Экономика

Системалуу жемкорлук жана базар экономикасынын ачык-айкын шарттарынан баш тартуу кыргыз энергетикасын оор абалга кептеди.

Кыргызстанда электр кубатын колдонуу жыл санап өсүүдө, бирок аны өндүрүп чыгаруу бир чекиттен ары көтөрүлө элек. Ушу тапта энергетика системасы акыркы күчүн үрөп чымырканууда, бирок анын деле чеги бар, бир күнү толук токтоп калышы мүмкүн.

Тармакты реформалоого бийликтин эрки (же каалоосу) жете элек. Айла жок, бийлик кошуналардан жетишпеген кубатты сатып алып, калк кулагына болушунча үнөмдөө зарылдыгы тууралуу эскертүүдө.

Суроо-талап өсүүдө

Жагдайдын кандайлыгын эч ким Кыргыз энергетикалык эсеп борборунан дурусураак ырастап бербес: электр кубатын пайдалануу мынчалыкка жетери мурда эч кимдин капарына келген эмес, калк керектөөсүн толук камтыш үчүн электр кубаттуулугун өндүрүп чыкчу ишканаларды куруу оңбогондой көп каржыны талап кылат, ал эми ушу тапта иштеп жаткан электр кубатынын баасынын тарифтери кеткен чыгымдарды жабууга эч жетпейт.

Эсептөө борбору «Кубат тармагындагы каражаттын жетишсиздиги негизги энергетикалык жабдууларды жаңыртууга мүмкүнчүлүк бербей келет, мунун жыйынтыгы электр кубаты менен камсыз кылууда үзгүлтүктүн болушуна, кырсыктуу окуялардын чыгышына, жана акыр-түбү отун-кубат тармагынын толук жараксыз абалга кириптер болушуна алып келиши ыктымал» экенин белгилеп, кырдаалдын курчтугун өзгөчө эскертти.

Жыл сайын Кыргызстанда болжол менен 15 млрд кВт/с жакын электр кубаты иштелип чыгат. Электр кубаты базарындагы мамлекеттик монополист болгон Улуттук энергохолдингдин маалыматына караганда, жыл сайын өлкөдө электр кубатын пайдалануу 4-6% көбөйүүдө.

2020-2021-жылдын кышкы жылуулук сезонунда жагдай кескин курчуду. Өзгөчө катуу кара суук каптаган күндөрү электр кубатын иштеп чыкчу ишканалар белгиленген пландан ашыкча электр кубатын өндүрүүгө мажбур болду. 6-январда Кыргызстан энергетикасынын тарыхында эң көп делген 73 млн. кВт/с электр кубаты жагылды.

«Бул - рекорддук сан, мурда мындай эч качан болгон эмес», - дейт «Электр станциялары» ААКнын гидротехникалык кызматынын жетекчи орунбасары Жолдошбек Байысбеков.

«Кыргызстан улуттук электр тармагы» ААК электр кубатын чектен тыш колдонуу электр жабдууларына оорчулук келтире турганын, бул жагдай өлкөнүн бардык аймактарында болуп жатканын кабарлады. Албетте, электр кубатын чектен тыш колдонуу жабдуулардын мөөнөтүнөн эрте иштен чыгышына алып келет.

Электр кубатын артыкбаш колдонуу өзгөчө Бишкек шаарында байкалды. Негизи иштелип чыккан электр кубатынын үчтөн бири баш калаада жагылат.

Ош менен Бишкекти электр кубаты менен камсыз кылчу тармакка оор күч келип, мүмкүнчүлүгү жетишинче, кээде андан оор абалда иштөөдө, - деп «КУЭТ» ААК Борбордук диспетчер кызматынын жетекчиси Улан Абдырасулов билдирди.

«Звенодогу бир жабдуунун иштен чыгып калышы көптөгөн керектөөчүлөрдү оор абалга кептеп, электр кубатын берүүнү токтотууга алып келиши ыктымал», - дейт ал.

