Кыргызстандын түштүгү менен түндүгүн байланыштырган Балыкчы-Жалал-Абад жаңы автожолунун курулушу 2-майда Тогуз-Торо районунун Казарман айылынан башталды.
Бул иш-чарага президент Алмазбек Атамбаев катышып, альтернативдүү жолдун олуттуу мааниси бар экенин белгиледи. Президенттин ишендиргенине караганда, Кочкор-Чаек-Көкөмерен - Казарман аркылуу өтө турган 433 чакырымдык бул жол төрт жылда курулуп бүтөт.
Жаңы башталып жаткан долбоорго ылайык 3,7 чакырымдык тоннель Тогуз-Торо аймагындагы Көк-Арт ашуусу аркылуу өтүшү керек. Ошондуктан, бул жол курулушундагы эң оор аймак болору айтылууда. Курулушту расмий баштоо иш-чарасына катышкан прездент Алмазбек Атамбаев жол 4 жылда курулуп бүтүп, ишке кирсе Тогуз-Торо элинин жол көйгөйү чечилерин белгиледи:
- Түндүк-түштүктү бириктирген альтернативдик жолдун курулушунун расмий башталышы. Үч жерде иштеп башташкан бирок, расмий башталышы бүгүн болууда. Бул тарыхый нерсе, буюрса төрт жылда бүтүп калса ары-бери жүрүп калат. Тогузторолуктардын кийинки муунунун келечеги ачылып жатат буюрса. Эң алыс район, географиялык жактан өлкөнүн борбору болгон аймак чоң жолдун жээгинде жайгашкан район болгону турат.
Атамбаев ошондой эле бул жол менен кошо келечекте темир жол түшөрүн дагы кошумчалады:
Алмазбек Атамбаев түндүк-түштүк жолунун расмий башталышы учурунда.
- Түндүк-Түштүктү бириктирген жолдон сырткары темир жол дагы салынат деп ишенип турам. Ушундай жолдор Кыргызстанды ширетип, бириктирет.
Жолдун курулушун Кытайдын “Экспорт-Импорт” банкы каржылайт. Атаандаш жол үч фазага бөлүнүп, курулушун кытайлык “Чайна роуд” компаниясы жүргүзүүдө. 191 чакырым жол жаңы курулат, калган бөлүгү эски жолдун ордуна түшүрүлөт. Транспорт жана байланыш министри Калыкбек Султанов:
- Азыр түндүк менен түштүктү бириктирген бир гана жол бар. Ош-Бишкек жолу транспорттук агымды өткөргөнгө мүмкүнчүлүгү азайып калды. Айрыкча, Төө-Ашуу тоннелинин мүмкүнчүлүгү суткасына 400-450 машине өткөрө алат. Бүгүнкү күндө түндүк менен түштүктө суткасына 3000-3500 машине каттап турат. Ошон үчүн 2-жолду куруу зарылдыгын президент көтөрүп чыкты. Бул биздин өлкөнүн коопсуздугун камсыз кылуу үчүн.
Бүгүнкү күндө Бишкек-Нарын-Торугарт эл аралык жолунун курулушун дагы кытайлык “Чайна роуд” компаниясы жүргүзүүдө. Бирок, эл аралык жолдун Ат-Башы аймагындагы жаңы бүткөн жерлери кайра жарыла баштаган эле. Бул жолкуда жолдун сапатына тыкыр көзөмөл болорун компаниянын инженери Таалайбек Эрматов билдирди:
- Бул жолдун сапатына көзөмөл болот. Эки жолу текшерет. Биринчи биз текшеребиз, анан бизден сырткары текшергендер болот. Ал текшерүүнүн адистери өзүнчө алынат.
Түндүк-түштүк жолун кытай компаниясы курууда.
Аталган аймакка курулушка керек болгон асфальт-бетон, темир ширетүүчү үч чакан завод курулат. Бүгүнкү күндө 200дөн ашык жумушчу иштеп жатат, басымдуу бөлүгү кытай жарандары. Келечекте 2000ге чукул жумушчу тартылары айтылууда. Айыл тургуну Жылкыайдар Карымшаков жолдун курулушу элдин жашоосуна жакшы таасир этерин айтып, бирок жумушчулар жергиликтүү элден алынса деген ойдо:
- Жол курулса жакшы эле болот. Экономикалык өсүш болот дегендей. Бирок, жумушка жергиликтүүлөрдү алса дейбиз, бизде жумушсуздар көп.
