Экономика

Өкмөт былтыр ички дүң өнүм 4,5%, экспорт 7,5% арбыганын билдирди. Ишкерликке түзүлгөн шарт боюнча эл аралык рейтингде Кыргызстандын абалы жакшырганы сөз болду.

Депутаттар өкмөт супсак гана сандарды мисал кылганы менен элдин жашоосу реалдуу оңолбогонун айтып, аткаруу бийлигин кызматтан кетүүгө чакырышты.

Абылгазиев: экономика оңолду

Кыргыз өкмөтү өткөн жылга карата отчётун дүйнөнү каптаган коронавирус пандемиясына байланыштуу кризистик абалда берип жатат. 12-майда Жогорку Кеңештин үч комитети отчётту дароо бир күндө карап, аткаруу бийлигинин ишин жактырды.

Парламенттин Конституциялык мыйзамдар, мамлекеттик түзүлүш, сот-укуктук маселелери жана Жогорку Кеңештин регламенти боюнча комитетинде премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев 2019-жылдагы экономикалык көрсөткүчтөр боюнча маалымат берди:

«Ички дүң өнүмдүн реалдуу өсүшү 4,5% пайыз болду. Бул биз болжолдогон көрсөткүчтөн 0,5% жогору. Алты айдын жыйынтыгы менен экономикалык көрсөткүч Улуттук статистика комитети тарабынан дагы такталат. Экономисттер, финансисттер анын жыйынтыгы менен ички дүң өнүмдүн өсүшү 4,7-4,8% чейин болот деп айтып жатышат. Өзгөчө белигилеп айтчу нерсе: 2016-жылдан бери ички дүң өнүмдүн каражат боюнча өсүшү 114 млрд. сом болду. Бул - төрт жылдын ичинде 20% өстү дегенди билдирет».

Өкмөт башчынын сөзү боюнча, экспорт 7,5% көбөйдү. Бул 2018-жылга салыштырмалуу 129 млн. долларга көп. Ал эми импорт 7,3% азайды. Абылгазиев былтыр дүйнөдө инвестиция тартуу 19% кемигенине карабай, Кыргызстанда чет элдик инвестиция 2,9% арбыганын айтып жатат.

Кыргызстандын республикалык бюджетинин жалпы кирешеси 2019-жылга карата 152,1 млрд. сом, чыгашасы 162 млрд. сом, ал эми тартыштыгы 9,9 млрд. сом деп эсептелген. Былтыр казынага 3 млрд. 600 млн. сом түшпөй калган. Анын ичинен Мамлекеттик салык кызматынан 1 млрд. 525 миң сом, Мамлекеттик бажы кызматынан 1 млрд. 436 миң сом чогулган жок.

Депутат Исхак Масалиев мындай көрсөткүч менен өкмөттүн отчётун жактырганга болбойт деп эсептейт.

«Эки кызматтан (ред: Бажы жана Салык кызматтары) 2 миллиарддан ашуун сом түшкөн эмес. Анча-мынча программалар камсыздалган эмес. Биз азыр отчётту кантип канааттандырабыз? Рейтингиңер эмнеге көтөрүлүп кеткенин билбейм. Бирок бюджет аткарылбаптыр. Биз бекитип берген мыйзамды аткарыш керек да. Анан адаттагыдай күздө келесиңер, «2019-жылды түзөтүп бергиле» деп. 2018-жылдагыдай болуп «4-5 миллиардды өзгөртүп бергиле» дейсиңер. Ошентип эч нерсеге эч ким жооп бербей калат. Бул өкмөттүн ишин канааттандырбашыбыз керек. Өкмөт ишин так аткарган эмес».

«Биринчи жылы кечирет, экинчи жылы кетирет»

Өкмөт Жогорку Кеңешке 2019-жылдын бюджетинин аткарылышы боюнча да өзүнчө маалымат берет. Абылгазиевдин өкмөтү экономиканы көтөрүү, ишкерлерди колдоо, коррупцияны азайтуу деген сыяктуу убадаларды камтыган программасын «Биримдик. Ишеним. Жаратмандык» деп атаган болчу.

