Экономика

Евробиримдиктин борбору Брюсселде кечээ он миңдеген адамдар жүрүшкө чыгышты. Уюштуруучулардын ырастоосунда, ага 30дай өлкөнүн жумушчулары тартылды.

Евроапа шаарлары иш таштоо менен жүрүштөрдүн толкунунда

Миңдеген адам катышкан нааразылык демонстрациясы кечээ Испанияда өтүп, жумушчулар иш ташташты. Бул өлкөдө акыркы сегиз жыл ичиндеги алгачкы иш таштоо акциясы болду. Профсоюздардын ырастоосунда, жумушчу күчүнүн жарымы иш таштады, ал эми өкмөттүн эсебинде административдик кызматкерлердин 10%дан азы, борбор Мадридде транспорт тармагындагы жумушчулардын 20%дай эле иш таштоого чыкты.

Коомдук транспорт кызматкерлеринин, дарыгерлердин иш таштоосу Грецияда да орун алды.

Буга окшогон нааразылык акциялары Евробиримдикке мүчө өлкөлөр бюджеттин таңкыстыгын жоюу үчүн мамлекеттик чыгымдарды кыскартуу боюнча катаал чараларга барып жаткан учурда өтүүдө. Бул иш жүзүндө пенсиялардын, башка социалдык программалардын жана бюджеттен каржыланган мекемелерде иштегендердин маянасынын азайышынан көрүнүүдө.

Профсоюз уюмдарынын пикиринде, банкирлер менен каржы базарларында соода жүргүзгөндөр жараткан экономикалык кризистин эң чоң курмандыгы жумушчулар менен жалданма кызматкерлер болду. Ал эми кризиске алып келгендердин өздөрү болсо өкмөттөрдүн ири өлчөмдөгү каражат жумшалган куткаруу, же салык төлөөчүлөрдүн эсебинен ишке ашырылган пландарынын аркасында андан эсен-соо чыгып кетишти. Ушундай көрүнүшкө нааразылык билдирип, маселен Ирландияда 41 жаштагы киши цемент ташыган автоунаа менен парламент имаратынын дарбазасын сүзгөн соң камакка алынды.

Европанын профсоюздар конфедерациясынын башчысы Жон Монкстын болжолунда, мамлекеттик чыгымдарды кыскартуу боюнча Евробиримдикке кирген өлкөлөрдүн дээрлик баары ишке ашыра баштаган программалар толук таасир бергенде ансыз деле күчтөнө албай жаткан экономиканы кайра рецессияга сүйрөшү мүмкүн:

-Мен адамдар жумушчулардын добушу ашыкча үнөмдөөгө барбагыла, 1930-жылдардагыларды кайра кайталабагыла. Баарын бир убакта кыркпагыла, 30-жылдары мунун натыйжасы Улуу депрессия болгон дегенди каңкуулап жатканын түшүнөт деп үмүттөнөм.

Кечээги нааразылык акциялары Евробиримдиктин аткаруучу органы – Еврокомиссия жогору бюджет таңкыстыгынан арыла албай жаткан өлкөлөрдү жазалоо маселесин талкуулаган учурга тушташ. Еврокомиссиянын президенти Жозе Мануэл Барросо жыйындын алдындагы сөзүндө чыгымдардын тездик менен кыскартылуусунан экономикадагы жандануунун токтоп калуу коркунучу бардыгын моюнга алды:

- Биз бул реформаларды ишке ашырууга чечкиндүүбүз. Бирок биз жоопкерчилик менен аракеттенишибиз керек. Атап айтканда, биз жанданууну ( экономикадагы) муунтуп салбаш үчүн айрым реформалардын баскыч-баскыч менен кетүүсүн камсыздообуз зарыл.

Айтор быйылкы жылдын май-сентябрь айлары ичинде өкмөттөрдүн үнөмдөө, эмгек жана пенсия мыйзамын реформалоо чараларына каршы миңдеген адамдар катышкан демонстрациялар, иш таштоолор Францияда үч, Грецияда сегиз, Испанияда кечээгисин кошкондо төрт, Италияда, Германия, Британияда экиден, Чехия, Румыния, Португалия, Польша, Словенияда бир жолу өттү.

