Борбор Азия

"Азаттык": Ушул апта башында кыргыз-тажик чек арасында баңгизат ташып келе жаткандар менен жаңжал чыкты. Кечээ эртең менен болсо Кыргызстандын тартип коргоо сакчылары Тажикстанга бараткан жүк ташуучу унааны текшерүү үчүн токтотуп, ошол маалда жүк ташуучу унаанын ичиндегилер тартип коргоо органдарын Тажикстанга күч менен алып кетүүгө аракет кылышкан. Чек арадагы мындай окуялар эмне себептен чыгып жатат? Бул эмнеден кабар берет?

Аламанов: Биздин чек аралардын кайтаруусу бүгүнкү күндө жетишээрлик деңгээлге жетпегенинен кабар берет. Экинчиден, мамлекеттердин ортосундагы чек ара такталып бүтпөгөнүнө байланыштуу чыгууда. Ошо чек араны коргоого тиешелүү болгон техникалык каражаттарды азырынча колдонууга мүмкүн болбой жаткандыгы ушундай жагдайлардын пайда болушуна алып келди.

"Азаттык": Демек чек ара кызматынын азыркы абалына көз чаптырсак, чек ара коопсуздугу начар абалда деп эсептейсизби?

Аламанов: Коопсуздук боюнча келгенде начар деп айтууга болбойт. Бирок биздин чек арачылардын саны чек араларды кайтарууга жетишсиз деп айтсак туура болот го.

"Азаттык": Буга чейин чек ара кызматынын курамын 500 адамга көбөйтүү туурасында чечим кабыл алынганы айтылбадыбы? Бул чек ара кызматынын сапатына канчалык таасирин берет?

Аламанов: Бул өзү чек ара кызматынын сапатына чоң эле таасирин тийгизет. Бирок бул деле жетишсиз болот. 500 адам менен ошончолук узундуктагы татаал чек араны таптакыр коргоп калууга мүмкүн эмес. Мүмкүнчүлүк болсо дагы миң киши кошсо, бүгүнкү күндүн жагдайына караганда, ошол туура болот эле деп ойлойм.

Такталбаган жерлер көп

"Азаттык": Марттын башында президенттин АКШга жасаган иш сапарында Баткенде машыгуу борборун ачуу тууралуу сүйлөшүүлөр болгону маалым. Орусия да түштүктө аскер борбор ачуу тууралуу ниеттерин айтып келет. Мындан борборлор чек ара коопсуздугун сактап, аны бекемдөөгө канчалык деңгээлде жардам берет деп ойлойсуз?

Аламанов: Эгерде ошол борбордун максатында чек ара кызматтарынын атайын жумуштары боюнча машыгуу жана окутуу иштери жүргүзүлсө, биздин чек арачылардын иштеги сапаты жогорулайт. Эгерде чек арачыларга багытталган иштерди жүргүзсө, бул сөзсүз түрдө оң натыйжаларын берет.

"Азаттык": Кыргызстандын Тажикстан жана Өзбекстан менен чектеш аймактарында талаштуу делген жерлер арбын экен. Бүгүнкү күндө кыргыз-тажик чек арасынын болгону 40% такталганы маалым. Эмне үчүн бул жерлер алигиче такталбай келет? Кезегинде сиз дагы чек араны тактоо боюнча өкмөттөр аралык комиссияны жетектеп келген элеңиз.

Аламанов: Эң негизги себеби, ошо эки тарап чек араны кайсы документтердин негизинде тактайбыз деген бирдей бүтүмгө келе элек. Эки тараптын бири-бирине койгон талаптары эки башка болуп, пикирлери бири-бирине жакындашпагандыктан, ушул убакка чейин көп чек аралар такталбай келип жатат.

"Азаттык": Деги качан такталат деп ойлойсуз?

Аламанов: Бүгүнкү күндүн шартына караганда, мамлекеттердин саясий жетекчилери макулдашып бир пикирге келиши керек. Кайсы жылдагы документтерди негиз кылып алып, делегацияларга тапшырма берип, ошол боюнча иштей баштаса бул маселени тез эле чечүүгө болот. Бирок ошондой чечим алыш үчүн жогорку деңгээлдеги саясий кызматташуу керек да.

"Азаттык": Рахмат.

Өткөн жылы Курманбек Бакиевдин бийлигинин кулашына алып келген апрель окуяларында 88 адам курман болду, бир жарым миңдей адам ар кандай жаракат алды.

