Экономика

Кыргыз өкмөтү пандемия шартында антикризистик чаралардын экинчи этабын 6-майда бекитти. Анда негизинен өлкөдөгү ишкерлерди колдоо, карантиндик режимден соң калыбына келтирүүнүн жол-жобосу камтылган.

Бул антикризистик план эки жылга эсептелип, жалпы суммасы 40 миллиард сомду түзөрү айтылууда. Пландын алкагында атайын өкмөт Антикризистик фондду түзүп, ал аркылуу ишкерлерге жеңилдетилген, күрөөсү жок насыяларды берүү, салык боюнча милдеттенмелерди кайрадан карап чыгуу жана капиталдарды легалдаштыруу сыяктуу чараларды сунуш кылып жатат.

Вице-премьер-министр Эркин Асрандиев учурда эң негизги басым ишкерлерди колдоого багытталганы жатканын билдирди:

«Эң негизги басымды биз жеңилдетилген каржылоого же жеңилдетилген насыя берүүгө коюп жатабыз. Бул тууралуу өзүнчө да программа даярдалып жатат, анда насыянын мөөнөттөрү, үстөгү жана кошумча жеңилдиктер бекитилет. Андан тышкары антикризистик пландын алкагында Мамлекеттик кепилдик фондунун капиталын 1 млрд. сомго көбөйтүү каралган. Салык келишимдерин кайра эсептеп чыгып, капиталды жана мүлктү мыйзамдаштырып, көмүскө акчаны ачыкка чыгарып, экономикага иштетсек, пайдасы тиет».

Өкмөт антикризистик планда каралган 40 миллиард сомдун булагы аныкталганын кабарлады. Тагыраагы "Кумтөрдүн" эсебинен 4,2 млрд. сом, эл аралык донорлордун эсебинен 14 млрд. сом, тышкы карызды төлөөнү узартуунун эсебинен – 4,3 млрд. сом бар. Ал эми 17,5 млрд. сомго жакын Орус-кыргыз өнүктүрүү фонду, Евразия турукташтыруу жана өнүктүрүү фонду сыяктуу сыяктуу уюмдардан келери эсептелүүдө. Кыргыз өкмөтү алгач болуп 14 миллиард сомдон кем эмес каражатты ишкерлерди колдоого жумшаларын жарыялады.

Мындан сырткары өзгөчө кырдаал шартында карантинге байланыштуу иши токтоп калган ишкерлерди мамлекеттик жана муниципалдык мүлктү ижара акысынан убактылуу бошотуу да каралган.

Вице-премьер Асрандиев кризистик шартта жумушсуз калган жарандарды жумуш менен камсыз кылуу үчүн кыска мөөнөттөгү кесиптик курстарды уюштуруу пландалып жатканын кошумчалады.

“Жумушу жок калган жарандарга акысыз түрдө квалификациясын көтөрүү же жаңы кесипке үйрөнүү боюнча убактылуу курстар уюштурулганы жатат”.

Коронавирус пандемиясынын шартында жарыяланган антикризистик план өкмөттүн негизги чарасы болуп калды. Аткаруу бийлиги буга чейинки жарыялаган ишкерлерди колдоонун финансылык жана фискалдык чаралары көбүнчө куру документ болуп калганы айтылган. Бул жолу болсо жардамдын конкреттүү каражаттын суммасы айтылган үчүн ишкерлер аз да болсо көмөк болобу деп үмүттөнүп турушат.

Жогорку Кеңештин депутаты Чыныбай Турсунбеков учурда кеп антикризистик планды жарыялоодо эмес, аны аткарууда экенин айтууда:

“Албетте, ниет жакшы. Өкмөттүн бул жаатта иш алпарышы зарыл экени айтылып эле жаткан. Бирок буга чейинки тажрыйбаларды эске алганда ишкерлерди колдоо жаатындагы бардык эле пландар ишке аша берген эмес. Мисалы, ошол эле Акаев, Бакиев башкарган учурда ушул сыяктуу фонд, кеңештер түзүлгөнү менен толук жыйынтыгын бербей калган учурлар болгон. Ошондуктан мындай маселелерде артынан түшүмүн бере турган, көзөмөл боло тургандай болуш керек. Жөн эле отчет үчүн түзүлүп, ал каражатты кимдир-бирөө колдонбогондой иштетүү абдан маанилүү".

Чынында эле Кыргызстанда орто жана чакан ишкерлерге карата колдоо абдан маанилүү болуп турат. Бул чөйрөдө 800 миңге жакын адам иш алпарып, кризистен соң өз алдынча ишин жандантууга кудурети жок. Алардын көпчүлүгү пандемияга байланыштуу ишин токтоп, учурда оор кырдаалга туш болууда.

