Экономика

"Уюшкан кылмыштуулукту жана коррупцияны иликтөө" долбоорунун (OCCRP) маалыматында айтылгандай, Стокгольмдогу сот 4-февралда өткөн.

Швед менежерлери Өзбекстандын телекоммуникация рыногуна кирүү үчүн Гүлнара Каримовага 320 миллиондой доллар пара берген деп айыпталган.

«Уюшкан кылмыштуулукту жана коррупцияны иликтөө» долбоору жана Швециянын SVT телеканалынын журналисттери жүргүзгөн иликтөөдө швед менежерлери Каримовга пара бергендиги тууралуу алгачкы жолу айтылган болчу.

2019-жылдын февралында Стокгольмдо өткөн соттун өкүмү менен "Telia" компаниясынын мурунку үч жетекчиси акталган. Анда сот шведдер Гүлнара Каримовага “пара берген эмес” тапкан.

Бул жолу да ошол негизде Швеция соту "Telia" компаниясынын мурдагы жетекчилерин актоону күчүндө калтырды. Бирок 2019-жылдын март айында швед прокуратурасы Стокгольм сотунун топ менежерлерди күнөөсүз деп тапкан өкүмүнө каршы апелляциялык арыз берген. Компаниянын 37% өкмөткө таандык.

Ошол жылы 15-февралда Стокгольмдун соту "Telia" компаниясынын 2007-2012-жылдардагы башкы аткаруучу директору Ларс Ньюберг, ошол учурдагы каржы директору Терро Кивисаари, ошондой эле Евразия боюнча негизги юридикалык кеңешчиси жана компаниянын башкы адвокаты болгон Ули Туиманы күнөөсүз деп тапкан.

Сот прокуратура Каримовага пара берилгени жөнүндө жетиштүү далилдерди келтирген жок деп билдирген. Ага таянып, күнөөлөнүп жаткандарга коюлган бардык айыптоолорду алып салган.

Гүлнара Каримова пара алгандардын расмий тизмесинде жок

Соттун жүрүшүндө "Telia" компаниясы которгон акча Гүлнара Каримованын чөнтөгүнө түшкөнү белгисиз экени айтылган. Ал эми прокуратура офшордук компанияларга которулган акчаны пара деп санарын далилдөөгө аракет кылды. Бирок соттун түшүндүрмөсүнө ылайык кандайдыр бир өлкөдөгү мамлекеттик кызматкерге акча же башка материалдык баалуулуктарды берүү коррупция болуп эсептелинет.

Дагы караңыз

Каримова каткан акчасын кайтарат

Бирок шведдердин соту Керстин Элсерт "прокуратура Гүлнара Каримова телекоммуникация тармагында кандайдыр бир кызматты ээлегенин далилдей алган жок" деп түшүндүрдү.

Ал ошондой эле прокуратура акча Өзбекстанда кайсы мамлекеттик кызматкерге берилгенин далилдей албаганын кошумчалаган.

Эми Швециянын Башкы прокуратурасы Жогорку сотко кайрылууга мүмкүнчүлүк алды.

Ал арада башкы прокурор Ким Эндрюс «Уюшкан кылмыштуулукту жана коррупцияны иликтөө» долбоорунун өкүлүнө берген интервьюсунда "коррупциялык мыйзамдардын мындай чечмеленишин "шылдың" деп сыпаттады.

«Демек, шведдик компаниялар диктаторлорго же алардын үй-бүлө мүчөлөрүнө пара берүү менен өз бизнесин өркүндөтө алышат. Мындай актоолор Швециянын эл аралык милдеттенмелерин аткара албай жаткандыгын билдирет жана бизден чыккан "күмөндүү" иштерди Европа өлкөлөрү, Америка Кошмо Штаттары тазалоого мажбур болот. Соттор чынында иштин ушундай болушун каалаганынан күмөнүм бар», - деди Ким Эндрюс.

Ал эми "Telia" компаниясынын мурдагы аткаруучу директору Ларс Ньюбергдин адвокаты Стефани Плейжел соттун чечимин кубаттады.

«Биз соттон "Каримованын аты пара алгандардын тизмесинен чыккан жок" деген негизде бул ишти жабууну сурандык. Эгерде мыйзам чыгаруучулар мыйзамды жактырбаса, анда аны өзгөртүшү мүмкүн. Негизи жараян ушундай болушу керек», - деп баса белгиледи адвокат.

Мурдараак – «Telia», «Vimpelcom» жана МТС уюк компаниялары Өзбекстандын телекоммуникация базарына кирүү үчүн Гүлнара Каримовага миллиондогон пара беришкенин мойнуна алышкан. Бул билдирүүлөрдөн кийин АКШнын бийлиги Гүлнара Каримовага расмий айып койгон. Мисалы, 2017-жылы "Telia" компаниясы АКШнын Юстиция министрлиги менен келишим түзүп, 965 миллион доллар айып пул төлөгөн.