Премьер-министр өкмөттүн программасы 95% аткарылганын, жалпы мамлекеттик программа 86,2% ишке ашканын айтып, калктын өкмөткө болгон ишеним индекси 64% экенин билдирди. Анын маалыматына караганда, Кыргызстандын эл аралык рейтинги 46,1% түздү.

Өкмөт ушул эле күнү Жогорку Кеңештин Транспорт, коммуникациялар, архитектура жана курулуш боюнча комитетинде да отчёт берди. Анда биринчи вице-премьер-министр Кубатбек Боронов ушундай эле маалыматтарды мисал келтирди. Депутат Рыскелди Момбековдун пикири боюнча өкмөт супсак сандарды жарыялаганы менен элдин жашоосунда өзгөрүү жок.

«Силердин өкмөттүн дөөлөтү жана мөөнөтү өтө эле көп болду, - деди ал. - Мынчалык узак мөөнөттө Чудинов жана андан ашык Танаев гана отурган. Силердин өкмөт эки жылда 50 млрд. сом чыгаша алып келдиңер. Анан уялбай туруп «отчётту колдоп бергиле» деп турасыңар. Биринчи жылы кечирет, экинчи жылы кетирет да. Биз кантип колдойбуз? Элди ким колдойт, анда? Элдин өкмөткө болгон ишеними эң төмөн. Эл экономиканын өскөнүн сандардан көрбөйт. Айылдагы курулуштун кышы көтөрүлсө, пенсияга, жөлөкпулга акча кошулса эл ошондо «өсүш бар экен» деп айтат. Өкмөттүн 2019-жылдагы отчётун кабыл алсак бизди эл кабыл албайт. Эч кандай өсүш жок. «Биримдик. Ишеним. Жаратмандык» дедиңер эле, ишеним, биримдигиңер жок болду. Программаңар нөл болду».

Биринчи вице-премьер-министр Кубатбек Боронов комитет жыйынында Рыскелди Момбеков айткан сынына мындай жооп берди:

«Өсүш боюнча айтып берейин. Ички дүң өнүм 2015-жылы 430 млрд. сом болчу. 2016-жылы 476 млрд. сом, 2017-жылы 521 млрд. сом, 2018-жылы 557 млрд. сом, 2019-жылы 590 млрд. сом болду. 2015-жылы киреше 113 млрд. сом, 2016-жылы 115 млрд. сом, 2017-жылы 134 млрд. сом, 2018-жылы 135,5 млрд. сом, 2019-жылы 148,5 млрд. сом болду. Бул сандар өсүштү көрсөтүп турат да».

Президент колдогон өкмөт

Премьер-министр Мухаммедкалый Абылгазиев ушуну менен өкмөт башчы катары үчүнчү жолу отчёт берип жатат. Ал 2018-жылы 20-апрелде ишин баштаган. Эки жылдын ичинде вице-премьер-министрлер баш болгон өкмөт курамынын 95% өзгөрдү. Баштапкы командасынан азыр өзү, биринчи вице-премьер-министр Кубатбек Боронов жана ички иштер министри Кашкар Жунушалиев гана калды.

Абылгазиевдин өкмөтү - Кыргызстандын тарыхында эң узак иштеген өкмөттөрдүн бири. Депутат Алтынбек Сулайманов Абылгазиевге болгон мүмкүнчүлүк берилгенин, бирок ишеним акталбай жатканын айтууда.

«Сизге берилген мүмкүнчүлүк эч кимге берилген жок. Президенттер сизди колдогондой эч кимди колдогон эмес. Президенттин, парламенттин сизге колдоосу эбегейсиз зор. Эл чыдады. Бирок сиз аны актай албай жатасыз. Иштеген жоксуз дебейм, иштеп жатасыз. Бирок күнү-түнү сааттай иштеш керек да, министрликтер менен. Министрлер сизге кире албай айлап жүрүшөт экен. 2010-жылдан бери 9 өкмөт алмашты. Ар бир коалиция түзгөндө фракциялар кызматты устукан бөлгөндөй эле бөлгөн учурлар болгон. Сизге андай мамиле болгон жок да».