28-декабрдан тарта «Түндүк электр» компаниясы үч фазалуу электр кубатын киргизүүгө уруксат берүүнү токтоткон. Чектөө 1-апрелге чейин улантылат. Компания акыркы жылдары электр кубатын суткалык колдонуу күн сайын өсүп жатканын, быйылкы ызгаар суук күчөгөн кыштан кыйналбай чыгуунун бир шарты катары электр тармактарынын үзгүлтүксүз иштешин камсыз кылуу зарылдыгын белгилөөдө.

Жагдайды оорлоткон дагы бир маселе - Нарын дарыясында суунун аздыгынан Токтогул суу сактагычындагы суунун көлөмү мурдагы жылдардагы жылдык орточо көрсөткүчтөргө чыга албай, тайыздап баратышы болууда.

9-февралда жасалма көлдөгү суунун деңгээли 10,3 млрд. кубометрге түштү. Былтыр бул маалда суу сактагычта 13,2 млрд. кубометр суу бар эле, суу сактагычтын сыйымдуулугу 19 млрд. кубометр.

Үнөмдөгүлө

Мындай кысталыш чакта өкмөт менен кубат компанияларынын элден электр кубатын үнөмдөө, аны сарамжалсыз колдонууну азайтууну сураныштан башка аргасы жок.

1-февралга чейин премьер-министрдин милдетин аткарып келген Артем Новиков кол алдындагыларга калк арасына чыгып электр кубатын үнөмдөө керектигин түшүндүрүү тапшырмасын берген. Декабрда ал «керектөө көлөмүн азайтуу зарыл экенин» билдирген.

«Кыргызстан улуттук электр тармактары» кардарларын «кереги жок маалда» электр жабдууларын колдонбоого, айрыкча, кечки сааттарда электр кубатын айрыкча үнөмдөөгө чакырды. Компания мындай аракет электр тармагына күч келтирбөөгө, жабдуулардын иштен чыгуусуна жол бербөөгө, аларды оңдоого кетчү кошумча чыгымдарды азайтууга огожо болоорун айтууда.

«Жалалабатэлектро» компаниясы электр кубатын колдонууну азайтуу үчүн өз кардарлары менен тикелей келишимдерди түзүүгө өттү.

«Келишимге ылайык кардарлар электр жабдууларын колдонууну кечки саат 6дан 9га чейин, эртең менен саат 8ден 9га чейин чектөөгө милдеттүү», - деп «Ала-Тоо 24» телеканалында компаниянын өкүлү Улан Турдумбетов билдирди. Ошол эле учурда анын айтуусунда, азырынча чектөөлөрдү эч ким баштай элек.

Кыргызстандын өнөр жай, энергетика жана жер казынасын пайдалануу мамлекеттик комитетинин төрагасы Жыргалбек Сагынбаев башкалар ачык айта албай жаткан маселени козгоп, элдин баары кышкысын үйүн жылытууга көмүр жакса жакшы болорун айтты.

Төрага 26-январдагы маалымат жыйынында: «Өтүнүч, ушу тапта болгон көмүрдүн баарын жага бергилечи! [...] Электр кубатын колдонуу аябай күчөп кетти. Бул жагынан буга чейин болбогон жогорку чекке жеттик. Ишенип койгула, муну чектебесек, анда биздин кубаттуулуктар оор жүктү көтөрө албайт», - деп айтып, жагдай оор экенин эскертти.

Электр кубатынын таңкыстыгы өлкөгө келчү инвесторлорду да айнытышы ыктымал. Мындан эки жыл илгери Кыргызстанда криптовалютанын майнерлерин кысымга алып, аларга тынымсыз иштөө аркылуу электр кубатын арбын колдонушат деп айып коюшкан.

"Doing Business" рейтингинде «Электр системасына кошулуу» категориясы боюнча 2020-жылы Кыргызстан Ливия менен Лаостун ортосундагы 143-орунду ээледи.

«КР электр кубаты тармагынын оор абалынын себептери жана белгилери» аттуу изилдөөнүн авторлору: "Базар экономикасынын маани-маңызын кардарлардын талабын канааттандыруу түзөт, эгер тармак андай талапты аткара албаса, анда өлкөдө базар экономикасынын механизми толук кандуу иштей албай аксап жатканын билдирет», - деп белгилешет.

