Экономика

Акыйкатта да, Кылмыш-жаза кодексине өзгөртүү катары киргизилчү жаңы мыйзам долбоорун турмуштук зарылдыктын өзү талап кылып жаткан. Өңгөдөн да өткөн жылкы бийлик алмашуусунан кийин оожалып кеткен бирөөнүн мүлкүн басып алуу, ээлик кылган жерин тартып алуу, үйүнө кирип алуу, дүкөнүн талап кетүү сындуу революциячыл башаламандыктардан тажаган менчик ээлери эми колундагы буюмун керек болсо курал менен колдонууга акылуу.

Депутат Инамжон Абдырасулов жаңы мыйзам кабыл алынгандан кийин соттор да менчик ээлеринин укугун коргоп калар деген үмүттө.

- Ушул мыйзам өтүп калса бирөөнүн менчигине кол тийгизиштен мурдараак жаза алыштан коркуп, акча алардан мурда анын башына, мээсине жакшыраак ой келип каларбы деген сөз,- деп айтты ал.

Жаңы мыйзам долбоорун парламентке сунуш кылган депутат Нурдин Абдылдаев менчикти коргоодо чектен ашып кетпөө түшүнүгү кыйла эле татаал экенин белгилеп, ортодо чыккан талаштуу маселелерди сот гана аныктарын эскертти.

- Кандай болгон күндө да сот арбир факт боюнча тергеп-тескеп, эгер менчик ээсинин курал алып жүрүүгө акысы болсо, аны менчигин коргоо үчүн колдонууга деле укугу бар.

Депутат Сооронбай Жээнбеков менчик укугу жалаң эле жашап турган үйгө эмес, тийиштүү дүйнө-мүлктүн баарына, ириде жерге тиешелүү экенин жыйын катышуучуларынын эсине салды.

- Жерим болсо да мисалы. Анан ушуга алып келип туруп бирөө он жылкысын жайып ийди. Ал жылкылар баарын жеп койгондон кийин аны алып барып камап койсо, ал милицияга акчасын берип арыз жазып жатат, менин жылкыларымы уурдап кетти деп.

Жаңы мыйзам бир жыл илгери кабыл алынса базарлардын айланасындагы талаш-тартыш чыкпай, дүйнө-мүлкүн коргойм дегендердин айрымдары куугунтукка алынбай калар беле? Мындай өкүнүчүн депутат Алиярбек Абжалиев ачыкка чыгарды.

Депутат Кубатбек Байболов менчик түшүнүгү социализм заманында башкача аңдалып, анын укуктук баасы теңирден тескери берилип келгенин, Кыргызстан да цивилдүү өлкөлөрдүн катарында турам десе, ага карата мамиле-катышын өзгөртүүсү зарыл экенин белгиледи.

- Азыр биздин ушу ахывалда менчикти таптакыр коргой албай калдык.

Көчмөндүк доордон калган бирөөнүн мүлкүн барып уурдап алуу, тартып алуу ышкысы ушу заманда да кала элек. Аны бир жарым жылдан берки окуялар апачык, дапдаана көрсөтүп келатат. Жаңы мыйзам вице-спикер Таирбек Сарпашев белгилегендей, бирөөнүн мүлкүн басып алгысы келгенди эске келтирип, баштагын жаткан ишинин аяк-башына дагы бир жолу акыл калчоого түртөт. Ошол эле учурда,
айрым депутаттар менчикти коргоонун жаңы мыйзамдык чараларын колдонуу учурунда коргонуу чегинен ашып кетүү коркунучу да бар деген көз караштарын да билдиришти.

Сүрөттө : Жалалабатта бирөөнүн менчигиндеги жерди басып алган жарандардын чыр-чатагы ушу күнгө чейин баcылбай келатат

“Азаттык”: Урматтуу профессор. Ортолук жана Чыгыш Европа өлкөлөрүнүн ичинен Чехияга өтө көп инвестиция салынууда. Анын сыры эмнеде экенин угармандар менен бөлүшүп койсоңуз.

