Экономика

Башкы прокуратуранын маалыматы боюнча, ушул тапта тергөө амалдарынын натыйжасында 2009-жылдын декабрь айынан тарта 2010-жылдын апрель айына чейин Улуттук банктын катыштыгы менен “Азия универсал банкы” аркылуу 3 миллиард сом (67 миллион АКШ долларына барабар) уурдалганы аныкталды. Маалыматка караганда, мындай операция Орусиянын каржы рыногундагы баалуу кагаздарды сатып алуу аркылуу жасалган.

Бул кылмыш иши боюнча Бишкек шаардык Биринчи май райондук соту АУБдун директорлор кеңешинин мурдагы төрагасы М.Надель баштаган айрым жетекчилерине жана Улуттук банктын мурдагы төрагасы М.Алапаев баштаган кээ бир жетекчилерине издөө жарыялады.

Буга чейин Убактылуу өкмөттүн айрым мүчөлөрү К.Бакиевдердин үй-бүлөсү ошол эле АУБ баштаган айрым банктар аркылуу 7-апрелдин алдында шашылыш түрдө 200 миллион доллардай (9 миллиард сом) каражатты чыгарып кеткенге үлгүрүшкөнүн айтышкан.

Башкы прокурордун маалымат катчысы Кубанычбек Сабыровдун айтымында, 3 миллиард сомго байланыштуу аталган кылмыш иши менен 7-апрелдин алдында чыгарылып кеткен каражаттар боюнча кылмыш иши эки башка. Ал эми аталган 3 миллионго байланыштуу кылмыш иши аяктап калды:

- Бул кылмыш ишинин жүрүшүндө азыркы учурда беш кишиге издөө салынып, аларга карата Бишкек шаардык Биринчи май райондук соту бөгөт коюу чарасынын камакка алуу түрү тандалган. Алар “Азия универсал банкы” ААКсынын директорлор кеңешинин төрагасы М.Надель, «Central Asian Stock Exchange» жабык акционердик коомунун президенти А.Акжолов, Улуттук банктын мурдагы төрагасы М.Алапаев жана анын орун басары К.Бөкөнтаев, ошондой эле АУБдун директорлор кеңешинин мүчөсү С.Конокбаев бар. Бул бешөө издөөдө. Калгандары бул жерде тергөөгө катышып, көрсөтмөлөрдү берип атышат.

2005-жылы да бийлик алмашкан маалда өлкөнүн каржы рыногунда тынчсыздануулар пайда болуп, кийинки келген бийлик мурдагысынын үстүнөн кылмыш иштерин козгоп, Башкы прокуратура өлкөдөн чыгарылып кеткен каражаттарды издөө максатында бир катар банктарды текшерген болчу. Анда жоголгон каражаттарды издегендердин башында Азимбек Бекназаров турган эле. Быйыл да бийлик алмашкан соң сот, прокуратура тармагын дал ушул фигура көзөмөлдөп, мурдагы бийликке тиешеси бар делген банктар дүрбөлөңгө түшүп калышкан. Алардын эң башкысы Максим Бакиевдин эң жакын өнөктөштөрүнүн бири Михаил Наделге таандык “Азия универсал банкы” болчу.

АУБдун ээси М.Наделге кылмыш иши козголгонуна жана аталган банктын өз милдеттерин аткара албай калганына байланыштуу Улуттук банк ага консервация режимин киргизген болчу. Банктын бардык ишмердүүлүгүн көзөмөлдөө максатын көздөгөн консервация режиминен кийин, Улуттук банк кыйын абалда калган АУБду куткаруу планын көтөрүп чыккан. Бирок Бишкек шаардык райондор аралык соту бул планды колдобогон чечим чыгарып, АУБ дале ара жолдо турат.

Кызыкчылыктар кагылышы...

Убактылуу өкмөттүн ичинде “Азия универсал банкы” боюнча бир пикир болгон эмес. Бир даары бул банкты сактап калуу планын айтса, башкалары ага каршы чыгып келишкен.