Кыргызстанда электр кубатын колдонууга чектөө киргизилген. Өлкөдө 700 кВт/с электр кубаты үчүн калк 77 тыйындан төлөйт, андан ашкан болсо - 2 сом 16 тыйындан төлөнүүгө тийиш. Калктын 80% ашууну мына ушул чектен дээрлик ашпайт.

Экономика ордуна саясат

Кыргыз бийлиги өзү куруп алган социалдык саясатынын тузагына түшүп, өлкөнүн отун-кубат системасына базар экономикасына мүнөздүү механизмдерди киргизе албай арасат абалда турат.

Кубат компанияларынын миллиарддаган карыздарын төлөө, тарифти субсидиялоого кетчү оңой эмес акча акыры өкмөттүн мойнуна илинүүдө.

«Коомчулуктун кубат тармагына мамилеси жана кабардар болуусу» аттуу изилдөөнү жүргүзгөндөр сурамжылоого катышкан кыргызстандыктардын теңинен көбү (51%) тариф кантип эсептелеринен жана электр кубатынын баасы кантип аныкталарынан эч кабардар эместигин белгилешет.

Ушул учурга мүнөздүү жагдай катары электр кубатынын базарына катышкандардын текши баары тең эле көп тарамдуу көйгөйдүн ичинен жалгыз гана тариф маселесин талкуулоо менен чектелип отуруп алышканын айтуу абзел.

Кардарлар тарифтер аябай эле жогору дешсе, кубат компаниялары болсо - электр акысы аябай арзан деп эсептешет.

«Мындай «өнөкөткө айланган» стереотиптин эмдигиче жок болбой келатышы мамлекеттин тариф башкарууга буямасы келе электигин көрсөтөт. Ушу кезге чейин өкмөт электр кубаты деле баасы бар, керектөө базарына чыкчу товар экенин калайыкка жетиштүү түшүндүрүп бере элек. Электр кубаты товар экенин ырастап, ага тиешелүү макамды берүү зарыл. Электр кубатынын сатуучу менен кардар экөөнүн ортосундагы баасын аныкташ үчүн ортолук ажырымды аныктап алуу зарыл, башкача айтканда, аны социалдык талаадан алып чыгып, экономикалык товарлардын катарына киргизүү зарыл», - деп «КР электр отун кубат тармагынын начар абалда калышынын урунттуу себептери жана белгилери» изилдөөсүнүн авторлору эсептешет.

Кыргыз энергетикалык эсеп борборунун башкы директорунун орунбасары Бапа Жаныбеков: "Бул көйгөйдү чечүүнүн жолу катары электр кубатынын дүң базарын ачуу зарыл, ал жерде өндүрүшчү менен кардар ортосунда эркин соода мамилелери болушу зарыл», - деп «Азаттыкка» берген маегинде баса айтты.

«Бул өзү өлкөнүн дүң соода базарындагы бардык субъекттердин мамиле-катнашынын негизи болуп калышы керек. Анын жыйынтыгы электр жана жылуулук кубатынын сатылышынын цивилдүү жолун таап берет», - дейт Жаныбеков.

Арийне, өлкөдөгү электр кубаты базарын реформалоо маселеси, кыязы, дагы кыйлага козголбой, "жакшы мезгил келгиче" убактылуу унутта калтырыла тургандай.

Былтыр 9-ноябрда, президенттикке талаптанарын айтып жүргөн кезинде, Садыр Жапаров Нарындагы жолугушууда электр кубатынын баасына да кайрыла кеткен.

«Электр кубаты боюнча маселе бар. Бул боюнча мен тиешелүү министрликтерди, адистерди, көз каранды эмес адистерди топтоп, «электр кубатындагы чектөөлөрдү алып койсок кандай болот?» деп он күн мурун тапшырма бердим. Кечээ жакында эле бул маселени кайра тактадым. Бул кышта эмес, жаздан баштап чектөөлөрдү алсак болот экен. Азыр деле алсак болот эле, бирок эл деген эл. Чектөөлөрдү алып койсок, жарыкты үнөмдөп отургандар көмүрдү таштап туруп, жапырт электр кубатына өтүп кетет. Анда араң иштеп жаткан электр жабдыктары бузулуп, чубалгылар жарактан чыгат. 30 жыл чыдадыңар, эми бир кыш чыдап койгула. Кийинки жылдын май айынан баштап сөзсүз чектөөлөрдү алабыз».

