Кытайлык фирмалар 2014-жылдын алгачкы үч айында эле чет элдик компаниялардын үлүштөрүн сатып алууга 30 миллиарддай доллар сарпташкан. Африка өлкөлөрүнүн баалуу кагаздарына талап болуп көрбөгөндөй өстү. "Шоро" компаниясынын 33% үлүшү сатыкка коюлду. Кыргызстанда авиажүргүнчүлөр саны 32% өстү.
Кытай жергиликтүү компанияларга чет элдик фирмаларды сатып алуу эрежелерин жеңилдетти. Эми кытайлык ишканалар баасы бир миллиард долларга чейинки чет жактагы компанияларды өкмөттүн уруксаты жок сатып алуу укугуна ээ болушту. Батыштын серепчилери кытайлык фирмалардын четтеги компанияларды сатып алуусун "агрессивдүү экспансия" десе, айрым талдоочулар муну кадыресе экономикалык көрүнүш катары сыпатташат.
Үстүбүздөгү жылдын алгачкы үч айында эле кытайлыктар 110 чет элдик компаниянын үлүштөрүн сатып алууга 27.3 миллиард доллар сарпташкан. Бул сан былтыркыга салыштырмалуу 12 миллиард долларга арбын. Жакында эле 165 жылдык тарыхы бар британиялык House of Fraser дүр-дүкөнүнүн 89% үлүшүн кытайлыктар 480 миллион фунтка сатып алышты.
Аны менен бирге, кытайлык "Чайна Минметалс" ишканасы дүйнөдөгү эң ири жез кендеринин бири, Перудагы Лас Бамбасты 5.85 миллиард долларга сатып алды. Кытайлык фирмалар өзүнүн оор өндүрүш тармагын колдоо иретинде Түштүк Америкада, Африкада жана Азияда көптөгөн кендерди сатып алганы маалым. Кыргызстандагы айрым кендердин үлүштөрүнө кытайлык фирмалар ээлик кылат.
Африканын акцияларына талап өстү
Африка өлкөлөрүнүн баалуу кагаздарына талап болуп көрбөгөндөй өстү. Бул тууралуу бир нече мартабалуу инвестиция фирмалары жар салышты. Глобалдык ири инвесторлор үчүн барган сайын салттан тыш инвестиция багыттарын табуу кыйынчылык жаратууда. Ошол себептен акыркы эки жыл ичинде африкалык баалуу кагаздар базары чет элдик ири инвесторлорго альтернативалуу инвестициянын очогуна айланды.
Биринчиден, Африка өлкөлөрүнүн мамлекеттик баалуу кагаздарынын киреше үстөгү (доходность) башка жактагыларга караганда алда канча жогору. Экинчиден, дүйнөлүк биржаларда африкалык облигация жана акциялар өтө эле аз жана аларга ар дайым талап чоң. Континенттеги 54 өлкөнүн ичинен болгону он чактысы гана баалуу кагаздарын эл аралык базарларга сатыкка койгон.
Мисалы, Мозамбиктин өкмөттүк баалуу насыя кагазынын киреше үстөгү 7%. Ал эми АКШнын мамлекеттик облигациясынын кирешелүүлүгү болгону 3%. Мозамбик экономикасы быйыл 8% өсөрү күтүлүүдө. Нигериянын баалуу кагаздарынын киреше үстөгү – 12%, ал эми Кениянын облигациялары 11% киреше үстөк төлөйт.
Африканын Гана Республикасынын башка өлкөлөрүнүндө 2014-жылы олуттуу экономикалык жылыш божомолдонууда. Адистер Африканын экономикасы өскөн сайын ал чөлкөмгө тартылган инвестициянын көлөмү артарын айтып келишет. Кытай – Африка өлкөлөрүнүн эң ири инвестору.
Авиажүргүнчүлөр саны 32% өстү
Кыргызстандагы белгилүү бренддердин бири "Шоро" компаниясынын 33% үлүшү сатыкка коюлду. Бул тууралуу "Азаттыкка" ишкер Табылды Эгембердиев кабарлады.
Табылды Эгембердиев, "Шоронун" түптөөчүсү.
Эгембердиевдер ээлик кылган ишкананын ири акционерлеринин бири Жумадил Эгембердиев "Шородогу" 47% үлүшүн сатып, андан түшкөн пайданы өзүнүн бизнес идеясын ишке ашырууга жумшайт. Сатыкка коюлган акциялардын 14% "Шоронун" түптөөчүсү Табылды Эгембердиев сатып алган. Ошондой эле ал бир тууганы Анаркан Эгембердиеванын 5% үлүшүн да алган.
– Ооба, иним 33% үлүшүн сатып жатат. Ал бизнес ачайын деген ою бар. Ага акча керек да. Учурда ал үлүштү ким алары белгисиз. Эми, үлүш сатуу – ишкердиктеги кадыресе көрүнүш. Азырынча акциялар өтө элек, – деди Табылды Эгембердиев.
