Экономика

Кыргыз өкмөтү муну суу кечпеген ушак катары баалап, кайсы бир күчтөр чагым уюштурушу мүмкүн деп боолгоп жатат.

13-январда Ат-Башы району менен Кытайдын чектеш аймагына соода-логистикалык борбордун курулушуна каршы жыйын өткөн. Жергиликтүү эл катышкан бул жыйында "логистикалык борбор курулса, кытай жарандары чек арага жакын аймактарды ээлеп алат. 200 гектар жер Кытайга 49 жылга ижарага берилет экен" деген сөздөрдү айтышкан.

- "Арпа менен Аксай Кытайга сатылып кетиптир дейт, 13 миң кытай каптап, малыбызды айдап өтө албай калат экенбиз" деген сөздөр тарап жатат. Аны угуп алып эле ызы-чуу түшүп жатышат, - деди "Ат-Башы жаштары" уюмунун мүчөсү Турат Ыдырысов.

Райондук администрацияга чогулган жүздөн ашуун киши жыйын соңунда долбоордун чоо-жайын иликтөө үчүн коомдук комиссия түзүшкөн.

Ат-Башы айылынын тургуну Дарыгүл Ибраева комиссия кандай чечим чыгарса, иш ошого жараша уланарын айтты:

- Комиссиянын курамына Ат-Башы районундагы 19 айылдын ар биринен бирден киши кошулду. Арасында мен да бармын. Комиссиянын мүчөлөрү долбоордун бардык документтерин карап чыгабыз. Анын негизинде элге канчалык пайдалуу болот, ошол эле кезде инвестордун пайдасы канчалык экенин иликтеп чыгабыз. Элге зыяны жокпу, коркунуч жаралбайбы деген тарабын да карайбыз. Мына ошонун жыйынтыгы менен талдап, элге логистикалык борбор салынат же салынбайт деп жооп айтканы турабыз.

Дагы караңыз

«Ат-Башы» хабы «Хоргоско» атаандашабы?

Ат-Башыга соода-логистикалык борбору салынары 10 жылдай убакыттан бери айтылып келет. Бирок логистикалык борборду салууга бел байлаган инвесторлордун шарты, экономикалык негиздемелери толук айтыла элек.

“Нарын” эркин экономикалык аймагынын башкы директору Гүлзат Абдырасулова соода-логистикалык борборду салуу үчүн мамлекеттер арасында эмес, жеке инвесторлор менен келишим түзүлгөнүн билдирди:

- Ушул долбоор башталганга чейин Ат-Башы районундагы 11 айыл өкмөттү кыдырып, түшүндүрүү иштерин жүргүздүк. Азыр тескери маалымат чыгып жатат. Мен ушуну баса белгилей кетейин, мамлекетке караштуу жерди ижарага берүү боюнча өкмөттүн атайын токтому бар. Ал жерде ачык эле "ижарага алган тарап үчүнчү жакка бере албайт" деп жазылып турат. Укугу жок. Ошондой эле ишкерлер ижарага алган жерде он эки айдын ичинде иш жүргүзбөсө, келишимди бир тараптуу жокко чыгарса болот.

Гүлзат Абдырасулованын айтымында, курулганы жаткан индустриялык соода-логистикалык борбордун баштапкы иштерин кытайлык жеке ишкер Лю Ин менен кыргызстандык ишкер Эмилбек Абдыкадыров ишке ашырат. Алардын коому "Ат-Башы Кыргыз-Кытай эркин соода аймагы" деп аталат. Мындан тышкары долбоорго катышуу ниетин Түркия, Бириккек Араб эмираттары, Казакстан, Беларус жана Орусиялык инвесторлор билдирип жатышат. Долбоордун жалпы наркы 280 млн долларга бааланган.

Логистикалык борбор куруу долбоору Шанхай Кызматташтык Уюмунун алкагында бекитилген макулдашууга ылайык ишке ашканы жатат.

Кыргыз өкмөтүнүн маалыматтык камсыздоо бөлүмүнүн башчысы​ Чыңгыз Эсенгулов бул жерде чагымчыл күчтөр иштеп жатышы мүмкүн деген пикирде:

- Коомчулукту козутуп, кандайдыр бир чагымчыл иштерге барган адамдар болушу мүмкүн. Ошонун айынан ушундай нааразы пикирлер жаралды деп божомолдоп жатабыз. Элдин каршы чыкканы кимдир бирөө үчүн керек болгондой. Биз нааразы болгон адамдарга иштин чоо-жайын түшүндүрдүк.

Өкмөттүн өкүлү долбоорду ишке ашыруу боюнча түшүндүрүү иштерин кенен-чонон жүргүзүү максатында тийиштүү материалдар даярдалып жатат деп ишендирди.