Жаңы кызматка киришкен президент Садыр Жапаров быйыл жаздан тарта 700 кВт/с чегин таптакыр алып салуу убадасын берип, калк үчүн канча жакса да электр тарифи 77 тыйын боюнча каларын айткан.

Макаланын түп нускасы орус тилинде жарыяланган.

Бейшенбай Тоголокович (Тоголок уулу) Мураталиев (1929 –1973) Ленинграддагы каржы-экономикалык институтту аяктап, Кыргызстанга келип окутуучулук, илимий иште жүргөн кезинде кызматынан көтөрүлүп, Кыргызстан Компартиясынын Борбордук Комитетинин катчысы болгон.

Ал жумурияттагы болочокку жетекчи болууга татыктуу кадрлардын катарына кирген чагында автокырсыктан набыт болуп калган.

Мыкты илимпоз, жаркын адам

Бейшенбай Тоголок уулу 1929-жылы 10-февралда Бишкектин түштүгүндөгү Чүй облусунун Аламүдүн районуна караштуу Кашка-Суу айлында төрөлгөн.

Ал Ленинграддагы каржы-экономикалык институтун бүтүп келгенден кийин Кыргыз мамлекеттик университетинде, кийинчерээк Кыргыз ССР илимдер академиясынын Экономика институтунда Өндүргүч күчтөрдү жайгаштыруу бөлүмүндө башчы, аз убакыт институт директору болуп иштеген.

1961-жылдан тарта ал компартиялык ишке өтүп, Кыргызстан КП БКнын бөлүм башчысы, кийин 1963-жылы катчысы болуп дайындалган.

Кыргыз ССР Илимдер академиясында Бейшенбай Мураталиев менен чогуу иштеген академик Кайып Оторбаевдин эскерүүсүнө караганда, ал кезде өндүрүш күчтөрүн жайгаштыруу маселесине жогорку бийлик көңүлү бурулуп калган экен.

Кыргыз өкмөтү менен Мамлекеттик пландоо комитети өндүрүш күчтөрүн өнүктүрүү жана жайгаштыруу проблемасын иликтөөгө киришип, алгач 1965 – 1970-жылдарга эсептелген программасын иштеп чыгышкан.

Бул ишке ошол кездеги Кыргызстандын Илимдер академиясы, экономикалык багыттагы жогорку окуу жайларынын кафедралары, окумуштуу-илимпоздор, Мамлекеттик пландоо комитетинин кызматкерлери тартылган.

Алгач опол тоодой ишти өнүктүрүү жана жайгаштыруу схемасы иштелип чыккан. Анын негизинде 1965 – 1970-жылдары Кыргыз ССРинин эл чарбасын өнүктүрүү планы түзүлгөн.

“Анысы деле түшүнүктүү, - деп жазган Кайып Оторбаев, - ал кезде илимдин баркы жогору, илимпоздордун пикирин угуп турушчу, алардын кеңешин бийликтин эң бийик тепкичинде отургандар эске алышчу. Алардын кимиси болсо да убакты-саатын аябай, болбоду дегенде кайсы бир илимдин кандидаты болгусу келчү, антишке эки көзү төрт эле. Ал кездеги академиялык институттун директору Борбордук комитеттин тийиштүү бөлүмүнүн башчысынын деңгээлинде деп эсептелчү.

Бейшенбай Тоголокович Мураталиевди Кыргызстан Компартиясынын пропаганда жана агитация бөлүмүнүн башчысы кылып бекиткенде, биз аны кызмат жагынан аябай жогорулап кетти деп эсептеген эмеспиз. Башка иш, бир канча убакыттан кийин ал Борбордук Комитеттин идеология боюнча катчысы болуп калды, бул кызмат жагынан жогорулоо экени талашсыз эле.

