Линктер

ЧУКУЛ КАБАР!
5-Май, 2024-жыл, жекшемби, Бишкек убактысы 03:42

Экономика

Улуттук долбоорлор (иллюстрациялык сүрөт)
Улуттук долбоорлор (иллюстрациялык сүрөт)

Президент Садыр Жапаров Кыргызстанга карыз берген эл аралык каржы институттарына кайрылып, тышкы карызды төлөөнүн ордуна "жашыл" долбоорлорду ишке ашыруу сунушу менен чыкты. Мамлекет башчы 4,2 млрд долларга жеткен карыздын бир бөлүгүн Кыргызстан ГЭС курууга жумшаса болорун белгиледи.

Президент Садыр Жапаров Фейсбуктагы билдирүүсүндө ыш Кыргызстандагы актуалдуу көйгөйлөрдүн бири болуп калганын айтып, 2021-жылы Глазго шаарында өткөн глобалдык климаттык саммиттеги өз убадасын эске салды. Анда Кыргызстан 2030-жылга чейин абага чыккан зыяндуу газдарды 44% кыскартып, 2050-жылга чейин көмүрдөн баш тартып, гидроэнергетикага өтөрүн айткан. Кыргыз президенти ага ириде суу энергетикасын өнүктүрүүнүн аркасында жетишүү мүмкүн экенин, анткени өлкө бул тармактагы дараметинин 10% эле колдонуп жатканына токтолгон.

“Бизде даяр инвестициялык долбоорлор бар. Чакан ГЭСтерден баштап, 1000 МВт чейинки кубаттуулуктагы ГЭСтерди курсак болот, створлору даяр. Өлкөдөгү энергетикалык объектилерди жана ГЭСтерди курууга Кыргызстан карыз болгон өлкөлөр жана каржы институттары катыша алмак. Биз биргелешип Кыргызстанда жашыл долбоорлорду ишке ашырабыз, анын ордуна тышкы карыздар кечирилсе жакшы болмок деп ойлойбуз. Жашыл экономика багытында курулган бул объектилердин кызыл тасмасын донор өлкөлөр менен чогуу кесмекпиз. Биз, бардыгыбыз балдарыбыз экологиясы таза, бай өлкөдө жашашын каалайбыз”, - деп айтылат Жапаровдун өнөктөш өлкөлөргө жана эл аралык каржы институттарына жолдогон кайрылуусунда.

Садыр Жапаров "жашыл" долбоорлор боюнча демилгелерди жигердүү иштеп чыгууну тапшырганын кошумчалаган.

"Айта кетсем, бүгүнкү күндө тышкы карызыбыз 4,2 млрд АКШ долларынын тегерегин түзүүдө. Албетте, биз тышкы карыздарды төлөө боюнча милдеттенмелерибизди толук аткарып келе жатабыз жана мындан ары дагы аткарабыз, ага толук мүмкүнчүлүгүбүз бар. Болгону, жашыл экономиканы өнүктүрүү жана аны менен дүйнөлүк экологиялык кырдаалды жакшыртууга чогуу-чаран салым кошолу деген демилгени көтөрүүдөбүз".


2022-жылдын соңуна карай Кыргызстанда мамлекеттик карыздын көлөмү 5 миллиард 218 миллион долларды түзгөн. Бул сумманын 4 миллиард 191 миллиону тышкы карыз. Анын басымдуу бөлүгү, же 1 миллиард 757 миллион доллары Кытайдын Экспорттук-импорттук банкына (Эксимбанк) туура келет.

Кыргызстан 30 жылда ири карыз алган каржы институттары: Азия өнүктүрүү банкы (629 миллион), Эл аралык өнүктүрүү ассоциациясы (605 миллион), Ислам өнүктүрүү банкы (163 миллион).

Былтыр кыргыз өкмөтү 20,6 млрд. сомду тышкы карызды жапканга чегереген.

This image contains sensitive content which some people may find offensive or disturbing.
2022-жылдын ноябрь айына карай Кыргызстандын тышкы карызы. Маалымат Финансы министрлигинин сайтынан алынды.
2022-жылдын ноябрь айына карай Кыргызстандын тышкы карызы. Маалымат Финансы министрлигинин сайтынан алынды.
This image contains sensitive content which some people may find offensive or disturbing - Click to reveal
2022-жылдын ноябрь айына карай Кыргызстандын тышкы карызы. Маалымат Финансы министрлигинин сайтынан алынды.

Финансы министрлигинин Мамлекеттик карыз башкармалыгынын башчысы Үмүтжан Аманбаев президенттин тапшырмасы боюнча тышкы карызды конверсиялоо механизми иштелип жатканын айтты.