“Кыргызпромстройбанкты” мурдагы бийлик тушунда АУБ өзүнө күчтөп сиңирип алганы тууралуу Бишкек шаардык сотунун чечими бар. Эми бул маселени Жогорку Сот ошол боюнча калтыра турган болсо “Кыргызпромстройбанкы” АУБдан бөлүнүп чыгып, АУБ банкрот болушу ыктымал. Бирок Улуттук банк жан далбастап аткан АУБду сактап калып, көптөгөн филиалдары бар гигант банктын скелетинде жаңы банк түптөө ниетинен кайтпай турат.

Экономист Талан Кемеловдун пикиринде, бул жерде кызыкчылыктардын кагылышы болуп атканы көрүнүп турат. Анткени “Кыргызпромстройбанктын” ээлеринин бири болгон Муратбек Мукашев 7-апрелден кийин банкты кайтарып алуу аракетин күчөтүп, сот жана прокуратура тармагын тескеп келген Азимбек Бекназаров менен ымала түзгөнү айтылган.

Бирок президент Роза Отунбаеванын кечээки буйругуна караганда, вице-премьер-министр Азимбек Бекназаровдун тескей турган тармагы чектелип, эми ал Ички иштер министрлиги менен Жаза өтөө мамлекеттик кызматын гана координацияламай болуп калды. Андыктан таасир этчү күчтөр азайып, ачыктык пайда боло түшкөн шартта Жогорку Сот башкача чечим чыгарышы да ыктымал.

Эми бийлик алдында өлкөдөн чыгарылып кеткен каражаттарды кайтаруу маселеси чыкты. 2005-жылы мурдагы президент Аскар Акаевдин үй-бүлөсү чыгарып кеткен каражаттарды кайтаруу аракеттери көрүлүп, ал тургай чет элдик “Либерман” аттуу юридикалык компаниясы жалданган. Ошол кездери вице-премьер-министр болуп турган Данияр Үсөнов кийин “Либерман” компаниясына кызматы үчүн 500 миң долларды өз чөнтөгүнөн бергенин айтып чыккан. 2005-жылдан кийин Башкы прокурор болуп турган Азимбек Бекназаров да катуу аракет көрүмүш болгон. Бирок А.Акаевдердин мүлкүн издөө иштери ошону менен ордунан жылган эмес.

Азыр да К.Бакиевдер чыгарып кеткен каражаттар изделип, анын суммасы ушул кезге чейин такталууда. Өткөн айда Кыргызстанга Европа Биримдигинен делегация келип, анын курамындагы немис парламентинин депутаты Виола фон Крамон айым журналисттердин суроолоруна жооп берип, К.Бакиевдер чыгарып кеткен каражаттарды кайтарууга жардам берерин айткан. Германиялык депутаттын айтымында, мурдагы президенттин уулу Максим Бакиев башындагы топ 7-апрелдин алдында Кыргызстандан 272 миллион АКШ долларын чыгарып кетишкен. Эми парламенттик системага өтүп, ачыктык пайда болгон шартта жоголгон каражаттар бир жаңсыл болмоюн айтыла берери бышык.

Анткен менен ири компаниялар ун уламдан-улам кымбаттап баратканын белгилеп, өкмөттүн аракети базар баасынын башаламандыгына гана алып келерин айтышууда.

Базарга барсаң - багыңан көр

Буудай уну жогорку, биринчи, экинчи сортторуна жараша килограммы 5 сомдон 8 сомго чейин кымбаттаганын Бишкектеги сатуучулар ырасташат.

- Бизге түз эле базарга алып келчү ун жок. Бул жердеги дүңүнөн сатып алуучулар фирмадан алышат. Фирма кымбат берип атабы биз да кымбат сатабыз. 1 – 2 эле сом кошобуз. Ошондо арзандайбы-кымбаттайбы - бизге баары бир. Анан элдер болсо бизди жаман көрүп атат, силер кымбаттатып атасыңар деп. Келип урушуп кетишет. А негизи бизде эмес да күнөө, туурабы?- дейт “Ош” базарында ун саткан Асел аттуу айым.