Академиядан кетип жатып Мураталиев өзүнүн директордук ордуна татыктуулардын бири катары мени сунуш кылды. Ал кезде ошондой эле, партиялык же советтик жооптуу кызматка чоңоюп кетерден мурун ордуңа кимди калтырышыңды ойлоп, камын көрүп коюш керек болчу. Андан тышкары, Борбордук комитетте менин талапкердигимди карап көрүшкөндүр.”

Бейшенбай Мураталиевдин тушунда башталган экономикалык изилдөөлөр, эмгек резервдерин пайдалануу, агрардык комплексти жана өнөр жайын өнүктүрүү, экономикалык аймактарды аныктоо иштери чогуу жүргөн.

Мунун баары өлкөнүн экономикалык потенциалын өнүктүрүү, негизинен айыл чарбага басым жасаган республиканын өнөр жайынын кулач жайышына алып келиши керек эле. Чогултулган эбегейсиз зор илимий материалды аңдап чыгуу, аларды системага салуу, багыттарды аныктоо милдети турган.

Бейшенбай Мураталиев жумурияттын экономикалык мүмкүндүгүн мыкты билчү, кайсы жерде кандай байлык жатканын, аны кантип пайдалануу жолдорун иликтөөгө кыйла жылдарын арнаган окумуштуу эле. Ошондон улам анын партиялык жооптуу кызматка дайындалышы мурда экономикалык илимий теория катары айтылып келген жоболорду практикалык ишке ашырууга мүмкүндүк түзгөн.

Анын үстүнө Никита Хрущевдун тушунда башталып калган экономикалык реформа, СССР Министрлер советинин төрагасы Алексей Николаевич Косыгиндин реформасы деген ат менен тарыхка кирген жаңылануу иштери аркылуу улантылган.

Арадан анча деле көп убакыт өтпөй А.Косыгиндин реформасы Кремлде отурган өлкө башкаруучусуна жакпай, ишкана, чарбалардын өз алдынчалыгы, пландан ашыкча өндүргөн товарын өзү каалагандай баада сатып өткөрүү, ал аркылуу чарбалык эсепке негизделген социалисттик экономиканын жанданышы токтолуп, коммунисттик империя бир кыйла жыл “брежневдик дымыгуу” мезгилине туш келет.

“Биздин изилдөөлөр республика жетекчилиги менен Москванын колдоосуна, жактыруусуна жарады. Бизди республикада фундаменталдык иликтөөлөрдү жүргүзгөн илимпоздор деп башкаларга үлгү катары көрсөтүшкөнү эсимде. Ошол изилдөөлөрүбүз, иштеп чыккан илимий жаңылыктарыбыз ага катышкан окумуштуулардын кандидаттык, доктордук диссертацияларына негиз, жерпайы болуп берди”, - деп жазган академик Кайып Оторбаев.

Ошондой үлкөн иштин башында турган Бейшенбай Мураталиевдин ийгилиги, айрыкча ал иштин чоң борбор Москвадан колдоо табышы, мактоого арзышы ал кездеги республика борбору Фрунзеде отурган айрымдардын куйкасын куруштуруп, катуу чочулаткан.

Борбордук комитеттеги ачык-тымызын тиреш

Кайсы ишке киришсе да, көпчүлук арасында кадыр таап, кайда болсо да мактоого татыган идеологиялык катчынын жасаган-эткендери Биринчиге (Турдакун Усубалиевге. - ред.) жакпай калганын Б.Мураталиев менен иштешкен, аны жакшы билип калгандардын эскерүүлөрүнөн баамдоого болот.

Эң алгач Салижан Жигитовдун кыска эскерүүсү:

“Ырас, кээде билимдүү, таланттуу, жамалдуу кишилер да чочугандай көтөрүлүп калчу. Мисалы, андайлардын бири - Бейшенбай Тоголокович Мураталиев эле. Турдакун Усубалиевич Тоголоковичти көтөрөрүн көтөрүп алып, бирок а киши Москвага чогулуштарга барып, Капитонов тарабынан кабыл алынып, Кремлдеги чоң-кичине чиновниктердин кеп-сөзүнө кирип калганда, кайра аны басым-кысымга ала баштаганы жашыруун сыр эмес болчу. Мен Турдакун Усубалиевичтин ичи тардыгы, кызганчактыгы, кекчилдиги тууралуу кеп-сөздөрдү маркум Бейшен Тоголоковичтин өзүнөн да, анын жакын кишилери (менин ашыналарым) Касым Исаев менен Ишенбай Абдуразаковдон да уккамын. Суранып кайрылсаңар, колу бош пенсионер Касым Исаевич бул маселеге байланыштуу толгон-токой факты айтып же жазып берээр”.