Түндүк-Түштүк кошумча жолун куруу демилгесин президент Алмазбек Атамбаев көтөргөн. Ош - Бишкек жолуна альтернатива болчу түндүк-түштүк же башкача айтканда, Жалал-Абад - Балыкчы жолунун жалпы узундугу 433 чакырымды түзөт. Балыкчы жана Жалал-Абад шаарларын бириктирген жол Кочкор - Чаек – Көкөмерен - Казарман аркылуу өтөт. Жолду толугу менен бүтүрүүнү кытайлык компания моюнуна алган. Долбоорго ылайык, курулушка жалпысынан 850 миллион Америка доллары талап кылынат. Анын алгачкы бөлүгүн тагыраак айтканда, 400 миллион АКШ долларын кытайлык “Экспорт-Импорт” банкы насыяга берди. Каражаттын калган бөлүгү да ушундай жол менен каржыланары айтылууда.
Альтернативдүү бул жолдун курулушуна каршы болгондор да бар. Айрым саясатчылар Атамбаев бул долбоор аркылуу саясий упай топтоону гана көздөп жатат, жолдон эч кандай экономикалык пайда болбойт дешет. Учурда өлкөнүн түндүгү менен түштүгүн байланыштырган бир гана жол бар.
Көп кабат үйдө жашаган Ош шаарынын айрым тургундары газ жоктугунан минтип балконго темир меш орнотуп алышкан.
Ошко газ берүүнү Орусия чечет
“Газпром” Кыргызстандын түштүгүндөгү газ кризисин тез арада жоюуга убада берип, Өзбекстан менен сүйлөшүүлөрдү баштаганы жатат.
Энергетикалык ири долбоорлорду ишке ашыруу маселесин болсо эки тарап Москвада эмес, Бишкекте талкууламай болушту. Жакын арада бул максатта “Интер РАО ЕЭСтин” жетекчилиги Кыргызстанга келет.
"Газпром" катуу киришти
Өкмөт башчы Жоомарт Оторбаев Москвадагы иш сапарынын алкагында 30-апрелде “Газпром” компаниясынын башчысы Алексей Миллер менен жолукту. Анда Өзбекстан Кыргызстандын түштүгүнө газ берүүнү токтотушу боюнча да маселе козголуп, "Газпром" аны жакын арада чечүүгө убада бергенин "Азаттыкка" Москвага барган топтун курамында жүргөн энергетика жана өнөр жай министри Осмонбек Артыкбаев билдирди:
- Маселени чечүүгө “Газпром” катуу киришти. Алар жоопкерчиликти мойнуна алып, ошол жерден бизге сөз беришти. Бүгүн-эртең чече калабыз деген жок, бирок Өзбекстан менен мамилелери бар экенин айтып, ошого жараша чечебиз деди.
Министрдин айтымында, сүйлөшүү учурунда “Газпром” компаниясы Кыргызстанды кышында үзгүлтүксүз газ менен толук камсыздоо, жакынкы аралыкта инвестиция салына турган объекттерди аныктоо, 2015-жылдан тарта жаңы курулуп жаткан көп кабаттуу үйлөргө жылуулук менен ысык сууну газ аркылуу киргизүү боюнча план иштелип жатканын маалымдаган.
“Газпромдун” кыргыз рыногуна кирүүсүн кубаттаган экономикалык көз карандысыз эксперт Базарбай Мамбетов Оштогу газ кризисин чечүү “Газпромдон” мурда кыргыз өкмөтүнүн деле колунан келмектигин, бирок алар колунда бар рычагды пайдалана албай калганын сындады.
- Өзбекстан газды “Газпромго” чейин эле жаап жаткан. Эми “Газпром” өзбек тарап менен сүйлөшүп газды ачабыз деп жатат. Биздикилер ошол маселенин үстүнөн иштегендин ордуна башкача кылып жатат. Эмнеге Өзбекстан бизге газды жаап койсо, биз Ташкенге барып, жайында мынча куб суу беребиз деп протоколго кол коёт? Менин президентим, же өкмөт башчым коё тур деди деп барбай эле койгондо, өзбектер газды эки жума мурун эле чечмек.
