Экономика

Бул тууралуу Кыргызстандын Бажы биримдигиндеги ордун талкуулаган Москва - Бишкек видеоконференциясында айтылды. 23-апрелде Бишкекте өткөн талкууга министр Темир Сариев баштаган экономисттер жана Москвадан Евразиялык экономикалык комиссиянын өкүлдөрү катышты.

Жол картасында кандай сыр катылган?

Бишкек-Москва видеоталкуусу “Евразия тандоосу: Кыргызстан – 2014” деген аталыш алдында Орусияга ыктаган “Союз” саясий партиясынын демилгеси менен өттү. Талкууда Кыргызстан менен Орусиянын Бажы жана Евразиялык экономикалык биримдик алкагындагы кызматташтыгы тууралуу сөз болду.

Видеоталкууга Москвадан катышкан Евразиялык экономикалык комиссиянын жетекчи орун басары Сергей Шухно Бажы биримдигинин Кыргызстан үчүн зыянынан пайдасы көп экенине токтолду:

- Кыргызстан Бажы союзуна кирсе 170 млн. калкы бар Орусия, Беларус жана Казакстандын рыногуна кеңири жол ачылат. Соодадагы техникалык барьерлер алынса, жергиликтүү өндүрүшчүлөргө жакшы шарттар түзүлөт. Кыргызстан союзга кошулса санитардык, фитосанитардык нормалардын сакталышындагы тоскоолдуктардын алынышы менен айыл чарба азыктарынын кымбат баада экспорттолушун шарттайт.

Ал эми экономика министри Темир Сариев Бажы биримдигине кирүүдөгү мыйзамдык негиз болуп берчү жол картасы дээрлик даяр болуп калганын, картада жалпы 175 пункт болсо азыр Орусия менен макулдаша элек 6 гана пункт калганын айтты:

- Жол картасы боюнча чечиле элек 6 маселе калды. Анын төртөө валютаны жүгүртүү боюнча, экөө товарларды алып өтүүгө байланыштуу. Жеке адамдардын товар жана автоунааларды алып өтүүсү боюнча Орусия менен азырынча орток пикир табыла элек.

Деген менен Сариев айтып жаткан жол картасында эмнелер жазылганынан карапайым элдин эч кандай кабары жок дейт көз карандысыз эксперт Аида Алымбаева. Ал Бажы биримдигине кириш үчүн түзүлүп жаткан жол картасы сыр деген белги менен коомчулукка жарыяланбай жатышынан шек санайт:

- Жол картасы деген өлкөнүн тагдырын чече турган чоң документ. Эмнегедир өкмөт аны жашыруун сыр деп коомчулукка көрсөтпөй жатат. Бул документ карапайым элдин сынына, талкуусуна коюлуш керек. Өкмөт болсо айрым гана эксперттердин тар чөйрөсүндө талкуулап жатат. Эл биримдикке кирсек кандай зыян тартарыбызды билиши керек да.


Экономикалык диверсиябы?


Темир Сариев Кыргызстан Бажы биримдигине качан кирерин так айта албаганы менен процессти тездетүү керектигин айтат. Ал 4 айдан бери соода болбой жаткан базарлардын көйгөйүн чечүүнүн бир гана жолун биримдикке кошулуудан көрөт:

- Бажы биримдигинн кирбесек базарларда соода болбой калды. Муну ишкерлер өздөрү деле айтып жатышат. Кыргызстандагы соодагерлер реэкспорт менен күн көрчү. Эми Казакстан бажы көзөмөлүн күчөттү. Ошондуктан аларга кошулбасак маселе мындан да оорлойт. Бул маселени ишкерлер да катуу коюп жатышат.

Анткен менен Кыргызстандын Бажы биримдигине кошулушуна караманча каршы чыккандар да аз эмес. Алардын бири экономика маселелери боюнча эксперт Искендер Шаршеев. Эксперт Казакстандын кыргыз соодагерлерине карата бажы кысымын көбөйтүп, Орусиянын биримдикке киргизүүгө ашыккан билдирүүлөрүн экономикалык согуш деп атады:

- Бул жерде экономикалык эмес эле саясий маселе болуп жатат. Казактардын бажы көзөмөлүн күчөтүп, товарларды өткөрбөй жатышы атайын жасалган кысым. Мунун баары Кыргызстанды биримдикке кирүүгө аргасыз кылган саясий чаралар. Бир сөз менен саясий шантаж, экономикалык диверсия деп айтсак болот. Биз эки жылга чейин Бажы биримдигине байкоочу өлкө катары гана кирсек туура болмок. Анткени чабал экономикабыз менен биримдикте катуу чайналарыбыз анык иш.

Шаршеев Кыргызстан аталган биримдикке кирсе эгемендигине шек келип, экономикалык жактан сазга батарын кошумчалады.

2013-жылдын май айында өткөн Москва саммитинде Кыргызстан жол картасына кол коюудан баш тарткан. Анда кыргыз бийлиги ал карта Бишкек менен макулдашылбай, улуттук кызыкчылыктар эске алынбай калган деп так кесе позициясын билдирген. Ошентсе да кыргыз бийлиги коомчулуктагы каршы пикирлерге карабай Бажы биримдигинен Кыргызстан пайдадан башка зыян тартпасын билдирип келет.

Кытайлыктар коньяк ичүү боюнча дүйнөдө экинчи орунда. Франциянын борборундагы Коньяк аймагында өндүрүлгөн ичимдик Кытайда жана Азиянын башка өнүгүп келе жаткан өлкөлөрүндө барган сайын көп ичилүүдө. Мисалы: дүйнө боюнча сатылган коньяктын жалпы көлөмүнүн чейреги Азияда ичилет.