Салижан Жигитовдун жакын досу, ыраматылык Касым Исаевдин Б. Мураталиев менен жакын мамиледе болгонун, анын көзү өткөндөн кийин Борбордук комитеттеги жакын деген адамдарынын баары кызматтан бошотулганын атайын эскерген жайы бар.

Б. Мураталиев Касым Исаевден тогуз жаш улуу, кыргыз университетинде (азыркы Жусуп Баласагын атынлагы КУУда) аны окутканын, партиялык аппаратка Исхак Раззаков бөлүм башчы кылып алып келгенин белгилейт.

34 жашында Б. Мураталиев Кыргызстан КП БКнын идеология боюнча катчысы болуп, бул кызматында он жыл иштеген.

«Кийинчирээк Усубалиев менен Мураталиевдин арасы начарлай баштады. Ал кезде интеллигенция Мураталиевге көп келип жатат десе, «ии, эл менден аны көбүрөөк баалап атабы?» деген ой беркиде болбой койду дейсиңби?

1960-жылдардын аягында Ысык Көл облусу кайра түзүлгөн. Султан Ибраимов Ош облусунун биринчи секретары болчу. Усубалиев Ибраимовго тапшырма берет: «Сен БКнын бюросунда сунуш бер, Мураталиевди БК секретарлыгынан бошотуп, Ысык-Көл обкомуна биринчи секретарь болуп барсын, - деп».

Ысык-Көл кичине облус болгондуктан, секретары БК бюросуна мүчө болчу эмес. А бюрого мүчө болгондордун заседаниелерде эмне деп сүйлөгөндөрү стенографияга жазылып, Москвага жиберилип турчу. Кимдин эмне дегенине Москвадан - КПСС БКдан көз салып турушчу.

Ошондо Мураталиев: «Турдакун Усубалиевич, БКдагы менин ордум керек болсо, алгыла. Өзүм илим менен иштеп жүрөм, облуска барып дыйкан-мал чарбасын жакшы билбей, эл алдында уят болгум келбейт», - деп барбай коюптур.

Бейшен буларды кийин мага айтып атпайбы. Ошондон кийин эле аны кетирет экен деген сөздөр чыгып калды. Бейшен мага Москвага жума сайын телефон чалып турчу, эч нерсе деле айтчу эмес, себеби телефондорунун баары тыңшоодо эле.

БКнын идеология боюнча секретары интеллигенция менен иштешчү. Мураталиевди кетирет экен дегенден кийин, ага кирген киши азайды. Өзгөчө БК секретары катары өзү тейлеген органдардын жетекчилери», - деп Касым Исаев жазган.

Касым Исаевдин айтуусунда, Кыргызстан коммунисттеринин кезектеги курултайы алдында Москвага берилген билдирүүдө: «идеология боюнча жакшы иштер жасалган, жеке Б. Мураталиев жакшы иштеген», - деп жазылып калат.

Ушундан улам Усубалиев аны алмаштыруу маселесин козгоого батынбайт. Ошентип бир канча жыл республикадагы эки жетекчинин ачык-тымызын тирешүүсүнө кетет.

Касым Исаев Москвага келгенде: «1970-жылдарга чейин Усубалиев менен араздашып, абдан нерв коротчу элем. Эми мени иштен кетире албай калгандан кийин, Усубалиев нерв боло баштады», - деп айтканын эскерет.

1973-жылы Кыргызстан компартиясынын идеология боюнча катчысын Москвадагы КПСС БКнын Саясий бюросунун мүчөлөрү, катчылары кабыл алып, маселе чечилерге аз калганы Касым Исаевдин эскерүүсүндө кеңири баяндалган.

