Быйыл Токтогул суу сактагычында суунун көлөмү аздыгы айтылууда. 20-январь, 2013-жыл.
Үч айдагы экономика жана энергетика
Кыргызстан экономикасы үч айдын ичинде 5.6% өскөнү кабарланды. Кайсы тармактар аксап, кайсы жак өрүш алды?
Кыргызстандын экономикасы үч ай ичинде өткөн жылдын ушул мезгилине салыштырмалуу 5.6% өскөн. Кумтөрдү кошпогондо өсүш бир аз төмөн болуп, 104.9% түзгөн. Негизги капиталга инвестиция 133% өскөн. Курулуш тармагы да айтылып келаткандай эле дурус өсүшкө ээ болуп, 125% жакындаган. Кызмат көрсөтүү, тейлөө жана соода тармагы 2 пайыздан 5 пайызга чейин өскөн.
Экономика министрлигинин макроэкономикалык башкармалыгынын башчысы Насирдин Шамшиев экономикадагы өсүштүн жайлашын мындайча түшүндүрдү:
- Азыркы мезгилде кызмат көрсөтүү тармагы азайып кетти. Экинчиден, айыл чарбасында азыркы кезде бир гана мал чарбачылыгы иштеп жатат. Ошон үчүн ушундай кырдаал түзүлүп жатат. Өнөр жайында Кумтөр эле азыраак. Калгандары дурус. Бирок Токмоктогу айнек завод жана Кызыл-Кыядагы цемент завод начар иштеп атат.
Токмоктогу айнек заводдун продукциясына Орусияда суроо-талап азайса, Кызыл-Кыядагы цемент заводдун ишине Тажикстан менен жолдун жабылышы терс таасирин тийгизген.
"Манастагы" Транзиттик борбор кыргыз-орус биргелешкен ишканасынан күйүүчү май алууну февраль айында токтоткон. 6-март, 2012-жыл.
Кыргызстандын макроэкономикалык туруктуулугуна пландалган жаңы ишканалардын ишке кирүүсүнүн кечигиши жана бир катар кендердин ишке кирбей калышы коркунуч туудурууда. Өкмөт бир катар ишкана, кендерди ишке киргизүү менен "Манастан" Транзиттик борбордун чыкканда бюджетке түшпөй кала турган каражаттын ордун толтурууну көздөп жатат. Насирдин Шамшиевдин айтымында, базанын чыгышы менен Кыргызстан бюджети 120 млн. доллар жоготууда. Анын үстүнө база өкмөт күткөндөй июль айында эмес, февраль айында эле күйүүчү май сатып алууну токтотуп койду.
Быйылкы жылдын эки айында экспорт 143% өскөн. Улуттук статистикалык комитеттин негиздемеси боюнча, буга алтын экспортунун өсүшү таасир эткен. Маалыматка караганда, алтын өткөн жылдын ушул мезгилине салыштырмалуу үч эсе көп экспорттолгон. Жалпы экспорттун көлөмү 257 млн. доллар, ал эми импорт 783 млн. доллар болгон. Ошондуктан өлкөнүн тышкы соодасында тескери сальдо сакталып кала берүүдө.
Быйылкы жылы өкмөттү тынчсыздандырган жагдай энергетика тармагында түзүлүүдө. Бул өзгөчө Токтогул суу сактагычында суунун көлөмү кескин азайышына байланыштуу келип чыгууда. Азыркы мезгилге карай Токтогулда 8.8 млрд. куб метр суу калды. Ошондуктан электр энергиясын экспорттоо быйыл болбой калышы күтүлүүдө. Энергетика жана өнөр жай министри Осмонбек Артыкбаев Токтогулда суунун азайышын 2011 жана 2012-жылдары электр энергиясынын көп экспорттолуп, ошого жараша суунун көп чыгымдалышы менен байланыштырды. Быйылкы жылы суу былтыркыга караганда 21% аз келет. Ушундай шартта электр энергиясын экспорттону токтотууну караштырып жатабыз дейт Артыкбаев:
- Электр энергиясын экспорт кылбай сууну сактап калалы деп жатабыз. Анан Казакстан кокусунан бизге суу керек дей турган болсо, анда биз кайта кышында электр энергиясын кайра ала турган кылып, алмаштыруу жолу менен барышыбыз мүмкүн. Экинчиден, суу сактап калуу максатында жай айларында Тажикстандан электр энергиясын алууну караштырып жатабыз. Үчүнчүдөн, элге кайрылып, үйлөрдү жылытууну быйыл көмүр менен газга өткөрбөсө болбойт деп эскертип жатабыз. Анткени электр энергиясы менен үйдү жылытсак, жалпы элге жарыкка жетпей калышы мүмкүн.
Өкмөт башчы Жоомарт Оторбаев экономикада үч жылдан бери келаткан өсүш темпи сакталат деп билдирген. Ал эми экономика министрлигинин адистери жана көз карандысыз экономисттер өсүш 5% тегерегинде болорун тастыкташууда.
“Билайн” операторунун кызматын пайдалангандар 1-апрелден баштап бирдик жүктөө үчүн кошумча акча төлөй баштады. Компания болсо бааны көтөрбөгөнүн, бул ортомчу агенттиктердин иши экенин айтууда.