«Бирок бул келишимдин Швеция сотунун өкүмүнө эч кандай тиешеси жок»,- деди адвокат Стефани Плейджел.

Ал ошондой эле компаниянын директору Ларс Ньюберг жумуштан кеткенден кийин гана келишим түзүлгөнүн айтты.

Коррупция боюнча иш азырынча жабыла элек

OCCRРнин журналисти Ола Вестербергдин айтымында, АКШ өкмөтү менен түзүлгөн келишимге жана Швеция сотунун актаган чечимине карабай Ларс Ньюберг баш болгондорго козголгон иш АКШда жабыла элек.

Айыпталуучулардын адвокаттары Кошмо Штаттарынын өкмөтү мурунку жетекчилерге өзүнчө доомат коюшу мүмкүн экенин билдиришкен. Ал эми АКШнын Юстиция министрлигинин өкүлү швед сотунун акыркы чечими боюнча комментарий берүүдөн баш тартты.

48 жаштагы Гүлнара Каримова Ташкент облусундагы түрмөдө отурат. Ага «Опузалап мүлктү менчиктеп алуу», «Ыксыз сарптоо», «Кылмыш жолу менен табылган кирешелерди адалдоо» беренелери менен айып коюлуп, былтыр 13 жыл 4 айга эркинен ажыратылган.

Гүлнара Каримованын балдары, ошондой эле, анын Швейцариядагы адвокаты экс-президенттин кызынын укуктары тергөө маалында, абакта жатканда бузулганын айтып, арыз менен кайрылышкан эле. Бирок Өзбекстандын Башкы прокуратурасы бул айыптоолорду кескин четке кагып келет.

8-февралда Караколдун тургундары электр энергиясынын кымбаттыгына нааразы болуп чогулушту. Алар 2015-жылы убактылуу киргизилген 2 сом 16 тыйындык тарифти жоюп берүүнү талап кылып, абоненттерге берилип жаткан электр кубатынын сапаты төлөмгө туура келбейт деген пикирин айтышты.

Кыргызстанда жыл сайын электр кубатын пайдалануу 4-6% көбөйүүдө. Бирок аны өндүрүү өскөн жок. Бул электр тартыштыгын жаратып жатат. Ошол эле кезде анын баасы боюнча да талкуу уланууда.

Диляра Нарметова Каракол шаарынын активисти. Пенсионер түрдүү маселелер менен кайрылып келген тургундарга да жардам берип келет. Анын айтымында, акыры жылдары, өзгөчө кыш айларында, электр кубатынын сапатына, айрыкча баасына да нааразы болгондор арбыды:

«Шаар тургундары көпчүлүк учурда кайрылып, электр жарыгынын сапаты начар деп жатышат. Аны мен өзүм деле баамдап, көрүп турам. Мындан эки жыл мурун биз комиссия түзүп, шаарды кыдырып, электр жарыгынын кубаттуулугун текшергенбиз. Анда кээ бир жерде 220 эмес, 140-150 болуп жатканын каттаганбыз. Текшерүүнун жыйынтыгын тийиштүү органдарга өткөрүп бергенибиз менен жыйынтыгы болбогонун азыр да көрүп турабыз. Мен өткөндө өзүм дагы үйдөгү болгон техниканы өчүрүп чыктым, анткени свет араң эле үрүл-бүрүл күйүп аткан. Текшерсек, убадаланган 220 вольт эмес, 140 вольт гана берилип жатыптыр».

Дагы караңыз

Улукбек Марипов электр тарифин өзгөртүү боюнча чечим кабыл алынарын айтты

Электр кубатынын күчүнө нааразы болгон караколдуктар шаардык мэрияга чогулушту. Алар 700 киловаттан ашканда 2 сом 16 тыйындан төлөп жатышканы менен, көрсөтүлгөн кызмат бул баага дал келбей жатат, деп айтышты.

Пенсионер Сулейман Усенов 5 миң сом пенсия менен жашайт. Анын айтымында, кыш айларында электрге төлөм 8 миң сомдон кем болбойт:

«Свет араң эле күйөт, тамак-аш жасап, чай кайнатканда кубаттуулугу жетпей каларын байкайм. Биз кошуналарыбыз менен акча чогултуп, трансформатор сатып алып, орнотконбуз. Бирок, ал да жардам берген жок. Аялым 6 миң, мен 5 миң пенсия алам. Анын 8 миңи кышында светке кетет. Андан тышкары башка коммуналдык төлөмдөр бар. Кара курсакты да тойгузбасаң болбойт. 2 сом 16 тыйын өтө эле кымбат. Негизи бул тарифти убактылуу деп киргизишкен эле. Эми дагы кымбаттатабыз дегени кандай?».