Кыргыз фондулук биржасы маалымдагандай, Табылды Эгембердиев 19% үлүшүн жалалабаддык ишкер Келдибек Тумановго саткан. Учурда, 47% акция Табылды Эгембердиевдин колунда жана 33% үлүш сатыкка коюлган.
Учакка түшкөндөр көбөйдү
Кыргызстанда авиажүргүнчүлөрдүн саны былтыр 32% өстү. Бул тууралуу "“Манас” эл аралык аэропорту" акционердик коому билдирди. Жүргүнчүлөрдүн саны 2013-жылы үч миллиондон ашты. Учактарды кабыл алууга жарамдуу тогуз аэробекетти иштеткен "Манас" акционердик коомунун былтыркы таза пайдасы 1 миллиард 83 миллион сомду түздү.
Кыргызстанда беш эл аралык жана төрт жергиликтүү аэропорт иштейт. Алардан түшкөн пайданын 25%, же 270.5 миллион сому дивиденд төлөмдөрүнө жумшалат. Ал эми калган 811.5 миллион сому өлкөдөгү аэробекеттерди өнүктүрүүгө сарпталат.
Кыргызстандагы аэропорттор.
Быйыл жарандык авиация тармагынын кирешеси 16% же 300 миллион сомго өсөрү күтүлүүдө. Өлкөдөгү аэропортторду иштетүүдөн 2014-жылы 3 миллиард 702 миллион сом киреше түшөт деп божомолдонууда.
Дүйнөлүк базарларга учкай көз чаптырсак, алтын акыркы аптада жети долларга кымбаттап, учурда унциясы 1294 доллардан сатылып жатат. Кумтөр алтын кенин иштеткен "Центерра Голддун" акцияларынын куну 37 центке өстү. Азыркы тапта "Центерранын" бир баалуу кагазынын наркы 5 канада доллары 59 центти түзүүдө.
Чийки мунайдын баасы эки долларга түшүп, бир баррели 100 доллардан сатылууда. Бишкектеги баалуу кагаздар рыногунда сооданын көлөмү акыркы аптада эки эсеге азайып, 36 миллион сомдон бир аз ашты. "Дос-Кредобанктын" облигациялары 25 миллион сомго сатылып, кайрадан алдыңкы сапты ээледи.
Өкмөт башчы Жоомарт Оторбаев 3-майда Казакстанга эки күндүк иш сапар менен барды.
Бүгүн өкмөт башчы Жоомарт Оторбаевдин Казакстанга эки күндүк иш сапары башталды. Бул анын премьер-министр кызматындагы кошуна өлкөгө болгон алгачкы иш сапарында Казакстандын өкмөт башчысы Карим Масимов менен Астанада жолугуп, эки өлкөнүн кызматташтыгынын орчундуу маселелери тууралуу сүйлөштү.
Жолугушуунун жүрүшүндө энергетика, өнөр жай, транспорт жана чек ара кызматташтыгы боюнча сөз болду. Бул тууралуу өкмөттүн маалымат катчысы Гүлнура Торалиева билдирди. Анын айтымында, сүйлөшүүдө өзгөчө көңүл Кыргызстандын Бажы биримдигине кирүү даярдыгына бурулуп, бул жараянды тездетүү керектиги айтылды.
Торалиеванын маалыматына таянсак, Жоомарт Оторбаев Карим Масимовго Казакстандын “Луговое” темир жол бекетинде 18-апрелден бери кармалып турган Кыргызстандын 240 вагондогу күйүүчү майы тууралуу да кабарлап, өз кезегинде Масимов маселе тез арада чечилерин убада кылган.
Гүлнура Торалиева премьер-министр бул иш сапарда Тажикстандын биринчи вице-премьер-министри Давлатали Саидов, Бүткүл дүйнөлүк банк, Жапониянын эл аралык өнүгүү агенттигинин (JIKA), Азия өнүктүрүү банкынын жетекчилери менен да жолукканын маалымдады.
Казакстан 240 вагон кара майды кайсы максатта кармап турат?
Өкмөт башчынын Астанага сапарынын алдында Кыргызстандын Нефтетрейдерлер ассоциациясы өкмөткө кайрылып, Казакстанда кармалып турган күйүүчү майды алып келүүгө көмөктөшүүнү суранган эле.
Кыргыз-казак чек арасында 240 вагон күйүүчү май 18-апрелден бери кармалып турат.
Ассоциация президенти Медетбек Керимкуловдун айтымында, Орусиядан Казакстан аркылуу ташылып келаткан 240 вагон күйүүчү май “Луговое” темир жол станциясында 18-апрелден бери кармалып турат.
