Экономика

Жогорку Кеңештин жанына туруп тартылган сегиз мүнөттүк видеодо түркиялык ишкер алданып калганын айтып, 750 миң доллар короткон бизнесин тартып алууга аракет болуп жатканын билдирген:

«Мен Кыргызстандагы бизнесиме 11 жыл ичинде 750 миң доллар акча салдым, 560 миң доллар ижара акысын бердим. Эми имараттын кожоюну мени чыгарганга аракет кылып жатат. Азыркы учурда Кыргызстанда жана дүйнөнүн 181 мамлекетинде карантин жарыяланган. Ага карабастан мен иштеткен кафенин жарыгын өчүрүп кетишти. Ушундай мамиле болуп жатса Кыргызстанга инвестор келбейт».

Сөз Чүй проспектиси менен Калык Акиев көчөлөрүнүн кесилишинде жайгашкан «Таксим» кафеси жөнүндө болуп жатат. Түрк ишкери 2017-жылы бул кафенин аянтын кеңейтип, өз каражатына курулуш иштерин жүргүзгөн. Ошол эле жылы Бишкек мэриясы «Таксимдин» бир бөлүгүн буздуруп салган. Себебин кафенин курулушу муниципалдык жерге чейин чыгып кеткени менен түшүндүргөн.

Түрк ишкери жердин ээси Эрнис Акматов «уруксат документин жасап берем» деп 70 миң доллар акча алганын билдирди:

«Үч жыл мурун кафени баштан-аяк жасап чыкканбыз. Бирок 6 айдан кийин мэриядан келип бир бөлүгүн бузуп салышты. Жердин ээси «тилкенин документтерин бүтүрүп берем» деп акча алган болчу. Бул видеодон кийин Эрнис Акматов мага бандиттерди, депутаттарды жиберип коркутат. Алардын прокуратурада, мэрияда тааныштары көп».

Түркиялык ишкердин кайрылуусунда ысымы аталган бир туугандар - Жогорку Кеңештин депутаты, Агрардык саясат, суу ресурстары, экология жана аймактык өнүктүрүү комитетинин төрагасынын орун басары Алмазбек Акматов жана анын бир тууганы, мурдагы бажы кызматкери Эрнис Акматов.

Депутат Алмазбек Акматов айтылган сөздөрдү куру доомат катары сыпаттады:

«Ал жер тилкеси инимдин кызына таенесинен мурас катары калыптыр. Ал кыз түрк ишкерлерине ижарага берип келген. Кафени иштеткендер жерди узартып, мыйзамсыз курулуштарды курган. Түрк жаранынын биздин мыйзамдар менен маселеси бар. Бул окуяга менин эч кандай тиешем жок. Сотко кайрылганы турам. Жалаа жапкандар менен укук талаасында сүйлөшөм».

Жер тилкесинин юридикалык ээси болуп Ч.Султанбекова аттуу жаран эсептелет. Ал депутат Алмазбек Акматовдун иниси Эрнис Акматовдун кызы. Экологиялык жана техникалык коопсуздук боюнча мамлекеттик инспекция Султанбекова менен эки жылдан бери соттошуп келе жатканын билдирди. Эгер мамлекеттик орган соттон утуп чыга турган болсо «Таксим» кафесинин калган бөлүгү бузулат.

Инспекциянын Бишкек шаардык башкармалыгынын башчысынын милдетин аткаруучусу Жоодар Атакеев мындай деди:

«Мурда «Таксим» кичиникей эле кафе болчу. Мыйзамсыз жол менен чоңойтуп, экинчи кабатын да салып алышкан. Жердин ээси Ч.Султанбекова курулуш иштери мыйзамсыз экенин моюнга алып, кафени буздурганга макул болуп жатат. Түрк ишкери болсо мындай чечимге макул эмес. Мыйзамсыз курулуш болгон үчүн «Түндүкэлектр» ачык акционердик коомунуна арыз жазып жарыгын өчүртүп салдык».

Экономика боюнча эксперт Кайрат Итибаев түрк жаранынын кайрылуусу кандайдыр бир деңгээлде өлкөнүн инвестициялык климатына көлөкө түшүрө турганын айтып жатат. Анын пикиринде, инвестиция жаатындагы кемчиликтер ушундай окуяларга алып келет.

