Экономика

Дүйнөдөгү эң бийик тайпак тоо Тибетте жайгашкан мунай жана газ кендерин Кытай ишканалары иштете баштады. Узак убакыт бою жашыруун эсептелген долбоордун алкагында деңиз деңгээлинен 4500 метр бийиктиктеги кен байлыктарын казуу оңойго турбайт. Бул тууралуу The South China Morning Post гезити жазып чыкты.

Тибеттин катаал табигый шарты, климаттык өзгөчөлүгү, тоодогу абанын суюктугу, инфраструктуранын жоктугу жана транспорттук коридорлордун аздыгы бул долбоорду планетадагы эң татаал жана кымбат мунай долбооруна айлантары шексиз.

Чалгындоо иштерине ылайык, Тибет, Цинхай, Гансу, Сычуан жана Юннан провинцияларын камтыган тайпак тоодо дүйнөдөгү мунай жана газ запастарынын эң чоң көлөмү бар. Тагыраак айтканда, бул жерде 11 миллиард тоннага чейин мунай жана көгүлтүр от, 36 миллион тоннага чейин жез, коргошун, цинк жана темир жатат.

Ал ортодо геологдор бул өңдүү көлөмдүү долбоорлорго этият мамиле жасоо керектигин белгиледи. Бийик тоолорду бургулоо аскалардын кыйрашына жана чоң экологиялык чыгымдарга алып келиши мүмкүн. Кытай Тибеттеги кендерди чалгындоого жана өнүктүрүүгө жалпысынан 47 миллион доллар каражат бөлгөн.

Кашаган эки жыл эс алат

Казакстандагы ири Кашаган мунай кени эки жылга жабылат. Ага түтүктөрдү алмаштыруу себеп болду. Бул тууралуу Нью-Йоркто жарык көргөн "Кварц Ньюс" порталы кабарлады. Мурдагы түтүктөргө 50 миллиард доллар сарпталган. Аталган кенде 13 миллиард баррелге жакын мунай запасы аныкталган.

Кашаган 2005-жылы иштеп баштамак, бирок кен былтыр сентябрда гана мунай өндүрө баштаган. Куурдан газдын сызылып чыгышы аныкталгандан кийин Кашаган убактылуу жабылган. Уулуу суутектүү сульфид газы түтүктөрдүн эрозияга учурашына түрткү болот. Суутектүү сульфид нымда темир менен реакцияга учурап, болот түтүктөрдө жарака кеткен.

Кыргызстандын "Центеррадагы" үлүшү 398 миллион долларга чыкты

Дүйнөлүк базарларга учкай көз чаптырсак, алтын акыркы аптада 22 долларга кымбаттап, учурда унциясы 1309 доллардан сатылып жатат. Кумтөр алтын кенин иштеткен "Центерра Голддун" акцияларынын куну 1 центке кымбаттады. Азыркы тапта "Центерранын" бир баалуу кагазынын наркы 5 канада доллары 16 центти түзүүдө. Демек Кыргызстан ээлик кылган 77.3 миллион акция учурда 398.86 миллион канада долларына барабар.

Чийки мунайдын баасы өзгөрүүсүз, бир баррели 101 доллардан сатылууда. Бишкектеги баалуу кагаздар рыногунда сооданын көлөмү акыркы аптада эки эсе көбөйүп, 31 миллион сомго жетти. Жалал-Абаддын көп тармактуу "Келечек" акционердик коомунун акциясы 20 миллион сомго сатылып, алдынкы сапка чыкты.

Экономика министрлиги маалымдагандай, өткөн апта соңунда Бишкекте Бажы биримдигине кирүү боюнча Евразия экономикалык комиссиясынын алдындагы жумушчу топтун жыйыны өттү. Анда комиссия мүчөлөрү менен Кыргызстан өкүлдөрү “жол картанын” айрым шарттары боюнча бир пикирге келе алган жок. Экономика министринин орун басары Данил Ибраевдин “Азаттыкка” билдиришинче, “жол картанын” маанилүү саналган алты пункту боюнча мунаса табыла элек:

- Көйгөйлүү 6 пункт боюнча азыркы учурга чейин толугу менен макулдаша элекпиз. Мисалы, бажы аркылуу физикалык тараптардын ар кыл товарларды алып өтүүсүнө жеңилдик берүү. Бул товарлардын ичине автоунаа, биздеги базарларга реэкспорттун негизинде келип жаткан товарлар, жеңил өнөр жай үчүн керектүү болгон ар кыл кездемелер кирет. Буларга Бажы биримдигинин эрежелери менен эмес, жеңилдик менен киргизүүгө аракет кылып сүйлөшүп жатабыз.
Муну менен катар өлкөдө каржы жүгүртүү эркиндиги жана озон катмарын бузуучу товарлар тууралуу маселелер ачык бойдон калууда. Данил Ибраев “жол карта” боюнча кезектеги жыйын ушул айдын аягына чейин Москвада өтөрүн, дал ушул жыйында позициялар такталарын кошумчалады.

