Экономика

Алгачкы сөз Бишкек менен Ош жылуулук борборлорун көмүр, мазут менен камсыз болушу, «Каракечекөмүр» жаңы ишканасы каржылык колдоонун жоктугунан токтоп турушу жөнүндө болмокчу.

Мамлекет жакшы менеджер эмес

Кара-Кече көмүр кениндеги “Беш-Сары” компаниясынан лицензия алынып, анын ордуна мамлекеттик “Каракечекөмүр” ишканасы түзүлгөнү менен каржылык колдоонун жоктугунан ал азырынча ишин баштай албай отурат. “Кыргызкөмүр” мамлекеттик ишканасынын жетекчи орунбасары Валерий Бобровдун маалымдашынча, Кара-Кечеде “Шарбон”, “Акжол”, ошондой эле Миңкуш көмүр кенинде 5 – 6 компания көмүр казышууда.

- Алар көмүр казып алып сатышка даяр. Бирок эң алгач алар республикалык бюджет алдындагы милдеттенмесин аткарышы керек. Тендер өткөрүлгөн. Мектептерди, ошондой эле “Жилкоммунсоюзду”, Коргоо, Саламаттык сактоо министрликтеринин мекемелерине көмүр жеткирип берүү үчүн иштеп жатышат. Ушул иштерди толугу менен аткарышкандан кийин элге көмүр сата башташат.

Жүктөш кыйын, жеткириш андан бетер

Кара-Кече көмүр кенине келген автомашиналардын текши баарын алгач бюджеттик мекемелерге жөнөтүп, андан соң гана элге көмүр сатууга уруксат берүү жыл сайын кайталанып келаткан көрүнүштөрдөн. Кезекке тизилген автоунаалардын жумалап күтүп жатышы, бюджеттик мекемелерге көмүр жеткирип берген соң элге сатууга деп алган көмүрдү жолдо улам текшерип, ошону менен Бишкек, Көлгө жеткиче арзан көмүрдүн баасы асманга чыгып кетери деле көпчүлүккө дайын. Эми минтип кыш жакындап көмүр маселеси көбөйө баштаган чакта мамлекеттик ишкана каржы жогунан токтолуп турат. В.Бобров ишкана эртеби-кечпи иштейт, деген пикирде.

- “Каракечекөмүр” сөзсүз иштейт. Мен ал жерде жума, ишемби күндөрү болдум. Ишти качан кантип башташты карап чыктык. Проблема каржыга барып такалууда. Жок дегенде 50 миллион сом бөлүнсө болмок. Токтомду билесиз да, мына ушул кенди казып алууну жакшыртууга 650 миллион сом бөлүнмөк болгон. Азыр 50 миллион сурап атабыз, жок дегенде алгачкы иштерине киришели деп.

Бирок акчанын көбү алыскы көмүргө кетет

Анчалык акча бөлүнүп, кенди казып алуунун долбоору, техника-экономикалык негиздемеси даярдалгыча канча убакыт кетерин азырынча эч ким болжолдой албайт. Тендерге ылайык Кара-Кече, Миңкуш көмүр кенинен 80 миң тонна көмүр Бишкек жылуулук электр борборуна ташылышы керек. Калган 20 миң Таш-Көмүр менен Тегене кендеринен автоунаа менен Бишкекке ташылат. “Электр станциялары” акционердик коомунун пресс-катчысы Кубанычбек Жакыповдун ырасташынча, көмүр Кыргызстандын түштүгүнөн, Казакстандан ташылууда.

- Азыр Бишкек жылуулук борборунда 114 миң тонна көмүр турат. Негизи бул жылы кыштан өтүш үчүн 850 миң тонна керектелет. Эскерте кетсек, Казакстан көмүр кен компаниялары менен 400 миң тоннага келишим түзүлгөн.

Кыргызстандык компаниялардын 100 миң тонна, ага кошумча ошол эле Казакстандан 230 миң тонна гуманитардык жардам катары көмүр ташылып келмекчи. Бишкек электр-жылуулук борборуна 20 миң тонна мазутту Казакстандан сатып алуу жөнүндө да келишим түзүлгөн. Ушунча эле өлчөмдөгү мазут менен Ош жылуулук борбору кыштан чыгат. Борбордун директору Анарбек Аттокуровдун айтуусунда, кыш камылгасы өз ыңгайында жүрүүдө.

- 10 миң тонна Казакстандан. Дагы 10 миң тонна “Кыргызнефтегаздан”. Ошондо 20 миң тонна да кышка.

А.Аттокуров мазут өлчөмүн көбөйтсө ишкана электр энергиясын деле өндүрүүгө кубаты жетерин, бирок да соңку кездери ал шаарга жалаң гана жылуулук берип келатканын кошумчалады.

Кыргызстанда жылына 2 миллион тоннага жакын көмүр жагылат. Өткөн жылы 600 миң ашуун тонна көмүр казылып алынган. Калганы сырттан, сырдакана өнөктөш Казакстандан сатылып келинет. Быйыл Бишкек жылуулук борборун көмүр менен камсыздоого жергиликтүү көмүр компаниялары да тендерге катышып, 100 миң тонна көмүр ташып келүү милдетин алышкан. 200 миллион тонна жарым кокс көмүр запасы бардыгы аныкталган Өзгөндөгү Туюк бассейнин иштетүүгө кызыкдар инвесторлор азырынча чыга элек.