Проф. Длухи: Биринчиден, биз өткөн кылымдын 90-жылдарынын башында экономика тармагында чоң проблемалардын болгонуна карабастан, өтө зарыл реформаларды тез жана ийгиликтүү жүргүзө алдык. Ошол реформалар инвесторлорду тартуу үчүн негиз болду.
Экинчиден, Чехияда Батыш Европага жана башка өлкөлөргө салыштырмалуу бир кыйла артыкчылыктары бар: жумушчу күчү арзан жана эмгек акы төмөн.
Үчүнчүдөн, Чехияда калыптанып калган инфраструктурасы бар. Техникалык жабдуулар жана инженердик-техникалык кызматкерлер жетиштүү. Буга кошумча Ортолук Европанын өзүндө телекоммуникация жана байланыш, темир жол каттамдары, даңгыр жолдор жакшы өнүккөн. Азыр саналган үч элемент өлкөгө чоң инвестицияны тартуу үчүн абдан маанилүү.

“Азаттык”: Түштүк Кореянын “Хюндай” автомобиль концерни Чехия менен Словакияда жаңы завод курууга киришкенден кийин боордош эки өлкө жаңы Детройтко айланат деген кеп пайда болду. Бул сөз чындыкка канчалык жакын?

Проф. Длухи: Чехия Ортолук Европанын “арстаны” болот же жаңы Детройтко айланат деген сыяктуу сөздөрдү айтуудан мен өтө этиятмын. Маселен, беш жыл мурда Мажарстан экономикалык өсүү ырааты боюнча Ортолук Европанын лидери эле. А бүгүн болсо өлкө чоң проблемаларга кабылды. Мени, албетте, Чехия менен Словакиянын автомобиль өнөр жайына ири өлчөмдөгү тышкы инвестиция салынып жатканы сүйүндүрөт. Бирок, бир тармактуу өнүгүүнүн коркунучтуу жактары бар экенин унутпашыбыз керек. Себеби, бизден чыгыш тараптагы Украина, Россия жана башка КМШ өлкөлөрүндө саясый-экономикалык абал жакшырып, экономикалык өсүү болсо, биз, мен жогоруда айткан салыштырмалуу артыкчылыктарыбызды жоготобуз. Дагы 5- 10 жылдан кийин азыр Чехиянын автоөнөржайына салынып жаткан инвестиция Чыгыш өлкөлөрүнө агыла турганына ишенем. Ошондо, биздин моноөндүрүшкө байланып калганыбыз орупталдуу болот. Анткен менен, бизде азыр автомобиль өнөр жайынын өнүгүп баратканы мени сүйүндүрөт.

“Азаттык”: Урматтуу профессор! Учурда Чехиядагы орточо эмгек акы коңшулаш Германияга жана Австрияга, ошондой эле башка да бир катар Батыш Европа өлкөлөрүнө салыштырганда бир кыйла төмөн. Мындай ажырым качанга чейин сакталышы ыктымал?

Проф. Длухи: Айлык акылар азыр да токтобой өсүп баратат. Бирок, акыркы жылдары эмгек өндүрүмдүүлүгү эмгек акысына караганда тез өсүп жатканы жакшы көрүнүш. Дегинкисин ушундай болуш керек го… Ошол эле мезгилде ар бир адам Чехия менен батыш Европа ортосундагы эмгек акы боюнча ажырым ылдам жоголсун деп тилейт. Айлык эмгек акыларды өстүрбөй кармап туруу мүмкүн да эмес. Ага каршы туруу татаал иш жана ал-экономистер ойлончу маселе. Бирок, Чехия менен Батыш Европа өлкөлөрүндөгү эмгек акысы ортосундагы айырма качан жоюларын так айтуу кыйын.

“Азаттык”: Ушу тапта Чехиядагы орточо эмгек акы 1 миң долларга чукулдап калды. Элдин жашоо деңгээли да ылдам жакшырып барат. Ага карабай эле, адистер жана жумушчулар Британияга, Австрияга жана башка Батыш өлкөлөрүнө кетишүүдө. Эмне үчүн деп ойлойсуз?

Проф. Длухи: Бул адамдардын жашоо деңгээлин тез жогорулатуу мүмкүнчүлүгү жок болгонго байланыштуу деп ойлойм. Ошон үчүн алар башка өлкөлөргө кетишүүдө. Прагада, Братиславада жана Варшавада экономикалык абал бир кыйла жакшы. Бирок, Чехияда, Польшада жана Словакияда борбор шаарлардагыдан экономикалык абалы эки эсе төмөн региондор бар. Дал ушул аймактарда жашаган адамдар Улуу Британияга жана башка өлкөлөргө кетип жатышат. Батыш Европа өлкөлөрү эмгек базарын либералдаштыргандан кийин дагы көп адамдар жумуш издеп кетишет.