Улуттук байлыкты бөлүштүрүү үчүн күрөшпү?

Гренобль университетинин бүтүрүүчүсү, экономист Чыңгыз Шашиев Францияда жүргөн жеринен “Азаттык” радиосунун кабарчысы менен маегинде Европадагы соңку нааразылык акцияларынын маңызын төмөнкүчө мүнөздөдү:

- Мен улуттук байлыкты кандай бөлүштүрүү үчүн тарыхый масштабдагы күрөш жүрүп жатат деп айтар элем. Эгер өткөн кылымдын 70 -жылдарына чейин улуттук байлык болжол менен тең бөлүнүп, жок дегенде калктын негизги массасы татыктуу жашоо, өнүгүү, билим алуу, эс алуу үчүн жеткидей кирешеге ээ болуусу керектиги эске алынса, азыр жумушчу калктын негизги бөлүгүн ушул укуктан ажыратууга аракеттенип жатышат. Кеңири түшүндүргөндө күрөштүн маңызы мына ушул маселеге барып такалат. Бирок ал тигил же бул мыйзам долбоору чыкканда барып көрүнүүдө.


Чыңгыз Шашиев “Азаттык” радиосунун кабарчысы менен маегинде кошумчалагандай, адамдарды көчөгө чыгарып жаткан жагдай мамлекеттин жумушчулардын социалдык жактан коргоочу механизмдеринин мурдагыдан алсырап жаткандыгы:

- Маселен Францияда соңку он жылдан бери эмгек рыногун жөндөөнү жумшартуу же иш берүүчүлөргө жумушчуларды өзүнө карата азырак чыгым, азыраак оңтойсуздук менен бошотууга мүмкүндүк берген саясат жүргүзүлүүдө. Албетте, бул иш берүүчүлөргө жакшы, ал эми жалданып иштөөчүлөр үчүн туруксуздук. Пенсия боюнча акыркы 5-7 жылда эле эки мыйзам болду. Ар бири ири митингдерди жаратты. Жакында эле жарандардын пенсияга чыгуу курагын пенсиялык камсыздоо үчүн акча милдеттүү төгүлүп туруучу мөөнөттү узартууну караган реформага каршы өлкө боюнча миллиондон ашуун адам катышкан митинг өттү.

Ошол эле учурда талдоочулар арасында Батыш Европа өлкөлөрү өзүлөрүнүн эмгек мыйзамдарын, пенсиялык системасын реформалоого Кытай, Индия сындуу өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн эмгек рыногу, арзан жумушчу күчү туудурган атаандаштыктан улам аргасыз болуп жатат деген пикирлер бар.

Өкмөт электр акысын өздүк наркына качан теңештирип сатары азырынча айтыла элек.

Данияр Үсөновдун энергия эсеби азыркы өкмөттүн эсинде калыптыр

Энергетика министрлигинин эсеби боюнча, 1 киловат-саат электр энергиясын өндүрүүгө 53,6 тыйын, аны ташып келүүгө 15,2 тыйын сарпталат. Ортодо 5 тыйынга жете бербеген кошумча нарк салыгы, анан да бөлүштүрүү компанияларынын 42,1 тыйындык өздүк наркы турат. Буга электр энергиясын жоготуулар, уурдоолордун 24,5 тыйыны кошулуп, жыйынтыгында Энергетика министри жарыя кылган 1 сом 40,2 тыйын келип чыгат. Энергетика министрлигинин башкы адиси Мирбек Маматов эмнеликтен Токтогул катарындагы ГЭСтерден чыккан электр энергиясынын өздүк наркы 53,6 тыйынга көтөрүлүп кетишин мындайча түшүндүрөт.

- Электр энергияны өндүрүү жагында бизде бир компания бар. Ал чоң монополист. “Электр станциялары” деген. Ошол компанияга ТЭЦ дагы, ГЭС дагы караган үчүн орточо баасы, иштелип чыккан наркы 53,6 тыйын болуп жатат.