«Биз инвестиция боюнча коңшу Казакстан менен атаандаш боло албай калдык, - деди ал. - Кыргызстан менен Тажикстанга көп учурда шектүү инвесторлор келип жатат. Мындан тышкары мамлекетттик башкаруунун, сот системасынын сапатына жараша чет элдик ишкерлер келип жатат. Бизге келген инвестордун 90% мамлекетке эмес, өзүнүн жеке тааныштарына ишенип келет. Бүгүнкүдөй маселе жаралбаш үчүн инвесторлорго кепилдик бериш керек. Мыйзамдын үстөмдүгүн орнотуу зарыл».

Түркиялык ишкер Али Салих Ифлазоглу «Фейсбуктагы» баракчасы аркылуу «Таксим» кафесине байланыштуу окуя Түркиянын Кыргызстандагы элчилигинин да назарында экенин билдирди.

Орусиянын экономикасы учурда кош соккудан жабыркап жатат. Коронавирус пандемиясынын кесепеттеринен тышкары дүйнөдө өндүрүш токтоп, мунайды керектөө азайып кеткендиктен, Орусиянын кирешеси зыянга учурап жаткан чагы.

Европа өнүктүрүү жана реконструкциялоо банкы менен Еврокомиссия быйыл өлкөнүн ички дүң өнүмү 4,5-5% азаярын, ал эми Орусиянын банкы бул көрсөткүч 6% чейин түшөрүн божомолдоп жатышат.

Жогорку экономика мектебинин изилдөөлөрүнө ылайык, орусиялыктардын кирешеси 8-12% чейин азайышы мүмкүн.

Ал эми вице-премьер Татьяна Голикованын маалыматы боюнча апрелде 1,4 миллион киши жумушсуз калганы катталса, Эл аралык эмгек уюму Орусияда ишсиз калгандардын саны 8 миллион адамга жеткенин билдирүүдө.

Экономист-серепчи Максим Блант мындай каатчылыктын Орусиядагы миллиондогон чет өлкөлүк мигранттарга тийчү кесепеттери тууралуу «Азаттыктын» суроолоруна жооп берди.

Дагы караңыз

Европа жанданып, Орусияда оору көбөйдү

- Учурда Орусиядагы экономикалык абал кандай? Чет өлкөлүк мигранттарды алдыда кандай кырдаал күтөт?

- Эмгек мигранттары эң аянычтуу абалда калды. Чынында азыр жеке ишкердик тармагы каржалып турат. Бийлик жалаң бюджеттегилер менен өкмөттүк жана ири мекемелерди гана колдоого алды.

Чакан жана орто ишкердиктин абалы азыр көз арта тургандай эмес, жардамга муктаж. Буга кошумча, өкмөттүк колдоо кайтарымсыз насыя же грант түрүндө эмес, салык төлөөгө каникул, убактылуу карыз сыяктуу чектелип турат. Эмгек мигранттары адатта эмгек алакасын жумуш берүүчүлөр менен тийиштүү тартипте каттабайт. Андыктан жумуш берүүчүлөр аларды оңой эле иштен кыскартып, жумуштан кетирип жатышат. Жумушчулардын айлыгын кыркып же өзүн иштен кыскартууга тыюу салган Путиндин буйруктары эмгек мигранттарына эч кепилдик бере албайт.

Москвада 12-майдан тартып курулуш иштерин жандандырууга уруксат берилди. Бул аргасыздан кабыл алынган чечим. Анын ичинде курулушта иштеген адамдар жумушсуз, кирешесиз калып, кылмыштуулукка барат деген да кооптонуу бар. Курулуштар жанданды, анткен менен мурункудай деңгээлде иш жүрө баштайт дегенге болбойт. Калктын кирешеси кескин азайып кеткендиктен, турак жай менен коммерциялык имараттарга талап да азайды. Оор акыбал түзүлүп турат. Калктын сатып алуу, тейлөө кызматтарын колдонуу мүмкүнчүлүгү чектелди. Мисалы, сулуулук тармагы такыр түшүп кетти, кеминде мындай жайлардын жарымы кайрадан ишке кире албай калат.

Орусиядагы оор экономикалык кырдаалда бир гана нерсе кубат берип турат. Мунайга азыркыдай баада, эбак бир доллар 100 рублга көтөрүлүп, рублдын куну түшүп кетиши күтүлгөн. Андай болгон жок. Биринчиден, Борбордук банк менен өкмөт бюджеттик эреженин негизинде мунайдан түшкөн киреше азайып кеткенде долларды сата башташты. Муну менен рублдин курсун кармап калышты. Кийин мунун да кереги жок болуп чыкты. Импорт жокко чыгып, туризм токтоп калганда долларды керектөө азайды. Ал эми доллар менен насыя алгандар аны төлөй албай калышты же аны жаап коюшту.