“Бизге карыз берген донорлорго каттарды жөнөтүп, Германия, Франция, Түркия менен иштешип атабыз. Жакын арада башкаларга дагы кайрылабыз. Бул жаатта эл аралык уюмдар көмөк көрсөтүп жатышат. Бизде буга чейин ушундай тажрыйба болгон. Мисал келтире турган болсок, Германияга карызыбыз 14 млн. 900 миң еврону конверсия кылууга кол коюлган. Ушундай жол менен канча карызды жойсо болорун так айта албайбыз. Бирок Европа өлкөлөрү менен тил табышса болот деп ойлоп атабыз. Ал эми Кытайда мындай программа жок экен".

Үмүтжан Аманбаев мисал тарткан Министрлер кабинети менен Германия өнүктүрүү банкынын ортосундагы карызды конверсиялоо жөнүндө макулдашуу 2022-жылы Жогорку Кеңеште колдоо тапкан.

Ага ылайык, Германия Кыргызстандын 14 миллион 900 миң евро карызын кечип, Кыргызстан үч жылдын ичинде бюджеттен ушул суммадагы каражатты аз камсыз болгон адамдарга ипотекалык насыя үчүн бериши керек. Анын алгачкы траншы (500 млн. сом) которулганы айтылды.

Экономика министринин мурдагы орун басары Элдар Абакиров эл аралык каржы уюмдары карызды кечүүдө маани бере турган факторлорду айтып берди.

“Эл аралык каржы институттардын жашыл экономиканы колдоо максатында карыздарды кече турган шарттары барбы-жокпу билбейм. Ошол эле Дүйнөлүк банк, бир топ институттар демократия принциптерин карайт. Сөз эркиндиги басмырланган жокпу, бейөкмөт уюмдарга мамиле кандай деген сыяктуу. Ушул багытта кандайдыр бир жеңилдетүүлөрдү берип турат. Бул жагынан бизде чоң көйгөй бар. Аны баарыбыз жакшы билебиз. Мисалы, ошол эле Кытай бир да өлкөнүн карызын кечкен эмес. Башында грант катары бериши мүмкүн”.

Негизи тышкы карыздын негизги суммасын төлөө 2023-2028-жылдарга туура келет. Бул убакыт аралыгында Кыргызстан жыл сайын тышкы карыз үчүн 350 млн. доллардан 400 млн. долларга чейин бөлүшү керек болот.

Экономист Кубан Чороев карыздын бир бөлүгүн алмашып алууга мүмкүнчүлүк бар экенин айтат. Ошол эле учурда Кытай карызды кечерине ишенбейт.

“Бул жерде бир гана жашыл экономика боюнча эмес, адам укуктарын колдоо, мыйзам үстөмдүгүн орнотууга багытталган программалар боюнча сөз кылса болот. Анткени бул Бириккен Улуттар Уюмунун (БУУ) көп жылдык максатына кирет. Ошон үчүн кайрыла беришибиз керек. Демилге Кыргызстан үчүн аябай пайдалуу болмок. Себеп дегенде акчаны ансыз деле беребиз. Ага караганда өлкөбүздө калып, кайсыл бир маселени чечүүгө жумшалса жакшы эмеспи”.

Президент тышкы карызды кечүүдө негиз катары көргүсү келген ыш маселеси бир нече жылдан бери күчөдү. Кышкысын кара түтүн Бишкек баштаган бир нече калааны каптап, абанын сапатын көргөзгөн дүйнөлүк рейтингдин сап башына чыгууда. Буга чейин бир нече сунуш айтылып, президенттин жарлыгы да чыккан. Бирок башкалаадагы абанын сапаты жыл сайын начарлап келет.


Эколог Бермет Бөрүбаева мамлекеттин экологияга болгон мамилеси боюнча мындай оюн билдирди:

“Бул популисттик билдирүүгө окшоп жатат. Анткени бийлик экологиялык долбоордун шылтоосу менен каражат тапкысы келет. Бирок иш жүзүндө Кыргызстандын экология жаатындагы саясаты башкача болуп турат. Мисалы, канча жылдан бери убада кылышкан автобустарды алып келише элек. Азыркыга чейин сапатсыз күйүүчү майды сатууга тыюу салыша элек. Жалпылап айтканда экологияга деп көп каражат алынат. Бирок реалдуу аракет көрүнбөйт”.

Кыргызстан тышкы карызын башка долбоорлорго айырбаштоо сунушу менен мурда да чыккан. 2020-жылы ошол учурдагы президент Сооронбай Жээнбеков «Коронавирус мезгилинде жана андан кийин өнүгүүнү каржылоо боюнча жогорку деңгээлдеги иш чара» аттуу эл аралык форумда карыз алмашуу программасын иштеп чыгууну сунуштаган. Онлайн жыйынга БУУнун баш катчысы Антониу Гутерриш, Германия, Франция, Англия баштаган мамлекеттердин лидерлери, эл аралык уюмдардын, каржы институттарынын жетекчилери катышкан эле. Жээнбеков ал кезде тышкы карызды саламаттыкты сактоого, азык-түлүк коопсуздугуна жана жашыл экономикага жумшаса боло турганын айткан болчу.