Өкмөт тараткан маалымат боюнча соода-логистикалык комплекс Ат-Башыдагы Бишкек - Нарын -Торугарт жолунун жанына салынып жатат. Бул комплекс - ири кампалар, жүк ташууга байланыштуу терминал, өндүрүш ишканалары, бажы көзөмөлү сыяктуу көп функционалдуу соода-сатыкка байланыштуу кызматтарды камтыйт.

Логистикалык борбор салынып бүтсө, 15 миңге жакын жумушчу орун түзүлүп, аймакта чоң шаарча пайда болору пландалууда.

Өткөн жылдын 11-декабрында премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев курулушка капсула салып жатып "Ат-Башы" хабы заманбап жана ири борбор болорун белгилеген.

Ал сегиз жыл аралыгында курулуп бүтөрү пландалып жаткан индустриялык соода-логистикалык борбору казынага салым кошоруна ишеним арткан.

- Эки мамлекет ортосундагы достук мамилени чыңдаганыбыз үчүн инвестор ишенип келип жатканын көрүүдөбүз. Борбор дегенибиз менен чоң шаарча курулганы жатат. Нарын облусуна гана эмес, Кыргызстандын экономикасына да салым кошо турган долбоор болот, - деген өкмөт башчы.

Ошондой эле логистикалык борбор Кыргызстандын Кытай менен соода алакасынын көлөмүн көбөйтөрү айтылууда.

Аны өкмөт башчысы Евразиялык экономикалык биримдиктин жобосуна сыйбаган эреже катары баалап, казак тарапты товарларды эркин өткөрүү боюнча кабыл алынган милдеттенмелерди так аткарууга чакырды.

Мындай билдирүүнү өкмөт башчы кыргыз-казак чек арасынын “Ак-Тилек-автожол” өткөрмө бекетиндеги жүк ташуучу автоунаалардын тыгынына байланыштуу жасады.

Казакстандын өкмөтүнүн Кирешелер боюнча мамлекеттик комитети аткезчиликти жана каттоого алынбаган товарларды чектөө үчүн транзит менен өткөн оор жүк ташуучу автоунааларга электрондук пломбалар коюлуп жатканын ырастады.

Өкмөт башчысынын чукул билдирүүсү

Кыргызстандын премьер-министри Мухаммедкалый Абылгазиев кыргыз-казак чек арасынын “Ак-Тилек автожол” өткөрмө бекетинде кезек күткөн жүк ташуучу автоунаалардын тыгынына байланыштуу тынчсыздануусун билдирди.

Билдирүүдө өкмөт башчы казак тараптын чек ара аркылуу жүктөрдү алып өтүүдөгү кошумча текшерүүлөрдү киргизгени Евразиялык экономикалык биримдиктин (ЕАЭБ) ченемдерине каршы келерин эскерткен.

Дагы караңыз

Кыргыз-казак чек арасында кайрадан тыгын

Премьер-министрдин маалымат катчысы Адилет Султаналиев кыргыз өкмөтү казак тарапты биримдиктин алкагында товарлардын эркин жүгүртүлүшүн камсыздоо милдеттенмесин так аткарууга чакыра турганын билдирди:

- Казак тараптын Кыргыз Республикасы менен Казак Республикасынын мамлекеттик чек арасы аркылуу товарларды жана жүктөрдү алып өтүүдөгү кошумча текшерүүлөрдү киргизгени Евразиялык экономикалык бирликтин нормаларына каршы келет. Казак тараптын бир тараптуу кабыл алган чечиминен улам Чүй облусунун Ысык-Ата районундагы «Ак-Тилек автожол» өткөрүү пунктунун жанында оор жүк ташуучу автомобилдер топтолууда. Бул жагдайга байланыштуу Кыргыз Республикасынын өкмөтү тынчсыздануусун билдирип, Казакстанды интеграциялык бирликтин алкагында товарларды эркин өткөрүү боюнча кабыл алынган милдеттенмелерди аткарууга чакырды.

Кыргыз өкмөтү казак тараптын бир жактуу чечиминен улам «Ак-Тилек автожол» чек ара өткөрмөсүндө кезек күткөн оор жүк ташуучу автоунаалар топтолуп калганын билдирген.

Анын себеби жүк ташуучу автоунааларга электрондук пломба басууга байланыштуу экени айтылган. Жүк ташуучулардын кызыкчылыгында Казакстан аркылуу товарларды тоскоолдуксуз ташуу үчүн навигациялык пломбалар менен жүктөрдү текшерүү мурда макулдашылган.

"Бирок товарларды көзөмөлдөөнүн бул эки тараптуу чаралары тараптар аны колдонуу механизмдерин так сактаган мезгилде гана мааниге ээ”, - деп айтылат кыргыз өкмөтүнүн аталган билдирүүсүндө.

Казак тараптын жообу

Ал эми Казакстандын Кирешелер боюнча мамлекеттик комитетинин расмий өкүлү Олжас Отар басылган пломбалары бузулбаган жана документтери туура жүк ташуучулар чек арадан тоскоолдуксуз эле өтүп жатканын белгиледи.