Кыргызстанда жүздөгөн чакан ишканалардын башын кошкон Жаш ишкерлер ассоциациясынын аткаруучу директору Фархад Пакыровдун айтымында, антикризистик чараларды аткаруунун ачыктыгы абдан маанилүү:

“Бул жерде каражатты бөлүштүрүүнүн ачыктыгы менен бюрократиялык тоскоолдуктарды азайтуу абдан маанилүү. Чынында эле каражатка муктаж болгондор алса абдан жакшы болот. Экинчиден, бизде каржылоо десе эле салттуу түрдө насыя түрүндө беребиз деп келишет. Бирок башка да инструменттер каралса жакшы болмок. Мисалы, биз менен кызматташкан ишкерлер учурда кардар, жабдык, жумушчулардын баары даяр бизге оборот үчүн каражат керек деп жатышат. Алар ишин жөнгө салып алган соң каражатты кайтарып беришет. Мына ушундай сунуштарды карап көрүшү керек”.

Учурда өкмөт кыйынчылыкка туш болгонун жашырган деле жок. Президент баш болуп эл аралык донорлор берген каражаттын көпчүлүгү бюджеттин тартыштыгын төлөөгө кетери айтылууда. Быйыл 40 миллиард сомго чейин киреше бюджетке түшпөй калары айтылган болчу.

Дал ушул карантин шарттарынан улам мамлекеттик органдар кыйынчылык тарта баштаганы ачык эле айтылууда. Маселен, 7-майда Бишкек мэриясы акыркы эки айда шаардык бюджетке 900 миллион сом түшпөй калганын жарыялады. Анын айынан бюджеттик кызматкерлердин маянасы кечигиши мүмкүн экенин эскерткен шаар бийлиги өкмөттөн көмөк сурады.

Ал эми жумушу жок же күнүмдүк акчасын күндө тапкан адамдар учурда абдан кыйынгы кырдаалга кептелгенин айтышууда. Өкмөт бул жаатта азык-түлүктөн гана жардам берерин айтканы менен башка өлкөлөрдөй болуп каражат бөлүүгө мүмкүнчүлүк жок экенин билдирип келет.

Германия муну Кыргызстан жардамга өтө муктаж өлкөлөрдүн катарына кирбей калганы менен түшүндүрдү. Талдоочулар анын себебин башкадан көрөт.

Германиянын Кыргызстандагы элчилиги тараткан түшүндүрмө маалыматка ылайык, узак реформалардан кийин Германиянын Федералдык экономикалык кызматташтык жана өнүктүрүү министрлиги (BMZ) дүйнөдө күчөп жаткан глобалдык маселелерди натыйжалуу чечиш үчүн келечекте даректүү иш алып барууга өтөт.

Атап айтканда, Федералдык экономикалык кызматташтык жана өнүктүрүү министри Герд Мюллер «BMZ 2030» аттуу реформаны жарыялады. Анда «кызматташтык, процесстер жаңыртылып, өнөктөш өлкөлөр азайтылат». Кыргызстан сыяктуу эле башка өлкөлөр менен да техникалык жана каржылык иштер боюнча программалар алдыдагы жылдары акырындап токтотулат.

Кыргызстандын Тышкы иштер министрлигинин басма сөз катчысы Уланбек Дыйканбаев Германиянын бул чечими боюнча мекеменин кабары бар экенин айтып, буларга токтолду:

«Кыргызстан менен Германиянын эки тараптуу кызматташтыгы 1993-жылдан бери уланып келатат. Туруктуу экономикалык өнүгүү, саламаттык сактоо тармагы боюнча долбоорлор бар. Мунун баары Германиянын өкмөтүнүн колдоосу менен ишке ашып жатат. Экономика, билим берүү, маданият, айлана-чөйрөнү коргоо жана жашыл экономика тармагында эки мамлекеттин ортосунда мындан ары да кызматташтык улана берет».

Элчилик GIZ жана KfW программалары жакынкы жылдары Кыргызстанда өз ишин токтоторун, ошол эле кезде Германия буга чейин макулдашылган долбоорлорду аягына чыгарарын кошумчалады.

Билдирүүдө өлкөнүн саясий системасында негизги элемент сөз эркиндиги жана демократия экени белгиленген. Анда айтылгандай, Кыргызстанда жашоо деңгээли көтөрүлүп, жакырчылык азайган. Өнүктүрүү боюнча кызматташтыкты токтотууга Кыргызстан жардамга өтө муктаж өлкөлөрдүн катарына кирбей калганы негиз болгон.

Кыргызстанга техникалык да каржылык да колдоо көрсөтүп келаткан Германиянын бул чечими ар кандай пикирлерге жол ачты.

Дипломат, тышкы иштер министринин мурдагы орун басары Аскар Бешимов немис тараптын «Кыргызстан муктаж өлкөлөрдүн катарынан чыкты» деген жүйөсүнө ынаган жок. Ал бул чечим Кыргызстандын Европа өлкөлөрү менен жүргүзгөн саясатынын «үзүрү» деп эсептейт.

