Жогорку Кеңеш “Мөңгүлөр жөнүндөгү” мыйзамды кабыл алды. Мөңгүлөр жаткан жайларда геологиялык чалгындоо, өнөр жай иштерин жүргүзүүгө тыюу салган мыйзам Кумтөрдө алтын казган “Центерра голд инк” компаниясын түйшүккө салууда.
Парламент кабыл алган “Мөңгүлөр жөнүндөгү” мыйзам президенттин кол коюусуна жиберилген. Эгерде президент ага кол койсо, бул мөңгүлүү бийик тоолордо тоо-кен иштерин жүргүзүүгө чек коет. Азыркы кезде мөңгүлүү жерде Кумтөр кени иштетилип жатат. Ошондуктан бул мыйзам “Центерра голд инк” компаниясын өзгөчө тынчсыздандырууда.
Жогорку Кеңештин Агрардык саясат, суу ресурстары жана экология боюнча комитеттин төрагасы Сайдулла Нышановдун айтымында, бул мыйзам Кумтөрдөгү катачылыктарды эске алуу менен кабыл алынды:
- Кумтөр бизге чоң сабак болду. Себеби мөңгүнүн үстүнөн талкалашты. Мөңгү бул жаратылыштын уникалдуу, кооз, бай жери. Ошону сакташ үчүн келечекте кендерди казганда мөңгүнүн үстүнөн эмес, астынан кирип каза турган болушун камсыз кылдык. Мөңгүнүн үстүнөн тебелебесин дедик. Бул мыйзам жалгыз эле Кумтөргө тиешелүү десек туура эмес болуп калат.
Кабыл алынган мыйзамга ылайык, өкмөт Кыргызстандагы мөңгүлөрдүн тизмесин түзөт. Ал тизмедеги мөңгүлөр беш жылда бир жолу текшерүүдөн өткөрүлүп турууга тийиш. Эгерде мөңгүнүн айлана-тегерегинде кен казуу же башка бир иштер жүргүзүлүп жаткан болсо, анда ал жыл сайын текшерилип турушу керек.
Мыйзам мөңгү жаткан жерлерде геологиялык чалгындоо жана өнөр жай иштерин жүргүзүүгө тыюу салат. Кандайдыр бир жол менен мөңгүгө зыян келтирилсе, аны жасаган адам административдик жана кылмыш жообуна тартылат. Ошол эле мезгилде келтирилген зыянды калыбына келтирүү жоопкерчилигинен бошотулбайт.
Кыргызстан тоо кенчилер бирикмесинин башчысы Орозбек Дүйшеев “Мөңгүлөр жөнүндөгү” мыйзам эл аралык стандартка туура келет деп эсептейт. Бирок Кумтөр иши башталганда бул мыйзам жок болчу. Ошондуктан мыйзамдын талаптары Кумтөргө тиешелүү болбой тургандай болуш керек дейт Дүйшеев:
-Муну Кумтөргө тиешеси жок деп чечим чыгарыш керек. Эгерде анын Кумтөргө да тиешеси бар десек, анда Кумтөр токтойт. Токтогондон кийин катастрофа болот.
Орозбек Дүйшеев.
Дүйшеевдин маалыматы боюнча, мына ошондуктан “Центерранын” жетекчилиги бул мыйзамдын күчүнө киришин абдан кооптонуу менен карап турат. Анын үстүнө Кумтөрдө азыркы кезде мөңгүнү бузуп, аны башка жерге которуудан кийин гана кен казуу иштери жүргүзүлө турган абалга келген .
Белгилеп кете турган нерсе, 8-майда Торонто шаарында “Центерранын” акционерлеринин жыйыны болот. Мына ошол жерде Кумтөр боюнча жаңы келишим, жагдайлар талкууланышы күтүлөт.
“Центерра голд инк” “Майниг уикли” жумалыгына берген маалыматында “Мөңгү жөнүндөгү” мыйзамдын кабыл алынышы аларды бүдөмүк абалга алып келгенин, эми алар мыйзамга президенттин кол коер, койбосун күтүп жатышканын билдирген.
Депутат Сайдулла Нышановдун айтымында, мыйзамдын Кумтөрдөгү өткөн иштерге таасири болбошу мүмкүн. Бирок мыйзам күчүнө киргенден кийин анын талаптарын Кумтөр да, башка компаниялар да аткарууга тийиш.
“Мөңгүлөр жөнүндөгү” мыйзамдын негиздемесинде көрсөтүлгөндөй, Кыргызстанда 6582 мөңгү бар. Алар Алай тоо кыркаларында, Кыргыз Ала-Тоосунда, Какшаал-Тоодо, Сары-Жаз жана Жаңгак дарыяларынын башатында, Талас тоо кыркасында, Күңгөй Ала-Тоодо жайгашкан.
Бажы биримдигине кирүүгө каршы акциядан. Бишкек, 5-май, 2014.
Бажы биримдиги: өкмөт кошумча убакыт сурайт
Өкмөт Бажы биримдигине кошулуу боюнча жол картасын кабыл алганы калды. Бирок өткөөл мезгил үчүн бир жыл убакыт сураганы жатат.
