Экономика

Жакында эле өкмөт башчы Владимир Путин сыртка эгин сатууга салынган тыюу 2011-жылы күзүндө, эгиндин түшүмү белгилүү болгондон кийин гана алынып таштала тургандыгын билдирди. Мындан бир ай мурда премьер-министр эгинди сыртка сатууга салынган тыюу ушул жылдын этегине чейин гана болот деп айткан.

Быйыл болуп көрбөгөндөй ысык жана кургакчылык Орусия жеринин кунун ала кеткендей. Аны карапайым калк өз чөнтөгүнө келген оорчулуктан байкай баштады. Азыртадан эле ундун баасы бир топ кымбаттады.

Буга чейин эгинди экспорттогон АКШ, Европа, Канада, Австралия, Аргентинанын катарында турган жана аны салыштырмалуу арзан баада саткан Орусия азыр бул өлкөлөр менен тең тайлаша албай калды. Себеби БУУнун алдындагы Айыл чарба боюнча уюмунун (ФАО) алдын ала чыгарган божомолуна ылайык, Орусия бул жылы 43 миллион гана тонна эгин алат. Бирок АКШнын Айыл чарба министрлигинин божомолунда Орусия алчу түшүм 60-65 миллион тоннага жетиши ыктымал.

Орусия бул жылы 90 миллион тонна эгин алууну божомолдоп жаткан. Себеби былтыр түшүм 97 миллион тоннага жеткен эле.

Жылына Орусия 75 миллион тонна эгин керектейт. Быйыл алына турган түшүм 60 миллион тонна болсо, ага кампада турган 24 миллион тоннаны кошкондо 84 миллион тонна бар десе болот. Ал ички керектөөгө гана кенен жетет, бирок бийлик кампада 24 миллион тонна эгин болгонуна ишене бербейт. Себеби дыйкандардан аштык сатып алуу дурус жолго коюла элек. Сата албаган эгин кырманда кала берип чирип кетүү менен бүтөт. Дыйкандар кеткен чыгымына караганда “арзан баада сат” деп бийликтин кол толгогонуна дайым эле макул эмес. “Көп учурда эгинин ороолордо кармап же малга жем кылып салышат” дейт саясий талдоочу Михаил Делягин:

- 24 миллион тонна эгиндин канчасы кампада бар же жок экенин Айыл чарба министрлиги бул жакта калсын, өкмөт башчы да билбейт.

Адистин айтымында, бул кагаз жүзүндө бирди көрсөтүп, иш жүзүндө башка болуп жатканынан кабар берет. Ошол себептен Орусия сыртка эгин сатып алып, өз эли ачка калып, азык-түлүк кымбаттоосуна дуушар болуудан кооптонууда.

Айыл чарба өндүрүшү быйыл Орусиядай жери кең өлкө үчүн ар кандай болду. Маселен Краснодар крайы эгинди былтыркыдан арбын алган. Былтыр ар гектарынан 48 центнерден алса, быйыл ал 51 центнерден айланган. Ставрополь жана Ростов облустарында да түшүм жакшы. Волга боюндагы жерлер менен Орусия борборундагы аймактарда түшүм мурунку жылдан эки эсеге аз алынган. “Өкмөт эми ал жерде облустарга эгинди бекер берип атканын иш билбегенинен кабар берет” дейт мурдагы экономика министри Андрей Нечаев:

- Аймактардын өтүнүчү боюнча аларга эгинди бекер таратып берүү, менин оюмча, абдан ката чечим болуп эсептелет.

“Бир үй-бүлөнүн балдары”

Мурдагы президент Курманбек Бакиевдин жакындары менен санаалаштарына каршы эки жүзгө бир аз жете бербеген кылмыш иштери козголгон. Келтирилген зыян өлчөмү да ополтоо санды түзөт. Непадам коюлган айыптар соттук териштирүүлөрдө ырасталып калса казынага 6 миллиардга жакын сом, 130 миллион доллар кайтарылышы керек. Бул акчанын теңи кайтарылса деле ушу тапта кыйын абалга кириптер болуп турган бюджетке кыйла эле огожо болмок. Бирок да жарыя кылынган экономикалык мунапыска ишенип кайсы аткаминер камчысын мойнуна илип, канча акча төлөштү аныктачу комиссия алдына келерин азырынча эч ким билбейт.

