Экономика

Британия Экинчи дүйнөлүк согуштан берки эң катаал финансылык кыскартууларга барууда. Премьер-министр Дэвид Кэмерондун шейшемби күнү парламентте айтышынча, эмки төрт жылда аскерий чыгымдар сегиз процентке кыскартылат. (Британия коргонууга быйыл 59 миллиард доллар бөлгөн.) Ага ылайык, 2015-жылга Коргоо министрлиги аскерлер жана граждандык адистер болуп, 42 миң адам менен кош айтышуу керек. Деңиз аскер күчтөрүнүн флагманы- “Ark Royal” кемеси жана “Харриер” учактары таштандыга айдалат. “Trident” баллистикалык ракеталарын сатып алуу беш жылга токтотулат.

Кэмерон башындагы курама өкмөт коргонуудан башка да көпчүлүк тармактарда чоң кыскартууларды мерчемдөөдө. Натыйжада, төрт жылда өкмөттүк кызматкерлер жарым миллионго жакын азаят; орто катмарга кирген 12 миллион эне балдар үчүн жөлөк пул албай калат. Бирок кирешеси ортодон төмөн үй-бүлөлөр андай жардамды өкмөттөн ала берет. Ошондой эле саламаттыкты сактоого бөлүнгөн акча менен эл аралык жардамдын өлчөмү өзгөрүүсүз калат. Бул иш чаралардн негизинде 2015-16-жылдары бюджет 188 миллиард доллар киреше алууга тийиш.

Анын 43 миллиард доллары салыктары көбөйтүүдөн келип түшөт. Финансы министри Жорж Осборн 20-октябрда парламентте сүйлөп, мамлекеттик чыгымдарды кыскартуунун жүйөөсү жөнүндө мындай деди:

-Биз чыгымдарды кыскартып, социалдык системаны реформалоону оң таптык. Бул өлкө үчүн аргасыз чара. Биздин чыгымдарга назар буралычы: Бюджеттин тартыштыгы 109 миллиард фунт стерлинг. Бул Европадагы эң чоң бюджеттик тартыштык.Азыр бүтүн дүйнө чоң дефицитке кыжаалат болуп турган чак. Биздин экономикалык стабилдүүлүгүбүз ошол кооптонуулардын жөндөлүшүнө көзкаранды.

Бюджеттик тартыштыкка дүйнөлүк финансылык кризис маалында лейбористтер башындагы мурдакы өкмөттүн миллиарддаган доллар карызы бар бир нече банкты улутташтырып, алардын милдеттенмелерин өзүнө алганы кедерги болгон. Мындан тышкары “Ирак менен Ооганстандагы ири аскерий операциялар чоң финансылык жана адам чыгымдарына алып барды”,-деп түшүндүргөн Д. Кэмерон.

Оппозиция жана кесиптик союздар консерваторлор менен социал-демократтардын курама өкмөтүнүн планына нараазы. Жумушчу партиясы өкмөттүк чыгымдарды кыскартуу экономикалык өсүүнү төмөндөтүп, Британияны рецессиянын сазына түртөт, жумушсуздукту көбөйтөт деп санайт.

Кэмерон башындагы курама өкмөттүн үнөмдөө саясаты 2015-жылга бюджеттин дефицитин ички дүң жыйымдын эки пайызына барабар кылыш керек. Азыр ал 11 пайызга же 240 миллиард долларга барабар. Башка Европа өлкөлөрүндө мындай чоң карызы жок.

Азыр жүрүп аткан эл каттоо жыйынтыгы бир нече аптадан соң чыгат. Буга дейре белгилүү 142 миллион орусиялыктар ошончо деле көбөйүп кетпейт. Болгону гана мамлекет эл каттоо жыйынтыгын бетке кармап “жоголуу” жолуна түшкөн эл деген аныктамадан чыгат. Бийлик чечмелеген түшүнүктө эл каттоо – өлкөдө канча киши жашайт тактайт. Эне тилинде сүйлөгөндөр канча, аны тактайт. Өзүн кайсы элдин тукуму экенин өз оозунан угуп жазып, кишилердин улутун тактайт.

Эксперттер баасында бул мамлекеттик башкаруунун ажырагыс бөлүгү. Салык салуудан тартып, пенсияга акча ажыратуу, армиясын өнүктүрүү, эмгектенүү үчүн канча жумуш орун ачуу, саламаттыкты сактоого дейре калктын жалпы саны керек. Дагы бир керектүү жагы - өлкөдө канча киши жашыруун жүрөт, канча киши мигрант, канча селсаяк бар - тактоо.

Суроолор ичинен улутун тактоого тийешеси бар кеп тегерегинде кыйла талаштар чыгууда. Маселен, Орол тоодон Ыраакы Чыгышка дейре жаткан жерлердеги орустар өздөрүн “сибиряк” деп жаздырып атканы интернет аркалуу келди. Ставропол крайында казактар да өз улутун орус деп жаздырууга каршы чыккан. Журналист Лилия Пальвелова айтканга караганда, өзүнүн орус экендигинен казактар баш тартышууда. "Каныбыз башка эл болобуз" дешкен.

Андай, орус эмесмин дегендерди «башкалар» деген тизмеге алуу болорун Орусия федералдык мамлекеттик статистика кызматынын жетекчиси Александр Суринов айтты. Каттоочу сүйлөшкөн кишинин оозунан кандай жооп чыкса, так ошону кагазга түшүрүү парз. Жооп бербей койсо да аны ошондой болду деген тизме бар, ошол жерге жазып коюу керек.

А.Суринов мырза: "Орусиянын Баш мыйзамы Сибирде болсун, Маскөөдө болсун бирдей укук берет, киши өз улутун өзү айашы керек",-деп айтты.

Өлкөдө мамлекет уюткусу болчу экинчи эл татарлар. Анын жүз жылдан ашуун убак элинин саны канча экенин тактай албай келатышын укук коргоочу Халида Хамидуллина айтты. 90-жылдары эл каттоо жүргүзүүгө катышып көзү менен көргөн мисалдарды келтирип, элдин санын адилет көрсөтүү кыйла түйшүк болорун айтат:

- Эгерде шаарда 62 миң татар бар деп эле жазылганда, анда мыйзам негизинде ал элдин улуттук тилин, маданиятын өнүктүрүү керек, маалымат каражатарын ачуу керек болот, анын баары ортолук бүжеттен сөгүлүү керек. Ага эч ким барбайт.

Ошол себептен эл каттоолор жыйынтыгында 80-87 пайызы орус улутунда деп жазылышы турулуу көрүнүш деген пикир айтты. Орусияда мурунку эл каттоо мындан 8 жыл мурда өткөн. Ал жолу 1926-жылкы өткөн эл каттоодогу жыйынтык кайталанып, 142 миллион киши жашап атканы айтылган.