Караколдуктар электр энергиясынын тарифине нааразылык билдирип, президентке кайрылуу жасап жатышат. Активист Замира Оторбаева социалдык тарифти киргизип жатканда шаар жергесинде турган үй-бүлөлөрдүн шарты дыкат каралбай калган деди:

«Нарын облусуна 1000 киловатт берилген, башка аймактарга болсо 700 киловаттан ашаары менен 2 сом 16 тыйындан эсептелет. Бирок бул аймактарга бөлүү, элди дискриминациялоо болуп калган. Шаар жергесинде биз электр жарыгы менен гана жан багабыз, кышында өтө кымбат болуп кетип атат. Ошондуктан, президентке кайрылалы деп атабыз. Анда президенттен тарифти арзандатууну же болбосо Нарын облусундагыдай кылып биздин лимитти да 1000 киловаттка теңеп берүүнү суранып атабыз. Мисалга, айыл жергесинде 700 кВтга жетпей калышы мүмкүн, себеби алар от жагып, үйүн жылытып алат. Шаардыктар болгон күчтү светтен чыгарабыз».

Дагы караңыз

Энергетикадагы эски ыкмалар

Каракол шаардык электр тармактары бөлүмүнүн башкы инженери Ринат Шаршеев азырынча электр кубатынын күчү боюнча көйгөйлөр жаңы конуштарда гана бар деп бизди ынандырууга аракет жасады.

«Биздин Каракол шаарында өз кубаттуулугунан аша иштеп жаткан трансформаторлор деле жок. Шаардын чет жакасындагы жаңы конуштарда курула элек линиялар, атайын электр зымдары жетишсиз. Бирок аларда абал жакшы эле. Шаардын ичин алып карасак, электр кубаты нормага ылайык эле берилип жатат».

Эксперттердин айтымында, жергиликтүү элдин бул талабын ишке ашыруу оор.

Энергетика жана макро экономика боюнча эксперт Жаныбек Оморов жаңыдан президент болгон Садыр Жапаровдун шайлоо алдында электр кубатына болгон бааны төмөндөтүү тууралуу берген убадасын жөн гана саясий кадам катары баалап, буларга токтолду.

«Биздин Кыргызстанда суу көп, электр арзан болушу керек, деген ой туура эмес. Биздин электр станциялар илгери курулган, эгер дагы жаңыларын куруп, ишке бере баштасак, анын баасы кымбатташы керек болуп калат. Мындан улам азыркы тариф жогорулайт. Эл аралык эксперттер азыр элге берилип жаткан 700 киловатт дагы көптүк кыларын айтып, бул киловаттарды азайтуу керек деп жатышат. Балким жай айларында азайтылышы керек. Тариф арзандаган сайын электрди пайдалануу күчөп, абал мындан да кыйын болот. Эгер өкмөт ошончолук эле бааларды төмөндөтөбүз десе альтернативдүү ресурстарды таап, дефицитти жабуу жолун карашы зарыл. Азыр биздин бюджет ансыз да алсыз, свет эмес башка социалдык төлөмдөргө жетишпей турганын көрдүк, ошондуктан тарифтин түшкөнү кыргыз коомчулугуна эч пайда алып келбейт».

Дагы караңыз

Энергетика жүктү көтөрө албаган абалга жетти

Эксперт пикирин андан ары минтип улантты:

«Негизи энергетика тармагынын маселеси күндөн күнгө оорлоп баратат. Биз бул тармакты саясаттан сырткары бөлүшүбүз керек, болбосо ар бир эле саясатчы бул тармакты шайлоо алдында саясий курал катары колдонуп келет. Мындай көрүнүш биздин гана өлкөдө болуп жаткан жери жок, бул дүйнөлүк практика. "Светти арзандатам" деген сөз бул маселени чечпейм деген сөз. Көз карандысыз тариф комитетинин көзөмөлүнө берсек, электр баасы эксперттердин сунушу менен каралып, энергосектордун өнүгүшүнө жол ачылат».

28-декабрдан тарта «Түндүк электр» компаниясы үч фазалуу электр кубатын киргизүүгө уруксат берүүнү токтоткон. Чектөө 1-апрелге чейин улантылат.

Жыл сайын Кыргызстанда болжол менен 15 млрд. кВт/с жакын электр кубаты иштелип чыгат. Электр кубаты базарындагы мамлекеттик монополист болгон Улуттук энергохолдингдин маалыматына караганда, жыл сайын өлкөдө электр кубатын пайдалануу 4-6% көбөйүүдө. Бирок аны өндүрүп чыгаруу бир чекиттен ары көтөрүлө элек.