Бишкек шаарындагы күркө, дүкөндөрдүн дубалдарында 1-апрелден тарта “Билайнга” бирдик жүктөөнүн баасы 9 сом” деген кулактандыруу илинди. Бул оператордун кызматын пайдаланган жарандар үчүн күтүүсүз кабар болду. Бишкектик жеке ишкер Жылдыз Байсаеванын айтымында, анын дүкөнүнө мындай жарыяны “Билайн” компаниясынын кызматкери илип кеткен:
- Мурда бирдик жүктөгөнүбүз үчүн ар бир кардардан 5 сомдон алчубуз. Эми бирдик жүктөгөн ар бир кардардан дагы 4 сомдон кармап калышууда. Мындай үстөк акча кошуунун себебин айтышкан жок.
“Билайн” компаниясынын бирдик жүктөө кызматына болгон баалар бир кылка эмес. Мисалы, Ош шаарында 2 сом 80 тыйынга кымбаттаган. Оштук жеке ишкер Ашим Кочкоров бирдик жүктөгөн акысына мурда 3 сомдон алып келсе, азыр 5 сомдон алууга аргасыз болгонун “Азаттыкка” айтты:
- Бирдик жүктөөгө бааны биз көтөргөн жокпуз. “Билайн” компаниясынын кызматкерлери келип, тариф кымбаттады, кызмат акы үчүн 3 сомдон 5 сомго көтөргүлө деди. Азыр ошол 5 сомдун 2 сом 80 тыйынын компания алып жатат. Бизге болгону 2 сом 20 тыйын калат. Мурда бирдигин толтурган ар бир кардардан 3 сом түшчү.
Бирок “Билайн” компаниясынын маалымат кызматынын башчысы Татьяна Байло бул кабарды төгүндөп, бирдиктин кымбатташына “Билайндын” тиешеси жок деп ишендирди:
- Бирдик жүктөөнүн баасын ортомчу агенттиктер аныкташат. Ошондуктан алардын аракеттерине биз эч кандай комментарий бере албайбыз. Кимдир бирөөлөр сатылган бирдик үчүн ортомчу фирмаларга акы төлөөдөн “Билайн” оператору баш тартып жатканы себеп деген сөздөрдү чыгарышыптыр. Бирок “Билайн” компаниясы ортомчу фирмаларга сатып берген бирдик үчүн акы төлөөнү токтоткон жок. Сиздер “Билайн” компаниясынын бирдиктерин таратуучу ортомчу фирмалардан эмне үчүн бир эле учурда элден да, “Билайн” компаниясынан да акы алып жаткандарынын себебин сураңыздар.
Бирдик маселеси парламентте каралабы?
“Билайн” оператору менен кызматташкан “Киви”, “Кыртелсат” жана “Мобильник” фирмаларына кайрылып, комментарий алуу аракетибизден майнап чыккан жок. “Билайн” оператору жалпысынан бирдиктерди таратуучу 20 ортомчу фирма менен кызматташат. “Мобильник" фирмасынын атын атоону каалабаган кызматкери кызмат акынын кымбатташын “Билайн” уюлдук оператору келишим шарттарын өзгөрткөндүгү менен түшүндүрүп, ал тууралуу маалымат ачыкка чыкпай тургандыгын билдирди.
Кыргызстандагы ири уюлдук байланыш операторунун айланасында түзүлгөн бул жагдайга эми өкмөт кирише турган болду. Өкмөттүн алдындагы Монополияга каршы агенттигинин баа саясатын аныктоо бөлүмүнүн башчысы Назира Алыкулова маселе жума күнү, 11-апрелде караларын билдирди:
- Биздин оюбузча буга тиешелүү органдар кийлигишүүсү керек. Биздин Монополияга каршы комитет ортомчу агенттиктер менен иштешүүнү чечти. Жакынкы күндөрдө алар менен жолугуп, бирдик жүктөөнүн акысы эмне себептен кымбаттаганын аныктайбыз.
"Билайн"компаниясынын бирдиктери 1-апрелден тарта кымбаттады.
Алыкулова 11-апрелде уюлдук компания жана аны менен кызматташкан ортомчу фирмалардын өкүлдөрүнө жолукканда жагдайга карата сунуштарды даярдарын кошумчалады.
“Билайн” компаниясындагы кошумча акы маселесине Жогорку Кеңеш да көңүл буруп жатканын Транспорт жана байланыш комитетинин төрагасы Нурбек Алимбеков тастыктады:
- Биз бул маселени комитетте карайбыз. Кайсы мыйзамга таянып, кызматтарды кымбаттатканын териштиребиз.
Кыргызстанда “Билайн” уюлдук операторунун кардары эки жарым миллиондон ашса, “Мегаком” компаниясыныкы эки жарым миллионго жакын. Ал эми кийинчерээк пайда болгон “О” уюлдук түйүнү 1 миллионго жакын кардарга кызмат кылат. Мындан төрт жыл мурда "Мегаком" компаниясы ар бир коңгуроо үчүн кардарлардан 60 тыйындан акы ала баштаганы Бакиев бийлигине каршы элдик толкундоолордун чыгышынын бир себеби болгон.