Кыргызстандын башкы прокурорунун орун басары Рыскул Бактыбаевдин айтуусунда, бир жолку мунапыска канча киши туш келери белгисиз.

- Саны айтылбайт азырынча. Өзүнчө комиссия түзүлдү. Ошол комиссия аныктап чыгат.

Антип экономикалык мунапыска канча адам кабылышы мүмкүн экендиги эмдигиче чоң сыр болуп жатышы кайсы бир саясий күчтөрдүн парламенттик шайлоо алдындагы кылдат саясаты катары сыпатталууда.

Саясатчы Эдил Байсаловдун пикиринде, бул башынан табакташ, үзөңгүлөш келаткандардын бирөөлөрү жаңы бийликке келип, экинчилери мурдагысынын өкүлү катары куугунтукка кабылышынан чыгууда. Агы мисал, кечээки “Алга, Кыргызстан” менен “Ак жол” азаматтарынын көбү партиялык тизмедеги алдыңкы орундарды ээлеп отурушу.

- 24-марттан кийин эл айдап чыккан соң бүт күнөөнүн баарын А.Акаевдин мойнуна илишкен. Азыр болсо бардыгына күнөөлүү К.Бакиев менен анын үй-бүлөсү. Ал эми жүздөгөн табакташтар, ошол А.Акаевди бийлигине бекиткен. Мына бакиевчилер да кайра эле мурдагыдай бийликке келатышат. 5 – 6 партияга бөлүнүп алып кайра эле ошол революциячыл партиялардын тизмесин карап көрсөңүздөр ошол жерде да отурушат. Булар бири-бирине кол көтөрө албайт. Бири-бирине сес көрсөтө албайт. Анткени бардыгы бир банда, бир үй-бүлө.

Максим Бакиев келе алабы?

Президенттик акимчиликтин укук жана экспертиза бөлүмүнүн башчысы Эркин Мамыров экономикалык мунапыс оор кылмыш жасагандарга жайылбастыгын ырастап, өз өлкөсүндө жашагысы келгендер алып кеткен акчаларын кайтарып бериши керек, дейт. Кыргызстандан арбын акча алып чыгып кетти деген шек менен издөө салынгандардын анабашында, албетте, мурдагы президенттин уулу Максим Бакиев турат.

- Эгерде Максим Бакиевдин үстүнөн өтө оор кылмыш жасады деген беренелер коюлбаса ага деле ошол мунапыс таратылып колдонулушу мүмкүн,- дейт Э.Мамыров.

Эки бийлик тушунда ээлеген кызматынан пайдаланып экономикалык кылмыш жасагандардын кимиси канча каражатты ордуна коюшу керектигин президент жарлыгы менен бекитилген ошол эле президенттик акимчиликтин коргонуу жана коопсуздук бөлүм башчысы Б.Табалдиев баштаган комиссия мүчөлөрү аныкташат. Айыптуу делинип шектелип жаткандар комиссия аныктаган акчаны кайтарып берүү милдетин алышса кылмыш жоопкерчилигинен толук бошотулат. Парламенттин мурдагы депутаты Бегаалы Наргозуевдин айтуусунда, мунапыс артынан дагы бир бүдөмүк ойду жаратты.

- Бийликтеги партиялар качып кеткен, мурда уурдаган өтө чоң “акулалардын” , коррупциячылардын акчасын өзүнө тартканы жатабы? Ошону шайлоого пайдаланганы жатабы, деген күдүк ойлор элди аралап кетти.

Мурдагы президент К.Бакиевдин тушунда коррупциянын ооздугун тартуу максатында каржылык мунапыс жарыяланып, бирок да ал жыйынтыксыз аяктаган. Бул ирет жаңы мунапысты кандай тагдыр күтүп жатканы жуп парламенттик шайлоо алдында ачыкка чыгып калышы ыктымал.