Жаракат алгандар “Айкөл Ала-Тоо” уюмуна биригишкен. Бул уюмдун мүчөсү Нурлан Алишеров Апрель ыңкылабынын бир жылдыгына арналган эскерүү жыйынга Таластан келди. Ал бир жыл мурда 6-апрелде Таласта расмий бийликке каршы элдик толкундоолор башталганда бул жакка барган ички иштер министри Молдомуса Конгантиев баштаган куралдуу күчтөргө каршы чыккандардын алдыңкы катарында болгон.

- Ошондо жаракат алып, ооруканага жатып калганымда Таластагы туугандардын алды жети токоч салып, куран окуп көмүп койгон экен. Эл аралаган ушактарды уккан болсоңуздар керек, "Конгантиевдин артында турган баланы өлтүрүп кетиптир, мууздап кетиптир" деп. Келинчегимдин эки көзү тең көрбөй калды, өзүмдүн колум жарабайт,-дейт Нурлан.

Жыйында чыгып сүйлөгөн президент Роза Отунбаева апрелдеги окуяларга эл аралык реакция алгачкы учурда начар болгонуна карабастан, алар Кыргызстан саясий быкшып жаткан өлкө эмес экенин, кайнаган саясий активдүү процесстердин өлкөсү экенин көрсөттү деп, анын азыркы күндө Жакынкы Чыгыштагы өлкөлөрдө болуп жаткан окуяларга түрткү болгон роль ойногонун баса белгиледи:

- Бир жыл өтпөй Жакынкы Чыгыш, Түндүк Африка өлкөлөрүндө болуп жаткан авторитаризмге каршы көтөрүлүштөр Кыргызстанда 2010-жылы 7-апрелде өткөн окуялардын ролун жана маанисин ачык аныктап, биздин басып өткөн жолубузду ошол өлкөлөргө мисал катары болгонун биз азыр угуп билип жатабыз. Февраль жана март айларында мен Европа өлкөлөрүнө жана Америкага расмий сапар менен барганда алардын жетекчилери былтыркы окуяларды даана түшүнүп, дүйнөлүк азыркы процесстердин башатында турганына жогору баа берип жатышты.

“Ата Мекен” партиясынын лидери Өмүрбек Текебаев апрель окуялары Кыргызстандын элин саясий эркиндикке гана чыгарганын белгилеп, эми жаңы бийликтин алдында элге эркиндиктин дагы башка түрлөрүн алып келүү милдети турганын айтты:

- Биз элге социалдык-моралдык эркиндикти алып келишибиз керек. Биз муктаждыктан, кордуктан эркин болушубуз керек. Биз зордуктан эркин болушубуз керек.

Эскерүү жыйынга келгендер 7-апрелди бир жыл мурда болгон окуяларды эскерүү күнү, экинчилери трагедия күнү деп ар башка кабыл алып жатышты.

Жаштар министри Алиясбек Алымкулов бул күндү сыймык күнү деп атады. Бир жылда мурда 7-апрелде Бакиевдин бийлиги митинг уюштуруп жаткан оппозициянын лидерлерин дээрлик бүт камакка алып, нааразылык жүрүшкө чыккан калктын жолун ок жаадырып тосуп чыкканда Ала-Тоо аянтында Алиясбек Алымкулов топ жарып алдыда жүрүп, катуу жаракат алса да аман калган. Анын башына эки жолу көзгө атардын огу тийип, октун бири мурдунан жиреп желкесинен чыгып кеткен.

Апрель окуяларында курман болгондордун жана жаракат алгандардын үй-бүлөлөрүнө бүгүн Бишкекте “Жал” кичирайонунда жаңы бүткөн көп кабаттуу үйдүн ачкычтары тапшырылды. 7-апрелде Бишкекте бир жыл мурдагы кандуу окуяларды эскерүүгө арналган бир катар иш-чаралар өтмөкчү.

Бир жыл мурда Бакиевдин бийлигинин кулашына алып келген окуяларды иликтеп саясий баа берүү үчүн түзүлгөн мамлекеттик комиссия өзүнүн тыянак баасында парламенттик жана президенттик шайлоолордун жыйынтыктарын бурмалоо, авторитардык бийликтин орнотулушу жана үй-бүлөлүк урук-туугандык башкаруу, оппозиция лидерлерин туташ саясий куугунтуктоолор, тышкы саясаттагы көз будамайлоо аракеттери апрелдеги элдик каршылыктарга жана бийликтин кулашына алып келген негизги себептер болгонун белгилеген.