Антип башкалаалыктарды жылытып турган ири ишкана чыгашасын Токтогул катарындагы ГЭСтерден иштелип чыккан арзан электр энергиясынын өздүк наркына кошуп коюунун зарылдыгы, ошондой эле электр уурулар келтирген зыяндын орду жалпы кыргызстандыктардын эсебинен жабылышы эмдигиче табышмак. Парламенттин мурдагы депутаты О.Дүйшеевдин эсебинде, Токтогул катарындагы ГЭСтерде иштелип чыккан 1киловат-саат электр энергиясынын өздүк наркы 25 тыйындан ашпайт.

Табышмактуу тарифтин таржымалы

Энергетика тармагын кыйла жылдар жетектеп келген Жамалбек Түлөбердиев өздүк нарктын өтөле көкөлөп кетиш себеп-жөнүн билбей тургандыгын ырастап, электр энергиясын иштеп чыгаруу, ташып жеткирүү, бөлүштүрүү компанияларынын чыгымдарын чогулта келсе ушундай баа чыгып калышы мүмкүн экенин белгилейт.

- ГЭСтердики 1 тыйын болчу. ГЭСтерде отун жок, жалаң суу да. А тигилерден жылуулук станцияларда көбүрөөк болчу. Бул жалаң ГЭСтен чыккан эмес, болгон чыгашаларды чогулткан да.

Быйыл жарым жылда 7 миллиардга жакын киловат саат электр энергиясы иштелип чыкса анын төрттөн бири, 25% техникалык, коммерциялык жоготуулар эсебине кирди. “Түндүкэлектр” акционердик коомунун пресс-катчысы Гулия Мураталиеванын маалымдашынча, быйылкы 8 айда жоготуулар бул компанияда 23% түздү.

- 2009-жылы жалпы жоготуулар 25% болчу. 2008-жылы жалпы жоготуулар 32% болчу. Ал эми 2007-жылы 38% жакын болчу. Андан мурдагы жылдары жоготуулар 40% же андан ашык болчу.

Энергетика министрлигинин эсебинде мына ушул 25% жоготуулар да өздүк нарк эсебине киргизилген.

Ууру акчалар кимдердин чөнтөгүн жылытууда?

Мурдагы бийлик тушунда коррупциялык схема, энерготөбөлдөрдүн чөнтөгүнө кетип жатат делген ууру акчалардын ушу азыр кимдердин чөнтөгүндө калып жатканы дагыле табышмак. Айтса, 1 сом 40,2 тыйындык өздүк наркка энергокомпаниялар алып жаткан кредитке төлөнчү акчалар, жаңы курулушка, мурдагы жабдууларды жаңыртууга кетчү каражаттар да киргизилген. Энергокомпаниялардын 404 миллион сомдук кредити, жабдуларды жаңыртууга, жаңы курулуштарга жумшалчу 1 миллиард 127,7 миллион сому да ошонун ичинде жүрөт.

Айрым адистердин пикиринде, Кыргызстандагы арзан делген электр энергиясынын өздүк наркынын өтөле кымбатка чыгып кетишин “реалдуу өздүк нарк + коррупция + энергияны уурдоолор” схемасына байланыштуу түшүндүрүшөт. Болбосо мурдагы өкмөт башчы Данияр Үсөновдун энергетикалык эсебин жокко чыгарып, акчанын баары кайсы бир таасирдүү күчтөрдүн чөнтөгүнө түшүп, тармак коррупциянын уюгуна айланып калышын айтуудан тажабаган оппозициянын бийликке келгенден кийин теңирден тескери энергетикалык эсепти алдыга жайып, өздүк наркты өстүрүп отурушунун артында кандай максат-мүдөө катылып жатышын аңдоо кыйын.

Ушу тапта шайлоочулардын көңүлүн алышка жан үрөгөн айрым партиялардын электр энергиясын өздүк наркында сатуу убадасы, мүмкүн, мына ушул 1 сом 40,2 тыйынды алдыга жылдыруунун амалы болуп жүрбөсүн? Энергетика тармагынын ишин элге ачык кылабыз деген өкмөттүн азырынча тармактагы абал кандайлыгын так көрсөткөн маалыматы жок. Ошондон Энергетика министрлигинин керектөөчүнүн үйүнө жеткирип берген электр тогунун 1 киловат саатынын өздүк наркы эмнеликтен кескин көтөрүлүп кетишинин себеп-жөнү дагыле бүдөмүк калууда.