Борбор Азия

“Азаттык”: Ушул тапта өлкөнүн биринчи вице-премьер-министри Өмүрбек Бабанов Орусияда иш сапары менен жүрөт. Кыргызстан менен Орусиянын ортосунда чоң экономикалык долбоорлор пландалып атат. Ошол эле “Кыргызгаз”, “Дастан” заводун, ГЭСтерди куруу долбоорлорун алалы. Андан тышкары күйүүчү май сыяктуу негизги товарлар негизинен ошол жактан келип атат. Сиздин баамыңызда бир эле өлкө менен экономикалык алаканы кеңейте берүү көз карандылыкка алып келбейби?

Равшан Жээнбеков: Бүгүнкү күнү мамлекетти кыйынчылыктан алып чыга турган эки булак бар. Бул – сөзсүз түрдө биз тышкы жардамдарга таянышыбыз керек. Биз ансыз 1-2 жыл экономиканы көтөрө албайбыз, бул турган нерсе.

Бирок биздин андан да чоң ресурсубуз бар, ал биздин ички ресурстар. Бул – көмүскөдөгү экономика, коррупция, мамлекетти жана мамлекеттик компанияларды башкаруу. Тилекке каршы өкмөт азыр бир гана тышкы жардамга гана таянып алды. Ал эми ички ресурстарды эффективдүү иштетүүгө мүмкүнчүлүктөрү жетпейт же колдорунан иш келбей атат.

Азыр жардамды тез бере турган Орусия болгондон кийин, жалаң гана Орусия менен эле байланышты күчөтүп, башка багыттар эмнегедир эске алынбай калып атат. Бир аз мурун айтылган “Кыргызгаз”, “Дастан” заводун берүү, ГЭСтердин бардыгын куруу боюнча бир гана мамлекет менен иштөө - бүгүнкү күндө мамлекеттин келечегине зыянын тийгизиши мүмкүн.

Эгерде биздин өкмөт эффективдүү иштегенде, менин көз карашымда, биздин өкмөт бир гана тышкы жардамдарга таянбастан, биринчи кезекте коррупция менен күрөшүүгө, эффективдүү башкарууга, өкмөттүн казынасына түшпөй жаткан акчаларды бурууга аракет жасашы керек болчу.

“Азаттык”: “Ата Мекен” фракциясы өкмөт башында тургандарга сын айтып келатасыздар, ошол эле Москвада иш сапары менен жүргөн Өмүрбек Бабановдун дарегине да. Бул кишинин Орусияда ири бизнеси бар экенин айткан элеңиздер. Эгер чындап эле ошондой болсо, өлкөнүн ири жетекчисинин ал жакта чоң бизнеси болгону өлкө саясатына, экономикасына таасирин тийгизбейби?

Равшан Жээнбеков

Жээнбеков: Биздин фракцияга азыр да бир топ маалыматтар келип атат. Алардын арасында биринчи вице-премьер-министрдин Орусиядагы бизнеси тууралуу да маалыматтар бар. Аны биздин фракция буга чейин бир топторун айткан, мындан кийин да айтабыз.

Эгер дүйнөлүк практиканы карай турган болсок, кайсы бир мамлекеттин башында турган белгилүү мамлекеттик кызматкерлер башка бир мамлекетте, өзгөчө коңшу өлкөдө жеке бизнеси боло турган болсо, анда адатта ал адамдар мамлекетти башкарууга аралаша албайт. Бул дүйнөлүк практика. Анткени аны менен биз мамлекеттин кызыкчылыгын, эгемендигибизди башка мамлекетке кандайдыр бир деңгээлде өткөрүп берип коюшубуз мүмкүн дегенди түшүндүрөт.

Интернетте да биринчи вице-премьердин ал жактагы бизнеси тууралуу маалыматтар бар. Орусиянын эки депутаты келип айтып кеткенден кийин эле бизге так маалыматтар келген. Ө.Бабановдун Пензада цемент заводдору, ж.б. бизнестери бар. Андан башка да маалыматтар бар. Биздин фракция маалыматтар дагы топтолсо, ачыктык, айкындык мамлекетке керек болгондон кийин анын бардыгын коомчулукка алып чыгабыз.

Бажы биримдиги: 1 кадам алга, 2 кадам арткабы?