Премьер-министр Жоомарт Оторбаев Кыргызстандын Бажы биримдигине кошулуусу боюнча айрым жагдайларды ачыкка чыгарды. Анын айтымында, өкмөт биримдикке кошулуу боюнча жол картасын кийинки аптада кабыл алганы жатат.
Өкмөт өткөөл мөөнөткө убакыт берүүнү өтүнөт
Премьер-министрдин айтымында, Кыргызстандын Бажы биримдигине кошулуусу боюнча жол картасы дээрлик даярдалып бүтүп калды. Аны кийинки аптада кыргыз өкмөтү талкуулап, бекитүүнү мерчемдөөдө. Өкмөт бекиткенден кийин жол картаны Бажы биримдигинин негиздөөчүлөрү кабыл алууга тийиш.
Бирок өкмөт башчы Жоомарт Оторбаев жол карта кабыл алынса эле Кыргызстан Бажы биримдигине дароо кошулду дегенди билдирбей турганын эскертти. Алгач өлкөдөгү бир нече мыйзамды биримдиктин эрежелерине ылайыкташтыруу зарыл:
- Жол карта - бул абдан чоң документ. Анын алкагында Кыргызстан жүзгө жакын жаңы мыйзам кабыл алышы зарыл. Ошондуктан Бажы биримдигине кириш үчүн дагы бир жыл керек. Бул убакытты биз “өткөөл мезгил” деп атап жатабыз. Бул “Дордой” сыякту базарлардагы ишкерлер үчүн кыйла жеңилдик болот. Эгер биз жол картаны бекитсек, Бажы биримдигинин негиздөөчүлөрү аны кабыл алса, анда бир жыл ичинде өткөөл мезгил катары бизге берүүнү өтүнөбүз.
Өкмөт башчы кошумчалагандай, Кыргызстандын мындай сунушуна Орусия баштаган Бажы биримдигинин айрым мүчөлөрү алдын-ала макулдук берүүдө. Ал тургай Орусия менен биримдикке кирүүдөгү жеңилдиктер боюнча келишим даярдалып жатат. Келишимдин мазмуну тууралуу жакын аралыкта коомчулукка маалымат берилет.
Ошол эле учурда өкмөт жол картаны кабыл алуу боюнча жараянды тезирээк бүтүрүп, май айынын аягындагы Евразия экономикалык шериктештигинин саммитинде Кыргызстан саясий чечимди жарыялоону көздөөдө:
- Жол картаны биз кабыл алган соң, Евразия экономикалык комиссиясы талкуулайт. Андан соң биз Жогорку Кеңешке алып барып, макулдугун алышыбыз керек. Бирок биз бул жараянды майдын аягындагы Евразия экономикалык шериктештигинин саммитине чейин бүткөрүүнү көздөп жатабыз. Бирок биз демократиялык өлкө катары коомчулуктун пикирин угуп, талкуулайбыз.
Тездетилген жараян
Анткен менен айрым эксперттер Бажы биримдигине мүчө өлкөлөр кыргыз өкмөтүнүн өткөөл мөөнөт суроо боюнча өтүнүчүн орундатаарынан күмөн саноодо. Маселен, экономист Азамат Аттокуров Орусия геосаясий максаттан улам Кыргызстанды өз кучагына алууга аракет кылганы менен Казакстан жана Беларус мындай сунушка макул болоору арсар деген ойдо:
- Биз башынан эле мындай жеңилдиктерди сурап келе жатабыз. Башында буга макулбуз деп билдиргени менен Казакстан, Беларус акыркы учурда каршылыгын ачык эле айтып жатат. Орусия болсо бизди геосаясий максаттан улам колдошу мүмкүн. Анткени Украинадагы окуялардан соң алар экономикалык эмес, саясий максатты көздөп калды.
Чындыгында эле буга чейин Бажы биримдигин айрым мүчөлөрү жол картасындагы Кыргызстандын талаптарын кабыл албай турганын айтып чыккан. Маселен, Казакстандын биринчи-вице-премьери Бакытжан Сагынтаев Кыргызстандын талаптары Бажы биримдиги эмес, андан соңку баскычтагы Евразия экономикалык союзунда каралышы керектигин билдирген болчу.
Ошентсе да кыргыз бийликтери акыркы учурда Бажы биримдигине кошулуу боюнча жараянды тездетүү тууралуу сүйлөшүүлөрдү өткөрүүдө. ЖККУнун бейформал саммитине катышуу үчүн Москвага кеткен президент Алмазбек Атамбаев 8-майда орус президенти Владимир Путин менен жолугуп, Бажы биримдигине кирүү боюнча сүйлөшөөрү расмий кабарланды.
Ошол эле учурда кыргыз коомчулугунда бул биримдикке кирүүгө каршылар да күн санап көбөйүүдө. 5-майда Бишкекте “Кыргызстан Бажы биримдигине каршы” кыймылы, “Реформа”, “Демократиялык альянс” партиялары биргелешип акция да уюштурган. Өзгөчө интернеттеги социалдык тармактарда аталган кыймылды колдогондордун катары улам калыңдап баратканы байкалат.
Тасмада: Бажы биримдигине кирүүгө каршы акция, Бишкек, 5-май