Өткөн жылы мурдагы бийлик тарабынан электр энергиясынын баасы эки эсе кымбаттатылып жаткан учурда ал кездеги оппозицияда жүргөн партиялар, саясатчылар бийлик элге чайкоочулук кылып жатат деп айыптап чыгышкан. Мурдагы парламенттин социал-демократтар фракциясы бул боюнча атайын коомдук угуу өткөрүп, ал жерде партия лидерлеринин бири Алмазбек Атамбаев өткөн жылы 18-ноябрда Токтогул ГЭСинен өндүрүлгөн электр энергиясынын өздүк наркы 8 тыйын турарын белгилеген эле:

- Сегиз тыйындык электр энергиясын элге 150 тыйындан, өздүк наркынан 18 эсе кымбат сатып жатышпайбы. Жай мезгилинен тартып 2 сомго чыкса дээрлик 25 эсе кымбат сатылат. Анын үстүнө электр энергиясынын баасы көтөрүлсө башка бардык баалар жогорулайт, кызмат көрсөтүү, азык-түлүк жана башкалар. Муну экономикада мультипликациялык эффект деп коет. Мындан элдин жашоосу өтө оорлойт, кыйынчылык болот. Ошондуктан биз айтып атабыз, дагы ойлонуп, муну токтоткула деп атабыз.

Жыл айланбай азыркы энергетика министри, Атамбаевдин партиялашы Осмонбек Артыкбаев электр энергиясынын өздүк баасы 1 сом 40 тыйын деп маалымдады. Анын айтуусунда, бүгүнкү күнү электр энергиясына кеткен чыгашанын жарымы мамлекеттин чөнтөгүнөн төлөнөт. Министрдин журналисттерге түшүндүргөнү боюнча электр энергиясын иштеп чыгуучу станциялардын чыгашасы – 50-60 тыйын, андан кийин бөлүштүрүүчү компаниялардыкы 42 тыйын, мындан тышкары салыктарды жана жоготууларды кошкондо жалпы сумма - 1 сом 40 тыйынды түзөт.

Энергетика министринин маалыматын Кыргызстандын Улуттук электр тармактары ишканасынын башкы директору, адис энергетик Райымбек Мамыров кубаттоого алды. Анын “Азаттыкка” берген маалыматы боюнча, бүгүнкү күнү электр энергиясынын өздүк наркы иштеп чыгарылган ГЭСтен керектөөчүнүн үйүнө жеткирилгенге чейинки чыгашаларын кошуп эсептегенде 1 сом 40 тыйынга чаап барат, ага төлөнүүчү баа негизинен ишканалардын эсебинен жабылат:

- Бишкек ТЭЦинде иштелип чыккан электр энергиясынын баасы 2 сом 2 тыйын, анткени газ менен көмүрдүн баасы көтөрүлдү. Демек жалпы электр энергиясынын өздүк баасын эсептегенде ГЭСтен иштелип чыккан электр энергиясына ТЭЦтикин кошуп туруп эсептешкен болуу керек. Ошондо болжол менен электр энергиясынын баштапкы баасы 40 тыйынга барабар болот, мындан тышкары жогорку чыңалуудагы линиялар менен тартып берүү үчүн 15 тыйын кошулат. Мындан кийин бөлүштүрүүчү ишканалардын кеткен чыгашасы бар. Менимче ошону менен 1 сом 40 тыйынга барып калат. Айрым саясий партиялар электр энергиясынын өздүк наркы деп станциядан иштелип чыкканын гана айтып атышат, бул туура эмес. Муну эл деле жакшы түшүнөт деп ойлойм.

Министрлерге жараша өзгөргөн баа

Айрым адистердин айтуусунда, электр энергиясынын өздүк наркы акыркы 20 жылдан бери так эсептелип чыга элек. Анткени бул кимдир-бирөөлөрдүн кызыкчылыгында жатат дейт “Юстин” коомдук бирикмесинин жетекчиси, энергетика адиси Николай Кравцов:

- Электр энергиясынын өздүк наркы тууралуу министрдин айтканы эч нерсени түшүндүрбөйт. Бул деген бизде тарифтерди эсептөө боюнча тиешелүү тартип-эреже жок дегенди түшүндүрөт. Болсо дагы акыркы жыйырма жылдан бери жүргүзүлбөй калган. Ошондуктан ар бир министр ар кандай санды айта берсе болот, бүгүн Артыкбаев 1 сом 40 тыйын деп атат, мурдагы өкмөт башчы Данияр Үсөнов башка бааны, андан мурункусу Игорь Чудинов такыр башкача айткан эле. Бир гана жол бар – бул үчүн атайын иликтөө жүргүзүп, бизде эмне бар жана анын абалы кандай экенин аныктап чыгыш керек.

Ал эми коммунист, адис энергетик Орозбек Дүйшеев электр энергиясынын өздүк наркы 20-25 тыйындан ашпайт деп так кесе айтты. Анын маалыматы боюнча, ГЭС аркылуу иштеп чыгарылган электр энергиясынын баштапкы баасы 4 тыйын, андан бери керектөөчүнүн үйүнө жеткиче 21, ашып кетсе 25 тыйын болот:

- ГЭСтерде иштелип чыккан электр энергиясынын баасы былтыр 4 тыйын болгон. Бишкек ТЭЦинде иштелип чыккан электр энергиясы 1 сом 60 тыйынга чыккан. Ташып келүүчү чыгашаларды кошкондо былтыр 21 эле тыйын болгон. Быйыл деле ашып барса 25 тыйын болот, андан ашпайт. Биздин колубузда иликтенген толук материалдар бар, ал маалыматтарды далилдеп туруп, мурдагы президентке жолдогонбуз, жакында азыркы мамлекет башчыга да беребиз.

Энеретика министрлиги быйылкы кышта энергетикалык каатчылык болбойт, баалар электр энергиясынын өздүк наркынан көз карандысыз түрдө 1 Квт саатына 70 тыйындан көтөрүлбөйт деп убада берүүдө.