“Азаттык”: Учурда өкмөт Орусия, Казакстан, Беларус катышкан Бажы биримдигине кирүү аракетин көрүп атат. Кыргызстан ошол эле маалда Дүйнөлүк соода уюмуна да мүчө. Эгер Кыргызстан Бажы биримдигине кошуласа, анда Дүйнөлүк соода уюму менен алаканы кандай өнүктүрсө болот? Дегеле Бажы биримдигине кирүү экономикага кандай таасир тийгизет?

Жээнбеков: Бүгүн өкмөттүн бардык мүчөлөрү, өзгөчө экономикалык тескөө министри, “эгерде биз Бажы биримдигине кирбей турган болсок, биздин экономика жакын арада жок болот” деген жалпыланган ойлорду айтып атышат.

Менин пикиримде, муну эки багытта карашыбыз керек. Биринчиси, саясий багытта, экинчиси, экономикалык багытта.

Саясий багытта карай турган болсок, биз Дүйнөлүк соода уюмуна мүчө болгондон кийин Бажы биримдигине мүчө болуш үчүн биз Дүйнөлүк соода уюмуна мүчө мамлекеттердин макулдугун алышыбыз керек. Менин оюмча, алардын макулдугун алуу бизге абдан кыйын болот.

Өзгөчө азыркы тапта Орусия менен Грузиянын ортосунда бир топ тирешүү уланып атканда, Грузия Дүйнөлүк соода уюмунун мүчөсү катары андай макулдукту бербеши мүмкүн. Андан башка мамлекеттерди айтпай эле коёюн, Грузиядан башка Дүйнөлүк соода уюмуна мүчө ондогон мамлекеттер бар.

Эгерде биз алардын уруксаты жок өзүбүз эле чечип киребиз дей турган болсок, анда биз Дүйнөлүк соода уюмунун эрежесине ылайык бир топ каржылык жазага, санкцияга туш болобуз. Биз ал жазаны да аткара албайбыз, акчасын төлөй албайбыз. Ошондуктан азыркы күндө биздин мамлекеттин, өкмөттүн башчыларынын бул уюмга киребиз деп атканы бир аз шашкалактык болуп саналат. Алар көп нерселерди эске албай туруп айтып атышат.

Экинчиси, экономикалык багытта алып карай турган болсок. Биз Бажы биримдигине киргенден кийин, биздин компаниялар Орусия менен Казакстандын компаниялары менен атаандаштыкка туш келет. Менин көз карашымда биздин компаниялардын көпчүлүгү алар менен атаандаштыкты кармай албайт жана биздин компаниялардын көбү банкрот болот.

Дагы маанилүү маселе, Орусия, Казакстан, Беларус жана биздин өлкөдө кошумча нарк салыгынын баалары ар кандай. Сырттан келген унааларга бажы төлөмү да ар кандай. Булардын бардыгын биз алардын кызыкчылыгына, өзгөчө Орусиянын кызыкчылыгына карата тууралашка туура келет. Мында да биз көп уттурабыз. Ошондуктан азыр өкмөттүн Жогорку Кеңеш менен кеңешпей мындай чечим кабыл алышы – эсептелбеген, ойлонулбаган, шашылыш билдирүү.

“Азаттык”: Дегеле Бажы биримдигине кирүү Кыргызстан үчүн келечекте приоритеттүүбү?

Жээнбеков: Эгер биз баарын эсептеп, жакшы жана жаман жагын карап, ута турганы менен утулуштарыбызды эсептеп көрүп, пайдасы көп болоруна көзүбүз жетсе – анда киришибиз керек. Бирок бул көп убакытты, изилдөөнү, көп-көп адистердин көз карашын талап кылган чечим. Ошондуктан шашпастан туруп, бардыгын иликтегенден кийин чечим кылсак туура болмок.

“Азаттык”: Рахмат.

Күнүмдүк жашоодо эки адамдын ортосундагы мушташ эч кимдин деле көнүлүн бурбайт. Элдин назарын бул саам бирден-бир нерсе өзүнө кадады.
Себеби айрым сайттарда “Орусиядагы кыргыздар менен өзбектердин ортосунда кагылышуу болду” деген маалымат тарап кетти.

Окуянын чоо-жайын билүү үчүн биз Орусиянын Ички иштер министрлигинин Свердлов облусу боюнча башкы башкармалыгынын жектечиси Михаил Бородин менен байланыштык.