Бирок акыркы бир жылдан бери Кытайда сатылган коньяктын көлөмү азаюуда. Буга Коммунисттик партиянын чоңдорду оздуктоо жана көңүл ачуучу жайларды кескин азайтуу планы түрткү болууда. "Хеннесси", "Реми Мартин" жана "Мартелль" дүйнөлүк коньяк өндүрүүчү дөө-шаалар Бээжиндин мындай саясатына, албетте, кыжаалат.

Кытай өкмөтү өлкөдө акыркы жылдары көбөйүп кеткен караоке бар, сауна, кафе жана сойкуканаларды жабуу аракетин көрүп жатат. Дал ушул жайларда коньяк эң көп сатылат эмеспи. Коньяк – орто курактагы, акчалуу кытайлыктардын сүйүктүү ичимдиги. Мисалы: Жаңы жыл майрамында бери дегенде үч миң доллар турган коньякты белекке берүү салтка айланган. Ар кандай отуруштарда жана түнкү клубдарда кымбат баалуу коньяк татуу азыркы бай кытайлар арасында кулач жайган көрүнүш.

"Евромонитордун" эсебинде, 2012-жылы кытайлыктар 27 миллион литр коньяк ичишкен. Дүйнө боюнча 2012-жылы 100 миллион литр коньяк сатылган. Коньякты эң көп ичкендер Кытайдын түштүгүндө. Дал ошол аймактарда өкмөттүк тартип түзүмдөрүнүн атайын рейддери өтүп, февраль айынан бери 2400 кафе, караоке барлар менен түнкү клубдар жабылган.
Кытайда сатылган коньяктын көлөмү азайган сайын жүзүм өстүргөн француз дыйкандар менен компаниялардын кирешеси да азайды. Мисалы "Реми Мартин" коньягын чыгарган компаниянын кирешеси Кытайдагы катаал саясаттын айынан быйыл 40 пайызга азаярын билдирди. Жылдын алгачкы үч айында эле "Хеннесси" коньягын сатуу 30 пайызга түштү. Ал эми "Мартелль" коньягын өндүргөн компаниянын 45 пайыз кирешеси Кытайдан түшөт.

Кыргызстанда болсо 2011-жылы жергиликтүү өндүрүштөн чыккан 2600 литр коньяк сатылган. Белгилей кетчү жагдай, дүйнөлүк коньяк сүйүүчүлөр арасында кыргыз коньягы өзгөчө сыйга ээ. Буга кыргыз коньягы утуп алган бир нече мартабалуу сыйлыктар күбө. Мисалы: космоско жөнөтүлгөн алгачкы алкоголдук ичимдик – кыргыз бальзамы болгон.

Кыргызстанда 40 жылдан ашуун убакыт сакталган коньяктар бар. Температурасы 23°С ашпаган жайда сакталган коньяктар 1968-жылы атайын челектерге куюлган. Миллиондогон долларларга бааланган, дүйнөнүн эң мыктысы деп саналган коньяктын 470 литри атайын "алтын кордо" сакталуу.

Искусство бизнеси жанданды

Дүйнө экономикасы глобалдык каржы каатчылыгынан акырындап чыккан сайын көркөм өнөр буюмдарын сатуу базары жандана баштады. Мисалы былтыр эле дүйнө боюнча сатылган шедеврлердин саны сегиз пайызга өсүп, 65.5 миллиард долларды түзгөнүн Европа көркөм өнөр кору билдирет. Мындай көрсөткүчтөр акыркы ирет 2007-жылы катталган эле. Көркөм өнөр жаатында мурда аты анчейин чыкпай калган жана Экинчи дүйнөлүк согуштан кийинки сүрөткерлердин эмгектерине кызыгуу болуп көрбөгөндөй өстү.

Мартабалуу 50 галереянын сатыктарын эсептеген Артнет С50 индексине ылайык, өткөн кылымдын 50–60-жылдарында тартылган сүрөттөргө кардарлардын кызыгуусу 2003-жылдан бери 434 пайызга арбыган. Алтын, баалуу кагаздар жана сейрек шараптарга дагы мынчалык талап өскөн эмес.
Француз кыл калем устаты, 78 жаштагы Мартиал Райстын эмгектери соңку 40 жылда дээрлик унутта калган. Экинчи дүйнөлүк согуштан кийинки сүрөтчүлөрдүн картиналарына кызыгуу арбып, ниццалык кыл калем чеберинин эмгектеринин эң арзаны 500 миң доллар турса, эң кымбаты алты миллион доллардан ашып түштү.

Эң кымбат картина британ сүрөтчүсү Фрэнсис Бэконго таандык. Былтыр ноябрь айында анын сүрөтү 142.4 миллион долларга сатылган. Ал эми өткөн кылымдын жылдызы саналган Энди Уорхолдун эмгеги 105.4 миллион долларга сатылган. "БизнесУик" журналы ХХ кылымдын 50–60-жылдарда тартылган сүрөттөргө кызыгуу дагы өсөрүн жазып чыкты.

Дүйнөлүк базарларга учкай көз чаптырсак, алтын акыркы аптада 15 долларга арзандап, учурда унциясы 1287 доллардан сатылып жатат. Кумтөр алтын кенин иштеткен "Центерра Голддун" акцияларынын куну 11 центке өстү. Азыркы тапта "Центерранын" бир баалуу кагазынын наркы 5 канада доллары 22 центти түзүүдө.

Чийки мунайдын баасы бир долларга түшүп, бир баррели 102 доллардан сатылууда. Бишкектеги баалуу кагаздар рыногунда сооданын көлөмү акыркы аптада тогуз эсе көбөйүп, 79 миллион сомго жетти. "Дос-Кредобанктын" облигациялары 25 миллион сомго сатылып, алдыңкы сапка чыкты.