Экономика

Долбоордун алгачкы техника-экономикалык негиздемеси жасалган. Бирок да ортолук темир жолдун эни кандай болушу керек маселеси азырынча тактала элек.

Кууш жол курушка кимдер куштар?

Ортолук темир жолду Казакстанга чейинки бөлүгүн Кытай тарап өз стандартына ылайыктап кууш темир жол салууну сунуштоодо. “Кыргыз темир жолу” мамлекеттик ишканасынын пресс кызматынын жетекчиси Нургазы Нарынбаевдин ырасташынча, кыргыз өкмөтү аны туура көрбөй, темир жолдун энин КМШ өлкөлөрүнүн стандартына ылайыкташтырууну жактырат. Азырынча талаштуу маселе бир жаңсыл чечиле элек.

- Кыргызстан темир жол энин 1520 мм болушун талап коюп жатат. 1520 болбосо Кыргызстанда темир жол паркын толугу менен алмаштырууга туура келет. Стратегиялык жагы да бар. Азыр ошол маселе каралып жатат. Бул маселе чечилип бүтө элек. Сунуш катары турат. Жолугушуу болгон. Комиссия түзүлгөн. Бирок кытайлардын шарты ошондой болчу 1400 мм өткөрүү боюнча.


Аралап аска таштарын

Чыгыш менен Батышты байланыштырчу Кытай – Кыргызстан - Өзбекстан темир жолу салынып калса ал буга чейинки темир жол катнашын 1 400 чакырымга кыскартат. Өзбекстандын Анжиян шаарынан Кыргызстандын Кара-Суу калаасына, андан Өзгөн аркылуу Арпа, Аксай жайлоолоруна чыгып Торугарттан Кытайга ашып кетчү кыска темир жол курулушун баштоо кыйладан бери козголуп, бирок да Өзбекстан менен Кыргызстандын мунасага келиши кечеңдегенден улам артка жылдырылып келди. Кайриет, 2006-жылы расмий Ташкен менен Бишкек бул маселе боюнча мунасага келишип, темир жол Кыргызстандын Торугарт ашуусунан өтөрү макулдашылган.

Кыргызстандагы башаламандыктын айынан алгачкы техника-экономикалык негиздемеси түзүлүп калган иштин башталышы дагы артка жылдырылып, эми минтип жолдун эни канча болору талашка түшүүдө. Кыргызстандын унаа жана байланыш министрлигинин жол катнаштар бөлүмүнүн жетекчиси Мамат Назаровдун маалымдашынча, темир жолдун эни канча болору Кыргызстан Борбор Азия чөлкөмдүк экономикалык кызматташуу долбооруна кирген өлкөлөрдүн кезектеги жыйынында каралмакчы.

- Долбоорлордун баары каралат. Биз ошо кыргыз-кытай темиир жолу, кыргыз темир жолун жаңылоо, электрлештирүү боюнча маалыматтын баарын катчылыкка жөнөткөнбүз. Ошол жактан келгенден кийин жаңы такталган, аныкталган маалымат болот.

Нарындан жазчу салам кат

Борбор Азия чөлкөмүндөгү экономикалык кызматташтыкты өнүктүрүү, товарлардын тоскоолдуксуз ташылып өтүшүнө жол ачуу долбоорлору Азия өнүгүү банкы тарабынан каржыланат. Кезектеги жыйын мына ушул банктын баш кеңсеси жайгашкан Филиппиндин борбору Манилада өтөт. Кыргызстандын Тышкы иштер министри Р.Казакбаев расмий Бээжин жаңы долбоорго өзгөчө маани берип, аны каржылоо маселесин да чечип койгонун кабарлады. Кыргызстандык эксперттик топ кытайлык тарап сунуш кылып жаткан темир жолдун эни жөнүндөгү маселени иликтеп, эки тарапка тең ылайык келчү мунаса чечимди табуу зарылдыгына токтолууда.

14-сентябрда кыргыз өкмөтүнүн кезектеги жыйынында долбоордун экономикалык зарылдыгы белгиленип, техникалык маселелерди кылдат иликтеп, жыйынтык чечим кабыл алуу керектиги жарыя кылынды. Кыргызстандын бийик тоо, агыны катуу дарыясын бойлоп өтчү темир жолдун дагы бир өзгөчөлүгү өлкөнүн түндүгү менен түштүгүн байланыштырышында. Непадам күткөн жол салынып калса анын бир учу Балыкчыга кошулуп, Кыргызстан мурдагыдай туюкка капталбай өз ичара темир жол катнашына, эларалык жүктөрдү ташып өтчү ортолук өлкө болушуна жол ачылмакчы.

Кубада 1959-жылкы коммунисттик ыңкылаптан кийин Фидел Кастро бийликке келгенден бери өлкө жеке ишкердик экономикасына карай эң таасирдүү аракетин баштады.