240 вагондун 63ү Кумтөргө, 22си “Руснефтке”, алтоо “Востокнефтке” тиешелүү. Казак тарап буга былтыр декабрда кабыл алынган “мунай продуктуларын өлкө аймагынан алып чыгууга алты айга чектөө киргизүү” тууралуу токтому негиз болгонун белгилешкен. Мындан сырткары Орусиядан алынып келаткан вагондордун документтери толук эместиги айтылган.
- Премьер-министрдин Казакстанга сапарынын алдында биз да кат жибердик. Ошол жерден сүйлөшүлүп чечилет деп турабыз. Бул Оштогу газ маселесине караганда эки өлкө чече турган эле маселе деп ойлойм. Азыр бизде күйүүчү май таңкыстыгы жок. Бир жарым айга запасыбыз бар,- деди Медетбек Керимкулов.
Апта башында “Дордой” базарынын профсоюзунун жетекчиси Дамира Дөлөталиева Кыргызстандан Казакстанга жөнөтүлгөн 30га жакын машина товары менен кармалганын билдирген болчу. Анын айтымында, Казакстан соңку күндөрү чек ара көзөмөлүн катаалдатты.
- Казакстан азыр такыр товар киргизбей жатат. Чек ара толугу менен жабык, бир да килограмм өткөн жок. Эмне үчүн андай болуп жатканы түшүнүксүз. “Дордойдо” соода болбой, эл абдан кыйналды.
Өкмөттү маалымат катчысы Гүлнура Торалиеванын белгилешинче, кыргыз-казак өкмөт башчыларынын жолугушуусунда бул маселелер талкууга алынар-алынбасы азырынча белгисиз. Бирок эксперттер мындай абал улана берсе баалар өсүп, Кыргызстандагы айдап-себүү иштери да үзгүлтүккө учурашы мүмкүн экенин эскертишүүдө.
“Нефтетрейдерлер” ассоциациясынын мурдагы президенти, эксперт Жумакадыр Акенеев кошуна мамлекет менен чек ара, жарандардын кирип-чыгуусун жеңилдетүү, айыл-чарба продуктуларын өткөрүү, күзүндө буудай, унду алып келүү сыяктуу маселелерди азыртадан чечип алуу зарылдыгын белгилөөдө.
Жумакадыр Акенеев.
- Казакстан күйүүчү майды мурда өткөрүп эле жаткан. Бажы биримдиги 2011-жылдан бери иштей баштаган. Анан үч жылдан кийин, акыркы эки-үч айда туура эмес болуп атат дегени таң калтырчу нерсе. Казакстандан биз мурда газ алчубуз. Азыр “Кыргызгаздын” “Газпромго” өтүп кеткени себеп болуп атабы, айтор ошол маселени сүйлөшүп маселелерди чечүү керек. Биз кааласак-каалабасак дагы кошуна өлкөдөн ун, буудай алабыз. Бир топ азык-түлүк товарлары келет. Чек ара маселеси, жөнөкөй тургундардын чек арадан өтө албай жатканы кыскасы, сүйлөшчү маселе абдан көп. Чек ара көзөмөлүн катаалдаткан менен Казакстан өзүнө керектүү товарларды, эт менен сүттү аткезчилик жолу менен өткөрүп эле жатат.
Оторбаевдин Казакстанга сапары жергиликтүү байкоочулар тарабынан түрдүүчө талкууланып, ар кандай божомолдор айтылууда. Айрым пикирлер боюнча, бул сүйлөшүүнүн артында Орусия турушу мүмкүн. Ага ылайык, расмий айтылбаганы менен Бажы биримдигине кирүү маселеси сүйлөшүүнүн негизги бөлүктөрүнөн болушу ыктымал.
- Биринчи эле кезекте Бажы биримдигине кирүү боюнча маселелер талкууланат деп ойлойм. Анткени буга чейин Орусиядан сырткары, биримдикке мүчө мамлекеттердин президенттери Нурсултан Назарбаев жана Александр Лукашенко бир топ кооптонууну, Кыргызстан сурап жаткан жеңилдиктерди жактырбаган сыяктуу ойлорду айткан болчу. Ошолор боюнча Кыргыз мамлекети ушулар менен макулдашуу үчүн жолугушуусу керек болуп турат,- деди саясий серепчи Эмил Жураев.
Былтыр Евразия экономикалык шериктештигинин декабрдагы жыйынында казак президенти Нурсултан Назарбаев, Бажы биримдигине мүчөлөрдү кабыл алууда эч кандай жеңилдик берилбеши керектигин айткан эле. Оторбаевдин жолугушуусунда ушул маселелер да сүйлөшүлөт деп божомолдоп жатышат. Анткени биримдикке кирүү боюнча Кыргызстан өзү сураган жеңилдиктерге толук жете элек. Экинчиден, Казакстандын ар тараптан көзөмөлдү күчөтүшү азырынча биримдикке кире элек Кыргызстанга жасалган кысым катары да бааланууда.