«GIZ Кыргызстандык саламаттык сактоо тармагына чоң жардам берет. Эми иш токтотулса, биз көп нерсени жоготобуз. Экинчиден, сөз болуп жаткан чечим Германиянын Кыргызстанга болгон мамилеси начарлаганын көрсөттү. Себеби, биз ушул күнгө чейин Европа Биримдиги менен кызматташтык боюнча стратегиялык келишимге кол коё элекпиз. Анткени Европа Биримдиги бирдиктүү саясат жүргүзөт. Ал эми Германия - биримдиктеги ири жана таасирдүү мамлекеттердин бири».

Былтыр Евробиримдик менен Кыргызстандын ортосундагы кызматташтык боюнча жаңы келишимге 2020-жылдын башында кол коюлары айтылган. Бирок ушул күнгө чейин ишке аша элек.

Германиянын акыркы чечими кыргыз-немис кызматташтыгы боюнча маселени да козгоду. Кыргызстандын президенти Сооронбай Жээнбеков былтыр апрель айында Германияга расмий сапары менен барып келген. Берлинде федералдык президент Франк-Вальтер Штайнмайер жана канцлер Ангела Меркел менен жолуккан Жээнбеков ишкерлер ортосунда 1 миллиард евродон ашык каражатка кол коюлганын жарыялаган эле.

Жогорку Кеңештин Эл аралык иштер, коргоо жана коопсуздук боюнча комитетинин төрагасынын орун басары, депутат Абдывахап Нурбаев Германия Кыргызстанда гана эмес, башка өлкөлөрдө да долбоорлорун токтотуп жатканына көңүл бурду.

«Германия Борбор Азия өлкөлөрүнөн ичинен Өзбекстандан тышкары бардык эле мамлекеттер боюнча ушундай чечим кабыл алыптыр. Дагы иштешсек жакшы болмок. Бирок чечим кабыл алынып калгандан кийин эч нерсе кыла албайбыз да. Өзбекстандын президенти жүргүзүп жаткан саясатты дүйнөдөгү бир катар мамлекеттер колдоп, реформатор деп айтып жатышат. Өзбекстан демократия багытында Кыргызстан мындан 20 жыл мурун баштаган иштерди азыр жасап жатат. Ошондуктан Өзбекстанга артыкчылык берилиши мүмкүн».

Германия эки тараптуу программалар аяктагандан кийин Кыргызстанга Евробиримдик, Бириккен Улуттар Уюму (БУУ) жана өнүктүрүү банктары аркылуу көмөк көрсөтөрүн убада кылды. Кыргызстан, Казакстан, Өзбекстан, Тажикстан, Түркмөнстан жана Ооганстан өлкөлөрүн камтыган «Жашыл Борбор Азия» долбоору ишин улантарын да кошумчалады.

GIZ уюму Кыргызстанда саламаттык сактоо, сот бийлиги, айыл чарбасы, билим берүү жана ишкерликти колдоо боюнча бир катар долбоорлор боюнча иштейт. Уюм ушул тапта канча долбоор ишке ашырылып жатканын жана качан токтотулары тууралуу маалыматты тактап берерин билдирди.

GIZ аркылуу Нарында жаштарды колдоо боюнча бир катар долбоорлордо иштеген Бакыт Эгембердиев уюмдун ишмердүүлүгү тууралуу буларды айтып берди:

«Менин маалыматым боюнча GIZ уюмунун Кыргызстанда 50дөн ашык программасы бар. Жаштар менен иштөө боюнча айрым уюмдар бир-эки тренинг менен чектелсе, GIZ узак убакыт окутат. GIZ Кыргызстанда бизнес ачкандарга кайтарымсыз грант берген жалгыз гана уюм. Негизи ишкерликке эч ким грант бербейт. Берсе насыя катары берип, кайра кайтарымдуу болот. Менин эсебим боюнча 2016-жылдан бери GIZ берген гранттын эсебинен Нарын облусунда эле 40тай ишкана ачылды».

Саясий серепчи Эмил Жороев болсо Германиянын Кыргызстанга каржылык жана техникалык жардам берүүнү токтотушу өкмөт үчүн чоң чакырык экенин эскертти.

«Кыргызстан бир топ жылдан бери орто кирешелүү өлкөлөрдүн арасына кирип жатат. Германия мына ушундай чечим кабыл алса, эртең дагы башка донор мамлекеттер ушундай эле кадамга барышса бул Кыргызстан үчүн коңгуроо. Биз мамлекет катары бардык иштерди өзүбүз каржылаганга өтүшүбүз керек. Кыргызстан эгемендик жылдары жана акыркы эле пандемия учурунда канча деген гана жардамды сурады».

Коронавирус пандемиясына байланыштуу Германиянын GIZ уюму Кыргызстанга гуманитардык жардам катары 550 миң еврону грант катары берерин билдирген.