А бирок 1973-жылдын 7-апрелиндеги жол кырсыгынан улам Бейшенбай Мураталиев набыт болуп, ошону менен анын жогорку кызматка келиши тууралуу миш-миштерге чекит коюлган.

Монреалдагы жолугушуу

Бейшенбай Мураталиевдин кандай жетекчи, кандай адам болгонун анын Кыргызстан КП БКнын катчысы, Кыргыз ССР Жогорку Кеңешинин төрагасы кезиндеги бир окуя, атап айтканда, 1967-жылдагы Монреалдагы Эларалык көргөзмөгө Кыргызстан делегациясын баштап барып, ошол жерде Азамат Алтай менен жолугушуусун, аны Кыргыз Эл баатыры Бексултан Жакиевдин эскерүу китеби боюнча эле келтиргеним оң го.

Канаданын Монреал (Montreal) шаарына Кыргыз эл сүрөтчүсү Гапар Айтиев, академик Курман-Гали Каракеев, дагы башка бир топ кыргызстандыктар катышкан экен.

Азамат Алтай (1920—2006) ошол жолугушууну Б. Жакиевге айтып берген:

“Жаш кезде гезитке кабар жазчумун. «Гапар ага, — дедим. — Сизди мен «Ленинчил жаш» газетасында редактор болуп жүргөнүнүздөн тааныйм»,— десем, Айтиев «сен, деди, асман тиреген Нью-Йоркто жашайсың, элди-жерди сатып кетип! Жакында сен жашаган Нью-Йоркуңдун топурагы тоскок болот!» деди.

Албетте, «элди-жерди сатып» дегенине чыдабадым. «Гапар, — дедим. — Мен сен жашаган Фрунзенин тос топурак болушун тилебейм, сен чокунуп жүргөн Москваңын тос топурак болорун тилейм!» дедим.

Айтиев: «ЦРУнун агенти, чыгып кет!» деди.

Мураталиев: «Жолдош Айтиев!..» деп, ага акырая бир карады. Айтиев тым болду. Албетте, Гапар Айтиевден уккан сөздү мен Бейшеден угам деп баргам, Бейше андайды сүйлөбөдү. Күтпөгөн кишиден уктум ачуу сөздү. Көзүмө жаш айланды. Тамак ичээр маалыбыз дешти. Тышка чыктык. Менин галстугум кыйшайып кетиптир, Гапар келип түзөттү. Бул чындык. Муну мен эч бир заман унутпайм. Тышта автобус күтүп туруптур.

«Калган кыргыздар менен да көрүшөйүн дедим эле», — деп, Бейшеге кайрылсам, Бейше «Жолдош көрсөтөт, Жолдош көрсөтөт», —​ деди.

…Кечеги катуу сөздүн баарын Мураталиевге Жолдош [Жусаев] айтыптыр. Жолдоштун айтымында, Мураталиев делегацияны чогултуп, "кишиче эмне сүйлөштү билбесеңер, мындан ары чет өлкөгө жолобойсуңар" деген. Айттыбы ушинтип, айтпадыбы?— билбейм. Менимче, айткан...»

Бейшенбай Мураталиев менен ал өлөрүнө жакын телефондон сүйлөшкөн Касым Исаев жума күнү Бейшенбай Ысык-Көлгө иш боюнча кетип атканын, эртеси кайтып келерин айтканын, бирок өкүнүчкө, ишембиге караган түнү жолдо автокырсыктан каза болгонун эскерген.

Бул автокырсык үчүн айдоочудан башка кимдир-бирөөнү күнөөлөш үчүн даректүү маалыматтар жокко эсе.

Бейшенбай Мураталиевдин капыс өлүмү аны өзүнө айныксыз атаандаш эсептеп алган кишинин чейрек кылым Кыргызстанды башкаруусуна андан ары мүмкүндүк берди. Жумурияттагы жогорку кызмат орду үчүн тымызын же ачык күрөш социализм заманындагы Кыргызстанда деле тынбай жүргөн.

Соңку өтүнүч. Окурмандарыбыз ыраматылык Бейшенбай Мураталиевдин фото сүрөттөрүн интернеттеги "Википедия" сыяктуу ачык маалымат корлорунда жарыялашса абдан сонун болоор эле...