Ошентип биринчи сорттогу бир кап ундун баасы 1000 сомдон жогору болууда. Ал эми базарда анын килосу 23 – 25 сомдон, ал эми сорту жогорулары 28 – 30 сомго чыгууда.

- Такай эле 23 сомдон алчумун. Азыр ун кымбаттап кетти,- дейт дагы бир кардар базардагы кыркалекей бааларды көрүп. Ун баасы кымбаттаганы аны сатып алуучулар катары азайып кеткенин дүң соода дүкөндүн сатуучусу Жеңиш да ырастайт.

- Азайды. Өтпөй калды.

Кышка жетерлик кымбатбаа буудай топтолбосо абал кыйын

Кыргызстандын буудай, ун базарындагы ири ишканалардын бири “Акун” фирмасы. Анын президенти Чыныбай Турсунбеков жакында эле коңшу Казакстан ишкерлери менен тоннасын 245 доллардан 10 миң тонна будай сатып алуу жөнүндө келишим түзгөнүн айтат. Анын ырасташынча, коңшулар кийинки бааны 265 доллардан сунушташууда.

- Эми Казакстан дагы жакынкы бир же эки ай ичинде тыюу салышы ыктымал. Ошон үчүн Кыргызстандын Антимонополдук комитети эмне деп дердеңдебесин, акыры келип ушул бааларга, кымбаттаган бааларга айла жок көнөбүз. Андан көрөк азыр биз эртерээк жанталашып запас алып алышыбыз керек. Ошон үчүн бизге бут тоспосун! Баалардын өскөнүнө айла жок макул болушубуз керек. Анткени биз буудайларды кымбатбаа менен көбүрөөк алып албасак, кыштан кийин унсуз калабыз. Ушуну азыр ойлонушубуз керек.

Ал эми өкмөт алдындагы Антимонополдук комитет жетекчиси Бабырбек Жээнбеков ири компаниялар жекече кирешелерин көбөйтүш үчүн ундун баасын опсуз кымбаттатып жатышат деген пикирде. Монополияга каршы кызмат жетекчиси антип айтып эле тим болбой, ушу тапта кызматкерлерин ун тартып чыгаруучу тегирмендерге жөнөтүп, продукциянын өздүк кошумча наркынын ортосундагы айырманы тактоо аракетине киришүүдө.

- Ундун баасынын кымбаттаганын текшерип көрөлү деген ой менен текшерүү жүргүзүп баштадык. Бүгүнкү күндө биздеги кызматкерлердин жетишсиздигинен ар бир ун чыгаруучу комбинатта бирден кызматкер текшерүү жүргүзүп жатат. Анан кийин жетишпегендерин биз кезекке коюп койдук. Ошондуктан эмки жуманын шейшемби, шаршемби күндөрү ушул текшерүүнүн жыйынтыктары бүтөт го деп турабыз. Эгер жыйынтык бүтсө бизге түзүлүп аткан кырдаал түшүнүктүү болот.

Кыргызстандын буудай азыктарына керектөөсү 1 миллион ашуун тоннаны түзөт. Кызыл дан түшүмү мыкты болгон жылдары деле өлкө өзгөчө сорт будайдын 200 – 300 миң тоннасын коңшу Казакстандан, ары турган Орусия, Украинадан сатып алат. Быйыл республика дыйкандары 800 миң тонна кызыл дан жыйнап алышы мүмкүн экендиги маалымдалууда. Калган буудай коңшулардан алынышы керек. Бирок да Орусия менен Украина өкмөттөрү буудайын сыртка чыгарбоо жөнүндө чечим кабыл алышып, Казакстан буудай баасын көтөрүүдө. Мындан келди ундун кымбаттап кетиши ириде жалаң нан-чай менен отурган колу жука калк үчүн социалдык оорчулуктарды алып келери турулуу иш. Өкмөт болсо ун баасын эмнеликтен көтөрүлүп кеткенин иликтеп, мыйзам чегинде андайга жол бербөө арактеин көрүүдө. Андан кандай натыйжа чыгары азырынча белгисиз. Базарда болсо ун кымбаттап баратат.