Саясат таануучу Аалыбек Акунов болсотоктотулган газ проблемасын чечүү укугу “Кыргызгаздын” сатылышы менен эбак эле Орусия тарапка өтүп кеткенин эскертип, эми Кыргызстан кандай болгон күндө да Орусиянын көзүн кароого мажбур экендигин белгилейт.
- Алексей Миллер келгенде деле бир кыйытып айткан эле. “Силердин алган газыңар таптакыр эле аз экен, бул бизге анча деле көп кызыкчылыкты туудурбайт” дегендей бир сөз айткан да. Анан ушул жөн эле бир кайдыгерлик менен, “чоң бир иш болсо көбүрөөк көңүл бурат элек, эми бул канча газ эле” дегендей эле мамиле кылып жатышат деп ойлойм. Маселенин чечилишин күтүп, Орусиянын көзүн карап турганыбыз өкүнүчтүү.
30-апрелде кыргыз тарап энергетикалык долбоорлордун тагдыры боюнча “Интер РАО ЕЭСтин” жетекчилиги менен да жолукмак. Бирок өкмөт башчылар Жоомарт Оторбаев менен Дмитрий Медведевдин кечээки жолугушуусунда энергетикалык долбоорлорду ишке ашыруу жолдорун Бишкекте талкуулоо зарылдыгы айтылып, “Интер РАО ЕЭС” жетекчилиги жакынкы арада Кыргызстанга келээри чечилген.
- Камбар-Ата-2 ГЭСинин экинчи агрегатын каржылоо маселеси козголду. Бизге 100 миллион доллар керек. Ошол акчаны Евразиялык банктын антикризистик фондунан бөлүп берүү маселеси, буйурса оң жагына чечилип жатат. Камбар-Ата-1 ГЭСи боюнча “Интер РАО ЕЭС” менен программабыз бар да. Бардык энергетикалык долбоорлор, инвестициялык иштерди ишке ашыруу маселелери Бишкекте талкууланмай болду. Жакында “Интер РАО ЕЭСтин” жетекчиси Бишкекке келгени жатат, - деди министр Артыкбаев.
Саясат таануучу Аалыбек Акунов орус делегациясы Кыргызстанга келген күндө деле энергетикалык долбоорлор ишке ашып кетет деген ойдон алыс экендигин белгилейт. Анын баамында, Кыргызстан кичинекей өлкө болгону менен, анын Бажы биримдигине кирүүсү Орусиянын эл аралык абалына жакшы таасирин берет. Мындан улам Орусия кыйыр түрдө энергетикалык долбоорду жандантымыш болуп, Кыргызстанга бул биримдикке кирүүгө тымызын басым жасашы толук мүмкүн.
- Канча жолу Москвада же жеринде чечебиз деп, барып-келип жатышат. Мына алты жыл болду. Камбар-Ата-2 ГЭСи башталганда эле Камбарата-1 туурасында кошо сөз болуп, бирок иш жүргөн жок да. Алар Кыргызстанды тизгиндеп, өтө алыс кетирбей, өзүнө да жакындатпай кармап туруу саясатын жүргүзүп жатат. Башка бир потенциалдуу инвесторго кетип калбасын деп, ошол объекттерди алып коюп, же өзү толугу менен киришпейт, же башкага бербейт. Эми Бажы биримдигине кирбесеңер иш жылбайт дегендей кылышы мүмкүн.
Премьер-министр Жоомарт Оторбаевдин Москвага биринчи жолку иш сапары кечээ, 29-апрелде башталган. Ал орус премьери Дмитрий Медведев менен жолугуп, Бажы биримдигине кирүү жагдайлары боюнча сүйлөшкөн. Дмитрий Медведев Бажы биримдигине кирүү боюнча “Жол картасындагы” көйгөйлөрдү чечүүгө орус тарап кызыкдар экенин айтып, ошол эле учурда Кыргызстандын бийлиги тарабынан дагы тийиштүү кадамдар жасаларына үмүт артарын билдирген.