Дүйшөмбүдө жумурияттагы Эмгек Федерациясы келерки жылдын март айына чейин өкмөт коомдук кызматтарда иштеген жарым миллион иш орунун кыскарта турганын жарыялады. Ошол билдирүүдө “Куба мындан ары мамлекет тарабынан көзөмөлдөнгөн ишканаларды колдобойт” деп айтылат. Анткени алардын ишинен эч кандай пайда болбой, тетирисинче, өлкөнүн экономикасына зыян келип жатат.

Иштебеген модель

Ал эми ишсиз кала турган жүз миңдеген адамдарды алдыдагы бир нече жылда өкмөт көзөмөлгө албаган, демек, жеке менчик ишканаларга орноштура башташат.

Чынында, өкмөт ушундай чарага барууга мажбур болоору буга чейин эле айтылып жүргөн. Бирок ал ушунчалык ири масштабда болот деп эч ким күтпөсө керек. Анткени азыр кеп Кубанын жумушка жарамдуу калкынын ондон бир бөлүгү жөнүндө болуп жатат.

Бул жарыянын алдынан бир нече күн мурдараак өлкөнүн мурдагы президенти Фидел Кастро америкалык журналист менен сүйлөшүп жатып, социалисттик коллективдештирүү экономикасы Кубага жарабай калганын айткан болчу.

Маалымат агенттиктеринин билдиришинче, өкмөт азыр мамлекет көзөмөлдөгөн кооперативдерди менчиктештирип, бизнестин 120 түрүн эркин агымга кое берет. Менчик компаниялар алгачкы ирет кызматкерлерди өздөрү жумушка алууга уруксат алышат. Алардын арасында үй эмеректерин оңдоо, чач-тарач, багбанчылык жана котормочулук менен шугулданган ишканалар бар.

Ири реформа

Бул өзгөрүү 2008-жылы бийликке келген президент Раул Кастронун да саясатындагы эң маанилүү реформа катары аталууда. Экономиканы бир аз болсо да рыноктун таламына ылайыкташтыруу аракетин ал буга чейин да көргөн. Маселен, дыйкандарга жер берүүнү жеңилдетип, чөнтөк телефонду эркин көтөрүп жүрүүгө уруксат берилген болчу.

Кыргызстандык экономикалык эксперт Айылчы Сарыбаевдин ишениминде, Кубадагы өзгөрүүдө эч кандай ачылыш деле жок. “Ал болгону жалпы дүйнөлүк экономикадагы соңку мезгилдердеги чоң өзгөрүүлөрдүн таасири”, - деди эксперт.

“Мындай экономикалык процесс азыр баардык эле өлкөлөрдө болуп жатат. Глобалдашкан экономиканын шартында ар бир мамлекет өзүнүн кошунасы менен бирдей экономикалык системада жашоого аргасыз кылып койду. Ошондуктан Кубадагы өзгөрүүнү мыйзам ченемдүү көрүнүм катары кабылдаш керек, - дейт эксперт. - Куба, демек, өзүнүн таптаза социалисттик типтеги экономикасын Кытай сыяктуу капитализмге ыкташкан формага бура баштады. Бул жерде сенсация жок”.

Шок терапиясы?

Азырынча мамлекеттеги коммунисттик өкмөт улуттук экономиканын дээрлик баардык багыттарын көзөмөлдөп турат. Жумушка жарамдуу калктын 85% мамлекет көзөмөлдөгөн компанияларда иштейт.

Кастронун ишениминде, эми рынок экономикасына өтүү жөнүндөгү өзгөрүү өлкөнүн социалисттик идеяларына туура келет. Ошентсе да, азыркы жетекчилик иштебей калган экономикада олуттуу өзгөрүүлөрдү каалап жатканы айкын болуп калды.

Экономикадагы кризистен чыгуу үчүн бул өңдүү радикалдык чаралар же "шок терапиясы" буга чейин Польшада, Боливияда, Орусияда да колдонулган. Ага каршы болгондордун айтымында, адатта, бул өңдүү чаралар жумушсуз калгандардын санын көбөйтүп, ачкачылыкка алып келиши мүмкүн. Бул, өз кезегинде, мамлекеттик төңкөрүштөргө чейин алып барышы мүмкүн.

Кантсе да, азырынча аналитиктер Кубанын жетекчилиги саясатта катуу көзөмөлдү сактап, экономикада эркиндикти шарттай турган “кытай моделин” тандаган болушу мүмкүн дешет. Бирок Фидел Кастро америкалык журналист менен сүйлөгөн учурда Куба эч качан Америкадагы капитализм стилиндеги экономикага айланбай турганын айткан. “АКШнын экономикасы кризистен кризиске араң эле чыдап жатат”, - деген Кастро.