“Окуя Екатеринбург шаарынын Тынчтык көчөсүндө, курулуш болуп жаткан жайда орун алган. Калың эл чогулуп уруш башталайын дегенде милиция кызматкерлери окуя болгон жерге чукул арада барып, мушташ же кагылышуу болгон жок. Эртең менен жумушчулар тамакка кезекке турушат. Кыргызстан менен Өзбекстандын жарандары орун талаша кетишет. Азыр 8 адам кармалды, алардын төртөөсүнүн каттоосу жок болуп чыкты”.

Михаил Бородин кагылышууда жарадар адамдардын болбогонун да кошумчалап өттү.

Бирок атын атагысы келбеген мигранттар жарадар болгондо деле эч ким ооруканага кайрылбасын айтышты.

Хасан – окуя болгон жердеги курулуштун бригадири:

“Мушташ чыккан жок. Милиция кызматкерлерин өз убагында чакырганга үлгүрдүм”.

Тажик диаспорасынын Екатеринбургдагы өкүлү, “Сомон” коомдук уюмунун жетекчиси Фаррух Мирзоев бул окуяда этнос аралык бойоктун болбогонун баса белгилейт. Бирок Оштогу окуялардан кийин Орусиядагы кыргыз жана өзбек диаспораларынын мамилелери кандайдыр бир деңгээлде татаалдашканын жашырган жок.

“Турмуш-тиричиликте буга окшогон кичинекей уруштар боло берет дечи. Бирок биз – диаспоралардын башчылары – тартип коргоо органдары менен биргеликте алдын алуу иштерин жасап турабыз.

Кыргыз жана өзбек улутундагылардын кагылышуулары болгон жана кээде болуп турат. Бул Фергана өрөөнүндө былтыр орун алган окуяларга байланыштуу. Оштогу окуялардан кийин бир нече ай айрыкча ошондой маанай байкалчу”.

2010-жылдагы Оштогу коогалаңдан кийин Орусия жана Түштүк Кореяда жашаган кыргыз жана өзбек улутундагы эмгек мигранттарынын ортосунда тирешүү бар деген кабарлар интернетте улам жарыяланып турду. Алардын канчасы катардагы эле кагылышуу, канчасы Ош окуяларына байланыштуу экендиги тууралуу так сан же иликтөө жок.

2010-жылдын июнь айында Ошто жүргөн кабарчы катары Москвага келгенде эле ушул маалыматты текшерип көрдүм. Москвада палоо жасаш үчүн зире менен күрүчтү ар дайым оштук өзбек балдардан алам. Ар бирибиз өз тилибизде сүйлөп, котормочу – орус тилсиз эле бири-бирибизди жакшы түшүнөбүз. Кээде жыргап Ошту да эстеп алабыз.
Бул соодагерлерден суук мамилени байкаган жокмун.

Буга кошумча ондогон мигранттарды да сурамжылап көрдүм. Интернет форумдарда отурбаган, гезит окуганга колу тийбеген, жумушу чачынан көп москвалык мигранттар үчүн менин суроом ашыкча сезилди окшойт.

Кыргызстандын жараны Нурбек Бойтоев Москвадагы жеке ишканалардын биринде эмгектенет:

“Мен Орусияда үч жарым жылдан бери иштеп жүрөм. Эч кандай жаман окуялар башыма келген жок. Кээде гана телефондон, интернет тармактарынан “Москвада же Түштүк Кореяда кагылышуу болуптур” деп угуп калам. Негизинен достордон, тааныштардан чыныгы фактыларды көргөн жокмун. Бул жакта мекенибизден алыс жүрөбүз. Баарыбыз ынтымактуу болушубуз керек. Мени менен чогуу бир нече жылдан бери Эрдарбек деген досум иштейт. Ал өзү Өзбекстандан, ал да айтып берсе”.

Эрдарбек, Өзбекстандын жараны, Москвада иштейт:

“Москвада 6 жылдан бери жашайм. Ош окуяларынын кийин Орусияда жүргөн кыргыздар менен өзбектердин арасындагы мамиле эч өзгөргөн жок.

Интернеттеги форумдарда агрессия көп. Менимче мындай чагымчыл маалыматтарды карапайым адамдар жазбайт. “Бири-бирибизди жек көрөбүз” деген сөздөр атайын жазылат. Жөнөкөй адамдардын Москвадагы жашоосун эле карап көргүлө. Мына, Нурбек мени менен иштейт. Мени менен чогуу кыргызстандык балдар жашайт, өзбектер жашайт. Биз доспуз, бири-бирибизди урматтайбыз. Ал эми ар нерселерди жазгандарга мен ишенбейм”.