Алтынбек Сулайманов Абылгазиев премьер-министрликке дайындалып жатканда мамлекеттик түзүмдөрдү кайра карап чыгуу боюнча берген убадасын да эске салды. Абылгазиев өкмөттүн түзүмүн кайра карап чыгып, бир катар кыскартууга барарын айткан. Андан бери тескерисинче кайра жаңы мекемелер түзүлдү.

«Ооба, ошондой сөздү айтканбыз. Бирок өкмөткө келип, азыркы иштеп жаткан түзүмдүн, бюджеттин абалын көрүп, талдоо жүргүзгөндөн кийин азыркы түзүм менен иштеп турган оң болот деген ойго келдик. Бюджетти көрүп атасыз, социалдык багыттагы бюджет. Чоң өзгөрүү болушу үчүн каражат жолун табуу багытына кетип баратабыз. Аппаратты кыскарткан менен анын социалдык маселеси кайра чыгат экен. Мисалы, 30 миң киши кыскарса алар кайра жумушсуз болот. Ушунун баарын эсептеп көрдүк, жөн эле кыскартуудан маселе чечилбейт. Экономиканын өзүн өзгөртүш керек», - деп түшүндүрмө берди Абылгазиев.

12-майда Жогорку Кеңештин Конституциялык мыйзамдар, мамлекеттик түзүлүш, сот-укуктук маселелер боюнча комитети, Транспорт, коммуникациялар, архитектура жана курулуш боюнча комитети өкмөттүн өткөн жылдагы ишин жактырды. Ушул эле күнү Укук тартиби, кылмыштуулук менен күрөшүү жана коррупцияга каршы аракеттенүү боюнча комитет да отчётту колдоп берди. Өкмөттүн былтыр аткарган иши эми 13-майда парламенттын жалпы жыйынында талкууланат.

Учурда фермерлер бир литр сүттү 16-17 сомдон сатышат. Ал эми сүттү кайра иштетүүчү компаниялар баанын түшүшү жаз мезгилинде боло турган кадыресе көрүнүш экенин айтышууда.

Сокулук районунун Жаңы-Жер айылынын тургуну Зейнеп Эргешова күнүнө 20-25 литр сүт чогултат. Кожойке сүтүн айылдагы эле сүт алган кишиге өткөрөрүн айтып буларга токтолду:

«Карантин башталары менен эле сүтүбүз арзандады. Жай келсе эле биздин сүттүн баасын арзандатып коюшат. 20-21 сомдон алып жатышкан. Азыр 16 сомго түшүрүп коюшту. Сүт алган кишиге айтсак, «бизден заводдор ушундай арзан алып жатышат» деп койду. Дүкөнгө барсаң сүт, айран, быштак, балмуздак кымбат сатылат. Эң арзан дегени 40 сом болуп жатат. Өткөндө балама балмуздак алсак 80 грамм балмуздак 32 сом экен. А биздин сүт аябай арзан кетип жатат. Мен аз эле сүт өткөрөм. Көп сүт өткөргөндөр бар экен. Алардан кымбатыраак алып жатыптыр».

Ал эми Панфилов районунун тургуну Аида карантин болуп күйөөсү да, өзү да жумушсуз калган. Азыр үйүндөгү үч уйдун сүтүн өткөрүп күн көрүп жатканын айткан үй кожойкеси сүттүн баасы түшүп кеткенине нааразы. Ал сатып жаткан сүтү уйларга кеткен жем-чөптүн да чыгымын актабай калып жатканын «Азаттыкка» айтты:

«Биздин райондо сүттү буга чейин 19-18 сомдон алып жатышкан. Азыр 17 сомдон алып калышты. «Дагы түшөт» деп айтышууда. Биз ушул уйлардын сүтүн тапшырып, акчасына азык-түлүк алып жатабыз. Жумасына бир жолу айлык катары 5-6 миң сомдон сүттүн акчасын алабыз. Уйга да жем-чөп беребиз, кезүүгө кошобуз. Мунун баары акча. Азыр сүт арзандап өзүн актабай калды. Биздин үч уюбуз бар. Кээ бир үй-бүлөлөр бир уйду саап, ошонун сүтүн балдарына бербей бир-эки литр болсо да тапшырып оокат кылып жатышат. Алар ошол сүттүн акчасын чогултуп үн, май, тамак-аш алып балдарын багып жатат. Карантин учурунда баары иштебей үйдө, шаардан балдары да келген. Карантин учурунда элди кыйнап сүттүн баасын түшүрбөй эле коюшса болмок. Керек болсо эки үч-сомго көтөрүп койсо болот эле».