Ал эми Бажы биримдигине кошулуу боюнча жумушчу топтун мүчөсү, Кыргызстандагы базарлар, соода жана тейлөө ишканалар биримдигинин төрагасы Сергей Пономарев иштелип жаткан "жол картасында" кыргызстандык ишкерлердин кызыкчылыгы болушунча корголду деген пикирде:

-“Жол картаны” биз өзүбүзчө деле талкуулап жатабыз. Анда өз сунуштарыбызды берип, кызыкчылыкты коргогонго аракет кылдык. Менин оюмча, “жол картага” Кыргызстан койгон шарттарда биздин сунуш болушунча эле корголду окшойт. Маселен, Казакстандын биринчи вице-премьер-министри Кыргызстандын дал ушундай абалда биримдикке кошулуусу болбойт деп күмөн санаганы деле биздин кызыкчылыктардын жетиштүү деңгээлде кеңири жана так корголгонунан кабар берсе керек.

Чындыгында эле Бажы биримдигине кирген өлкөлөрдүн бири Казакстандын биринчи-вице-премьери Бакытжан Сагынтаев 9-апрелде Кыргызстандын биримдикке кирүү боюнча “жол картадагы” айрым сунуштарын кабыл албай турганын билдирген. Анда Сагынтаев "Дордой", "Кара-Суу" сыяктуу базарларга жеңилдик берүү боюнча сунуштарын аткаруу мүмкүн эмес деп атаган. Бирок Кыргызстандын премьер-министринин кеңешчиси Олег Панкратов “Азаттыкка” Сагынтаевдин билдирүүсүндө тактай турган жагдайлар бар экенин маалымдады:

- Ал (Сагынтаев - ред.) Бажы биримдигине кирүү боюнча "жол картага" кол коюуда мүчө өлкөлөр баш тартты деп билдириптир. Чындыгында андай эмес. Былтыр декабрь айында Москвада өткөн жыйында Бажы биримдигине мүчө өлкөлөр өздөрү даярдаган вариантты сунуштаган. Бирок Кыргызстан ага кол коюудан баш тартып, кайра иштеп чыгууну сунуштаганбыз. Азыркы учурда “жол картанын” жаңы долбоору иштелип жатат. Ошондуктан казак вице-премьеринин маалыматы так эмес.
Негизи Кыргызстандын Бажы биримдигине кирүүдөгү “жол картасы" боюнча былтыр декабрь айында кол коёру мерчемделген болчу. Бирок кыргыз бийлиги анда даярдалган картанын долбоору Бишкек менен макулдашылбаганын, улуттук кызыкчылыгы сакталган шартта гана Кыргызстан Бажы биримдигине кирерин билдирген. Андан соң “жол карта” кайра иштелип чыгып, быйыл мартка чейин мөөнөт чектелген. Бирок бул мөөнөттө да кол коюлган жок. Дал ушундай жол менен Кыргызстан биримдикке кошулуу шарттарын такташ керектигин адистер белгилешүүдө. Маселен, эксперт Азамат Акелеев учурда "жол картасында" тактала элек пункттар боюнча Кыргызстан дал ушундай позицияны аягына чейин карманышы зарыл деген пикирде:

- “Жол карта” абдан көлөмдүү документ. Ал абдан көп пункттан түзүлгөн. Ага ылайык, 70ке жакын мыйзамдык акттарды иштеп чыгуу зарыл, аны Жогорку Кеңеш бекитиши керек. Буга чейин такталган пункттар биздин экономика үчүн көп мааниге ээ эмес. Бирок учурда талкууланып жаткан пункттар абдан маанилүү. Ошондуктан анын айланасында келишпестиктер көп болуп жатат. Мына ушул пункттарга Кыргызстан абдан маани бериши керек.

Кыргызстандын Бажы биримдигине кошулуусу боюнча талкуу акыркы 3 жылдан бери уланып келет. Бул боюнча коомчулукта бир жактуу пикир жок. Коомчулуктун бир даары аны колдосо, бир даары биримдикке кирүүнүн экономикалык кесепеттери менен Орусиянын саясий көзөмөлүндө калабыз деп чочулашат.