиктери кымбат болгондуктан Бишкекке келип оңдотуп жатышат. Товарлардын 45 пайызы гана биримдикке кирген өлкөлөрдөн келет. Анын көбү күйүүчү-майлоочу майлар. Калган товарлар чет өлкөлөрдөн импорттолот. Ошондо товарлардын 65 пайызы 15-20 пайыз кымбаттайт.

Адистердин айтымында, кыргыз өкмөтү учурда Бажы биримдигине батыл кирүү аракетин күчөттү. Алар буга эртең, 20-майда жол картасы парламенттик талкууга шашылыш коюлушун жүйө келтирүүдө.

Кыргыз өкмөтү 12-майда Бажы биримдигине кирүү боюнча жол карта кабыл алган. Премьер-министр Жоомарт Оторбаев ага 29-майда Евразия экономикалык шериктештигинин Астана шаарында өтчү саммитинде кол коюларын билдирген.

Темирбердиев: Жергиликтүү эл иштетилген кен экологияга зыянын келтирбей, элге да, районго да пайдасын тийгизсе деп ниет кылышат. Бирок Чоң-Алайда иштеген “Кайди” компаниясы мыйзамдарды дээрлик аткарбайт. Муну өкмөт билгени менен аны мыйзамдуу нукка салууга аракет жасалган жок. Эл баарын өзү чечкенге аракет кылууда. Жалпы жарандык коом ишкананын мыйзамсыз келгенин, б.а. компанияга лицензия туура эмес берилип, алтындын запасы мамлекеттик баланска алынбаганын тактады, экологиялык мыйзам бузууларды да далилдеди. Ушундан кийин 2012-жылы күзүндө, 2013-жылы май айында эл көтөрүлдү, азыр кытайлык “Кайди” ишканасынын иши токтогон. Эл мыйзамда көрсөтүлгөндөрдү гана аткарсын деп жатат, ашыкча талап жок. Эл азыр кен иштеткенден кийин анын канча пайызы республикалык, канча пайызы жергиликтүү бюджетке түшөрүн, социалдык пакет, экологиялык коопсуздук деген эмне экенин билет.

“Азаттык”: Алар мунун баарын кайдан билип жатышат?

Темирбердиев: Жарандык коомдун өкүлдөрү Дүйнөлүк банк колдогон долбоорлорду алып келип, ар бир айылда семинар, тренингдерди өткөргөнбүз. Андан тышкары "Сорос-Кыргызстан" фондусунан “Бюджеттин ачыктыгы - жоопкерчилик” деген темада тоо кен тармагынан түшө турган акчанын кайда жумшаларын үйрөткөнбүз.

“Азаттык”: Өкмөттөн да эл сабаттуу болуп кеткен го?

Темирбердиев: Чындыгында ошондой. Райондук администрация, жергиликтүү бийлик өкүлдөрүнүн көбү муну билбейт. Алар күч түзүмдөрүн алып барып, коркутканды эле билишет. Бирок акыркы кезде эл коркпой, өз талаптарын ачык эле айта баштады. Кен иштеткен компаниялар мыйзамды сактаса, ошонун чегинен чыкпаса аларга эч ким тийишмек эмес.

“Азаттык”: “Кайди” буга чейин канча жыл иштеди?

Темирбердиев: Төрт жылга жакын. Ошол убакыт ичинде бир катар мыйзам бузууларга жол берди. Долбоор боюнча казылган кенди эч нерсеге тийгизбей, жабык бойдон ташып келип, алтынын бөлүп алуу керек. Булар болсо уруксаты жок эле 42 миң тоннага жакын топурак, таш аралашкан кенди жайлоого түшүрүп салган. Ал ошол боюнча жатат, жанынан болсо суу агып өтөт. Анын экологияга зыяны бир топ эле да. Мамлекет элден алыстап калды. Инвесторго болгон мүмкүнчүлүктү берип, каалагандай иштей бергиле дешти эле, эми кайра элдин талабы менен иштөөгө өтүштү.

“Азаттык”: “Кайди” компаниясынан кенди кайра башкача иштетели деген сунуштар болдубу?

Темирбердиев: Жок, бир жылдан бери кыймылдай элек. Ал арада элдин артында бир күчтөр турат, алар козутуп кенди иштетпей жатышат деген сөздөр чыгууда. Анын баары жалган. Эл болгону мыйзамды бузбай иштесин деген талап коюуда. Ошону сактаса, кенди иштете берсе болот.

“Азаттык”: Ачык-айкындуулук болушу керек турбайбы, кандай маалымат керектигин эл кантип үйрөнүп жатат?

Темирбердиев: Ар бир айылга эксперттер барып, отузга жакын жергиликтүү активисттерди чакырып, таңдан кечке үйрөтүшкөн. Андан кийин ар бир айыл өкмөттө тегерек үстөл өттү. Ал бүткөндөн кийин жергиликтүү бийликтин, компаниянын, жарандык коомдун өкүлдөрүн катыштырып, коомдук угуу өткөрүп жатабыз.

“Азаттык”: Демек, кен иштеткен компанияга каршылардын артында саясий күчтөр турат деген жалган маалымат турбайбы?

Темирбердиев: Биз саясаттан оолакпыз. Чоң Алай өзү бийик тоолуу, абасы таза аймак. Ошол тазалыкты сактап калалы деген эле ой.