Дагы караңыз

ЕАЭБдин өнүмү менен өксүгү

Ал казак өкмөтү өткөн жылдан тарта экспорттук көзөмөл чарасын киргизип, анын натыйжасында товарларды Казакстандын аймагына мыйзамсыз алып кирген учурлар катталганын билдирди.

Ошондуктан Олжас Отар Казакстандын аймагы аркылуу өткөн транзиттик жүктөрдү көзөмөлдөө аркылуу казак өкмөтү өз кызыкчылыгын коргоп жатканын бышыктады:

- Мисалы, соңку үч айдын ичинде 601 мыйзам бузуу фактысы аныкталды. Алардын документтеринде жүктү Казакстан аркылуу Орусияга ташып жеткирүү жагы көрсөтүлгөн. Бирок аталган товарлар Казакстандын аймагында сатылган. Жалпы баасы 5 млрд. теңгеге барабар бул соода жүгүртүүдөн 600 млн. теңгеге чукул салык алынышы керек эле. Мына ушундай көрүнүштөргө жол бербөө максатында бизде транзит менен өтүп бараткан оор жүк ташуучу автоунааларга электрондук пломбалар коюлуп жатат. Анткени жол документтери боюнча Орусияга жүк тартып баратканы көрсөтүлгөн жүктөрдүн көпчүлүгү Казакстандын шаарларында калып, ал жактагы базарларда сатылып жаткан учурлар катталган. Мына ошол электрондук пломбалар аркылуу спутниктен жүк ташуучу автоунаалардын каякка баратканы байкоого алынып, алардын товарлары Казакстандын аймагында калганы аныкталганда тиешелүү чаралар көрүлүп, жүк артка кайтарылат. Ошондуктан коюлган пломбалар аркылуу транзиттик жүктөрдүн каерде баратканы бизге көрүнүп турат.

Кыргыз-казак чек арасынын "Ак-Тилек - Кара-Суу" автожол өткөрмө бекетинде кезекте турган оор жүк ташуучу автунаалардын тыгыны пайда болуп, Кыргызстан тарабындагы айдоочулардын алды үч аптадан бери Казакстандын аймагына кире албай турушканын айтып, даттанышкан. Айдоочулар казак тарап жүктү текшерип, электрондук пломбаларды бастырууну талап кылып жатканын айтышкан.

Казакстандын Кирешелер боюнча мамлекеттик комитети өткөн жылдын 10-декабрынан тарта транзиттик жүктөрдү текшерүүнү күчөткөнү айтылган.

Экспорттук көзөмөл - ЕАЭБ эрежесине каршы

Муну Казакстан өкмөтүнүн Кирешелер боюнча мамлекеттик комитетинин расмий өкүлү Олжас Отар дагы ырастап, экспорттук көзөмөл былтыр февраль айынан баштап киргизилгенин жана ал аткезчиликтин агымын ооздуктоого байланыштуу экенин "Азаттыктын" казак кызматына билдирген.

Ошол эле кезде кыргыз өкмөтүнүн ЕАЭБ иштери боюнча атайын өкүлү Алмаз Сазбаков экспорттук көзөмөл биримдиктин жобосуна каршы келерин айтып, бул жагдайды жөнгө салуу өтүнүчү менен Евразиялык экономикалык комиссияга билдирүү жиберилгенин белгиледи:

- Экспорттук көзөмөлдү киргизүү ЕАЭБ алкагында кабыл алынган келишимге каршы аракет, товарларды эркин жүгүртүүгө тоскоолдук катары эсептейбиз. Биз буга толугу менен каршыбыз. Ошондуктан биз бул жагдайды жөнгө салуу өтүнүчү менен Евразиялык экономикалык биримдиктин алкагында бир нече ирет билдирүүлөрдү жасаганбыз. Анткени бул жерде ЕАЭБ келишиминин эң негизги принциби - товарларды эркин алып өтүү эрежелери бузулуп жатат. Экспорттук көзөмөл деген негизде товарларды текшерүүлөр бүгүн эле пайда боло калган жок. Чек арада товарларды текшерип, фискалдык кароо жүргүзүү туура эмес. Бул ЕАЭБнын жоболоруна каршы келет.

Казакстандын мурдагы премьер-министри Бахытжан Сагинтаев 2017-жылы Кыргызстанды чек арадагы чабал бажы көзөмөлү үчүн сындап, аткезчилик тыйылбай жатканын жүйө келтирген.

Буга байланыштуу 2017-жылы жайында кыргыз-казак чек арасы бир нече күнгө жабылып, кыргыз ишкерлери зыян тарткан. Кыргызстан аны экономикалык басым көрсөтүү катары кабыл алып, кандайдыр бир доомат болсо, чек араларда үч тараптуу бажы көзөмөлүн киргизүүнү сунуштаган. ЕАЭБ келишими капиталды, товарларды жана жумушчу күчүн эркин жүгүртүү принцибине таянып, түзүлгөн.