Экономика

Бул тууралуу өкмөт башчысы Жоомарт Оторбаев билдирди. Талдоочулар “Кыргызгазды” “Газпромго” сатуу учурунда газды үзгүлтүккө учуратпоо үчүн Өзбекстан менен түзүлгөн былтыркы келишимди жетиштүү мөөнөткө камсыздоо жагы каралбай калганын сынга алышууда.

Өзбекстан Кыргызстандын түштүк аймагына жаратылыш газын берүүнү токтотконуна бир айга чукулдады. Кыргызстандын өкмөтү расмий Ташкен бул боюнча ушул күнгө чейин эч кандай түшүндүрмө бербей жатканын айткан.

Кедеринен кеткен кепилдик

Андан соң газды калыбына келтирүү боюнча сүйлөшүүлөрдү “Кыргызгаздын” жаңы кожоюну жүргүзө турганы маалымдалган. Бирок өкмөт башчысы Жоомарт Оторбаев “Газпромдун” да бул маселени чечүүгө тиши өтпөй жатканын НТС телеканалындагы маегинде билдирди:

- Биз ушу кезге чейин эч кандай түшүндүрмө ала элекпиз. Мен өзүм Өзбекстандын өкмөт башчысына газ берүүнү улантууну суранып кат жаздым. Жооп жок. Мында ар кандай жоромолдор болуп жатат. “Кыргызгазды” “Газпром” алган соң, ал газ берүүгө жооп бериш керек. Бирок менин байкашымча ушундай кубаттуу “Газпром” да бул маселенин төркүнүн түшүнө албай турат. Башкача айтканда биз алардын таасиринин жардамы менен да түшүндүрмө ала албай жатабыз.

Өзбекстан менен газ келишими 2014-жылдын 15-апрелине чейин түзүлгөн. Бирок бул келишим газ алуучу тараптан баш тартуу болбогон шартта жана төлөмдөр өз учурунда жүргүзүлгөн учурда автоматтык түрдө улантыла бермек. Анткени Кыргызстандын газ боюнча Өзбекстанга карызы болгон эмес. Бирок эки тараптуу эрежеге ылайык, газ таратуучу компаниянын кожоюну алмашкан шартта Өзбекстан газ берүүнү токтотууга укуктуу.

Жогорку Кеңештин отун энергетика боюнча комитетинин төрагасы Кожобек Рыспаев “Кыргызгаз” боюнча келишимди бекитүүдө газ үзгүлтүккө учурабайт деген кепилдик болгонун эске салды:

- Биз мына ошол келишимди бекитип жатканда аны бизге алып келген жетекчилер газ үзгүлтүккө учурабайт деген кепилдик бар экенин айтышкан болчу. Бирок жыйынтык андай болгон жок. Демек мына ошол келишимди парламентке көтөрүп келген өкмөт мүчөлөрү жана “Кыргызгаздын” жетекчиси жооп берүүгө тийиш.


“Газпромго” чаң жугузбаган саясат

Анткен менен талдоочулар газ берүүнүн токтотулушунда чоң саясий оюн бар экенин божомолдошууда. Кремлчил багыттагы экономикалык серепчи Жумакадыр Акенеев өкмөт мына ушундай жагдайдын алдын алса болмок деген ойдо:

- Бул жерде “Кыргызгаздын” жетекчилиги жана өкмөт жактан чоң кемчилик кеткен. Себеби мына ушул жагдайды алдын алып, Өзбекстан менен келишимди узартуу керек болчу. Анткени келишим 15-апрелде эле бүтүп жатат. Бирок газ тармагын “Газпромго” өткөрүп берүү 1-2 айды алышы мүмкүн экенин алдын-ала эле билишсе болмок. Себеби “Газпром” укуктук жактан келишимге кол койгону менен газ чарбасын толук өткөрүп алуу жагы создугуп кетишин эске алуу керек болчу.

Ошол эле кезде энергетика министри Осмонбек Артыкбаев “Кыргызгазды” сатуу боюнча келишимде “Газпром” газды үзгүлтүккө учуратппоо боюнча кепилдик бергенин белгиледи:

- Газ маселеси боюнча ал келишимде “Газпромдун” милдеттери жазылган. Ага ылайык, аталган компания газды берүүнү үзгүлтүккө учуратпаш керек эле. Анан эми ушундай бизден көз каранды болбогон жагдай болуп калат экен. Азыр мына ошол газды калыбына келтирүү боюнча үч тараптуу сүйлөшүүлөр жүрүп жатат.

Орусиялык “Газпром” компаниясы Өзбекстанда газ чыккан эки кенди иштетет. “Кыргызгазды” сатып алуу боюнча келишимде “Газпром” “Өзбектрансгаздан” сыйгалыштыруу аркылуу алган газын Кыргызстандын түштүк аймагына бермек. Бирок мына ошол маселелер жеткиликтүү иштелип чыкпагандыктан газ берүүнү калыбына келтирүү дагы көп убакытка создугушу мүмкүндүгү айтылууда.