Дагы караңыз

Пандемияда Путиндин кадыры түштү

Марттын аягы менен апрелдин башында карантинге каршы чара көрүлүп жатканда дүйнөдө экономика V түрүндө түшүп, бирок кайрадан эле коронавирус пандемиясынан кийин ордуна келет деген божомол болгон. Эми андай болбой тургандыгы, дегеле Орусия мурунку экономикалык абалына бир нече жылда араң кайтары ачык көрүнүп калды. Бир топко азыркы абалда да туруп калышыбыз ыктымал. Рынокто суроо-талаптын кыйрашы, калктын кирешесинин азайышы, өндүрүш, тейлөө, соода жана калкка кызмат көрсөтүү тармактарынын кыйрашы күтүп турат. Ушундан улам кошумча жумушчу күчкө, эмгек мигранттарына муктаждык азаят. Бүт дүйнөдө ушундай абал. Бирок АКШ жана Европа өлкөлөрү бизнес менен калкты күчтүү колдоого алып, соода-сатыктагы суроо-талапты сактап кала алышты.

- Жумушсуздуктун деңгээли кандай болот?

- АКШ менен Европага салыштырмалуу Орусияда чакан жана орто ишкердиктин, жеке сектордун мааниси төмөн. Орусияда өкмөттүк капитализм орногон. Андыктан бийлик бюджетти сактап калууга, бюджеттик каржылоого басым жасап жатат. Чакан жана орто ишкердик өлкө экономикасынын төрттөн бир бөлүгүн түзөт. Бул тармак аябай жабыркады. Соккуга кабылган дагы бир тармак - бул көмүскө иштегендер. Акыркы жылдары алар «өз алдынча алектенүү» макамын колдонуп, мамлекеттик органдарда каттоого туруп, салык төлөй башташкан. Бул салыктан, өкмөттүк текшерүүдөн жашырынбай, ачык иштөө аракет болчу. Ошол эле учурда жумушсуздуктун деңгээли - башкы коркунуч эмес. Орусияда АКШдай 20 миллион киши жумушсуз калбайт, ишсиз калгандар кыйла аз болот. Бирок Орусиядагы азыркы эмгек акы төлөө системасына ылайык, азыр иштеп жаткан мекемелер да жумушчуларга кеткен чыгымдарды кескин кемите баштайт. Орусияда эмгек келишимине азыраак айлыкты көрсөтүп, калганын сыйлык жана кошумча акы катары чегерүү тажрыйбасы бар. Муну менен жумуш берүүчүлөр салыктарды азыраак төлөөгө аракет кылышчу. Мунун баары эми токтойт. Мындай система салыктардын эсебинен иштеген мамлекеттик мекемелерде да бар болчу. Жалпысынан жумушсуздук деңгээли 10% жетпейт.

Дагы караңыз

«Коронакризис»: ишсиз калган мигранттар

- Орусияда бир топ жылдан бери иштеген мигранттар 2008-2014-жылдардагы экономикалык кризисти мисал келтирип, учурдагы жумуш орундарын, кирешесин сактап калууга үмүттөнүп турушат. Бул каатчылыктын айырмасы эмнеде?

- Бул экономикалык каатчылык тереңдиги менен айырмаланат. Орусия дүйнө экономикасынан да көз каранды. Бардык божомолор боюнча, дүйнөдө кирешенин азайышын, өндүрүштүн токтошун эске алганда, бул каатчылыкты Америкадагы улуу депрессия жылдарындагы, Орусиядагы 90-жылдардагы абалга салыштырып, тең кароого болот.

Мисалы, Орусиянын Борбордук банкы бул жылы ички дүң өндүрүм 4-5% кемийт деп божомолдоп жатат. Бул коркунучтуу эмес. Мындай каатчылыктын саясий жана социалдык кесепеттеринин кооптуулугун ойлош керек. Бул өлкөдөгү туруктуулук маселесине барып такалат. Советтер Союзу таркап кеткен 90-жылдарды эске алсак, анда деле экономикалык кыйынчылыктар болгон. Бирок ал акыбалдан өлкө мамлекет катары чыга албай калган. Мындай акыбалда улутчулдардан анархисттерге чейин популисттик, экстремисттик агымдар күч алып, толкундоо башталат. Бул жалаң эле Орусияга тиешелүү эмес. Бирок дүйнөдө ошондой толкундоо башталса, биз четте калып калбайбыз. Жабык чек аралар да, эч кандай «темир көшөгө» да андан сактай албайт.