Айыл чарба министрлиги сүттү кайра иштетүүчү компаниялар азыркы тапта бир литр сүттү 20-24 сомдон алып жатканын маалымдады.

Чүй облусундагы сүт иштетүүчү компаниялардын бири «Жайыл-Милк» компаниясы Жайыл, Москва жана Панфилов райондорунда жашаган фермерлерден сүт чогултат. Учурда компания алып жаткан бир литр сүттүн баасы 21-22 сом. Аталган компаниянын технологу Назгүл Бектенбай кызы «Азаттыкка» буларды айтты:

«Май айынын баштап 21-22 сомдон алып жатабыз. Буга чейин 23 сом болчу. Кыштын күнү бир литр сүттү 25 сомго чейин сатып алганбыз. Анткени кышында сүт аз болот. Жазында болсо уйлар талаага чыгып, сүттүн көлөмү көбөйт. Бирок жашыл чөптө углеводдор аз болгондуктан сүттүн майлуулугу азаят. Ошол себептен сүттүн баасы түшөт. Эгер биз менен келишим түзгөн компаниялар болсо биз 21 сомдон алып, өзүбүздүн автоунаалар менен алып кетибиз. Бирок азыр айылдарда сүттү атайын автоунаалар менен чогултуп жатышпайбы. Алар эми өздөрүнүн баасын коюп элден чогултуп, бизге алып келип жатышат. Биз алардан 22 сомдон алып жатабыз».

Дагы караңыз

Азык-түлүк коопсуздугу деген эмне?

Сүт кышында кымбаттап, жазында арзандашы кадыресе көрүнүш. Монополияга каршы мамлекеттик агенттик билдиргендей, Кыргызстанда мындай көрүнүш көп жылдан бери кайталанат. Андан сырткары баанын төмөндөшүнө ортомчулар да себепкер болууда.

«Мындай көрүнүш көп жылдан бери кайталанат. Бул жерден маселенин баары биздин өндүрүш өтө чакан болгондугунда. Биз буга чейин бир нече жолу Чүй облусундагы фермерлер менен жолугуп, түшүндүрүү иштерин жүргүзгөнбүз. Эгер алар ар бири өз алдынча сүт сатпастан, баары чогулуп, юридикалык статус алып бир ферма түзүшсө, ортомчуларсыз сүт иштетүүчү компаниялар менен түздөн-түз иштешмек. Сүт комбинаттар менен көп жылдык келишим түзүп, сүттүн баасы мындай түшүп кетпей болчу. Фермерлер жыл сайын бул маселени көтөрүшөт. Бирок биригип иштешүүнү калаабай жатышат. Ошол себептен бул жерде ортомчулар өздөрүнүн бааларын коюшууда. Аларды да түшүнсө болот. Сүттү чогулуп, сактап, аны жеткирүүнүн да өзүнүн чыгымдары бар. Эгер фермерлер компания түзүп, сүт комбинаттары менен түздөн-түз иштешкенде, ортомчулар көрүп жаткан пайданы фермерлер өздөрү алышмак», - деди Монополияга каршы мамлекеттик агенттиктин өкүлү Лариса Шустикова.

Буга чейин фермерлерден алынып жаткан сүттүн арзандашы Талас облусунда да байкалган. Учурда Таласта фермерлерден бир литр сүттү 17-16 сомдон сатып жатышат. Ал эми дүкөндөрдө кайра иштетилип чыккан сүттүн баасы 32 сомдон 40 сомго чейин, ал эми сүт азыктары түрүнө жараша 50 сомдон өйдө, айрым азыктар 100, 150 сомго чейин сатылууда.