Эми ал Жогорку Кеңеште комитеттердин талкуусунан өтүшү керек. Андан соң май айынын акырында Бажы биримдигине кирген мамлекеттердин президенттери катышкан Астанадагы саммитте ага кол коюлмакчы.

Сырдуу “жол карта”

Өкмөт 12-майда Бажы биримдиги боюнча жол картаны журналисттердин катыштырбай, жабык талкуулады. Буга чейин да анын мазмуну купуя сакталып келе жаткан. Бирок 12-майдагы өкмөттүн отурумунда өкмөт мүчөлөрүнүн баары аны алеки саатта колдоп, кабыл алганын экономика министри Темир Сариев журналисттерге маалымдады.

Темир Сариевдин айтымында, эми ал парламентте талкууланган соң, Бажы биримдигин түзгөн өлкөлөрдүн мамлекет башчыларынын жолугушуусунда кол коюлат. Ал жолугушуу жакынкы мезгилде Астанада өтмөкчү.

- Бүгүн жол карта боюнча протоколдук чечим кабыл алынды. Биздин ички регламентке ылайык, ал парламентке жөнөтүлүп, Эл аралык мамилелер, ошондой эле Экономика жана фискалдык саясат боюнча комитетте каралат. Андан соң Евразиялык экономикалык аймактын мамлекет башчыларынын жогорку деңгээлиндеги жолугушуусунда каралып, чечим кабыл алынат. Ага биздин президент катышат.

Экономика министринин билдиришинче, жол карта 182 пункттан турат. Аны кабыл алгандан кийин 90го чукул нормативдик документтерге, анын ичинде 30дай мыйзамга өзгөртүү киргизүү зарыл. Бирок Сариев жол картага кол коюу Бажы биримдигине кирди дегенди билдирбесин, уюмга кирүүнүн мөөнөтү өзүнчө келишим менен аныкталарын кошумчалады.

- Жол картаны бекиткенден кийин биз Бажы биримдиги менен келишим түзөбүз. Биз сурап жаткан жеңилдиктер жана шарттар ошол келишимде жазылат. Ал келишим парламенттен ратификациядан өтүшү керек болот. Биздин оюбузча, Бажы биримдигине 2015-жылдын ичинде киребиз. Бирок так мөөнөтүн ал келишим парламентте каралгандан кийин айта алабыз.

Ал эми 182 пункттан турган жол картанын долбоорунда болсо, мыйзамдарды уюмга шайкеш келтирүүдөн тышкары, Кытай, Тажикстан жана Өзбекстан менен чектешкен чек ара бекеттеринин материалдык-техникалык базасын чыңдоо каралган. Дүйнөлүк соода уюму менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүү, өнөр жай жана азык-түлүк товарларын Бажы биримдигинин техникалык регламентине шайкеш келтирүү сыяктуу жоболор да бар.

Бажы биримдигине каршылардын үнү

Кыргызстанда Бажы биримдигине кирүү боюнча коомдук пикир эки ача болуп келүүдө. Ошондон улам, Жогорку Кеңеш келерки аптада Бажы биримдигинин пайда жана зыянын талкуулаган парламенттик угуу өткөргөнү жатат.

Ал эми экономист Искендер Шаршеевдин айтымында, Бажы биримдигинин техникалык регламенти өтө катаал. Кыргызстан Бажы биримдигине кирген күндө деле, анын шарттарына шайкеш келбеген товарлар Казакстан жана Орусиянын аймагына кире албайт.

- Чек арадан баары бир товарлар өтпөйт. Анткени техникалык регламент деген бар. Ошого шайкеш келмейинче, чек арадан бир да товар өткөрүлбөйт. Азыркыдай эле абал сакталат, товарлар киргизилбейт. Булардан тышкары, Бажы биримдигине кирсек баалар 20-30 пайызга өсөт, жыл сайын өсүп турат. Реэкспорт токтоп, Кыргызстанда жасалган товарлардын да баасы кымбаттайт.

Буга чейин бир катар коомдук жана саясий уюмдар Бишкекте Бажы биримдигине кирүүгө каршы акцияларды өткөргөн. Алардын айтымында, Бажы биримдиги экономикалык эмес, ириде Орусиянын саясий долбоору. Андыктан алар бул уюмга кирүү өлкөнүн демократиялык жетишкендиктерине жана эгемендигине балта чабат деп эсептешет.

Ошол эле кезде эл арасында уюмга кирүүнү жактагандар да арбын. Кыргызстан Бажы биримдигине кирүү боюнча арызды уюмга 2011-жылы тапшырган болчу. Бажы биримдигин үч мамлекет: Орусия, Казакстан жана Беларус түзгөн. Ушул эле мамлекеттер Бажы биримдигин өркүндөтүп, Евразиялык экономикалык аймакты түзгөнү жатышат. Ага да Астанада кол коюлары мерчемделүүдө.