Климат: 50 жылда майда мөңгүлөр жоголот
please wait

No media source currently available

0:00 0:20:40 0:00

Сердар Бердымухамедов жана Си Цзинпин. Бээжин. 6-январь. 2023-жыл.
Сердар Бердымухамедов жана Си Цзинпин. Бээжин. 6-январь. 2023-жыл.

Түркмөнстандын президенти Сердар Бердымухамедов бийлик башына келгенден бери биринчи жолу Кытайга барды. Жолугушууда Кытайдын лидери Си Цзинпин жаратылыш газ тармагындагы кызматташтыкты "кытай-түркмөн алакасынын өзөгү" деп мүнөздөдү. Түркмөнстан бул өлкөгө газды Борбор Азия аркылуу өткөн газ куурлары аркылуу экспорттоп келет. Буга чейин Бишкек менен Бээжин түркмөн газын Кытайга Кыргызстан аркылуу да ташууну макулдашкан.

Болочокто Кытайдын көгүлтүр отунга муктаждыгы өсөт деген божомолдордон улам эксперттер Бээжин түркмөн газын көбүрөөк сатып ала баштайт деп боолгоп жатышат.

5-6-январдагы сапардын жүрүшүндө Бээжин менен Ашхабаддын ортосунда энергетика тармагында кызматташтыкты күчөтүү маселесине өзгөчө көңүл бурулганы кабарланды.

Сердар Бердымухамедов менен Кытайдын лидери Си Цзинпиндин Бээжиндеги жолугушуусунда энергетика, соода жана айыл-чарба багытында кызматташтык талкууланганы расмий жарыяланды.

Түркмөнстан көгүлтүр отундун кору боюнча дүйнөдө төртүнчү орунда турат. Соңку жылдары Ашхабад Кытайга көбүрөөк газ экспорттой баштады.

Бердымухамедовдун Бээжин сапарында энергетика тармагында кандай макулдашуу болгону азырынча белгисиз. Бирок "Эркин Европа/Азаттык" радиосунун баяндамачысы Рид Стэндиш сүйлөшүүлөрдө газ соодасына өзгөчө көңүл бурулганынан күмөн санабайт.

"Менин оюмча бул маанилүү сапар. Анткени бул Сердар Бердымухамедов президент болгондон кийинки Кытайдагы биринчи сапары. Албетте, ал Си Цзинпин менен буга чейин ар кандай саммиттерде бетме-бет жолуккан. Ошондой эле президент болгонго чейин Кытайга барган түркмөн делегациясынын курамында жүргөн. Бул сапар түркмөн-кытай мамилесинин мындан ары өнүктүрүүнү пландаштыруу жагынан маанилүү. Кытай менен Түркмөнстандын ортосундагы ымалада үстөмдүк кылган негизги фактор - бул энергетика, өзгөчө жаратылыш газы".

Кытайдагы Ланчжоу университетинин окутуучусу Ван Сихай да жергиликтүү CGTN телеканалына курган маегинде «келечекте Бээжиндин көгүлтүр отунга муктаждыгы өсө турганын» боолгоду:

"Биздин Түркмөнстан менен энергетика жаатындагы, өзгөчө газ тармагындагы кызматташуубуз абдан кеңири. Бул узак мөөнөттүү, көп кырдуу жана татаал жараян. Бир сөз менен айтканда, стратегиялык объектилердин бүтүндөй бир топтому жөнүндө сөз болуп жатат. Кытайдын экономикасы тездик менен өнүгүп жатат, андыктан бизге сырттан жаратылыш газы абдан зарыл. Эми Кытай көгүлтүр отунду ири өлчөмдө импорттой баштайт, анткени бизге узак мөөнөттүү кызматташтык керек", - деди кытайлык серепчи.

Түркмөнстандын расмий басылмалары Кытайдын Бажы башкармалыгына шилтеме жасап кабарлашкандай, акыркы 11 айдын ичинде Кытай Түркмөнстандан 9 миллиард 280 миллион долларга көгүлтүр отун сатып алган. Түркмөнстан бул өлкөгө газды Борбор Азия аркылуу өткөн газ куурлары аркылуу экспорттоп жатат.

2013-жылдын сентябрь айында Бишкек менен Бээжин түркмөн газын Кытайга Кыргызстан аркылуу да ташуу тууралуу макулдашкан. Анда газ кууру жалпы миң чакырымдай болору, анын 400 чакырымы Тажикстандын, 224 чакырымы Кыргызстандын Чоң-Алай району аркылуу өтөрү кабарланган.

Былтыр ноябрда Экономика жана коммерция министри Данияр Амангелдиев Түркмөнстандан Тажикстан жана Кыргызстан аркылуу Кытайга газ куурун салуу иши баштала электигин айткан.

Түркмөнстандын негизги кирешеси энергия экспортунан түшөт. Түркмөнстан-Кытай газ кууру 2009-жылы ишке киргизилген. Бээжин менен түзүлгөн энергетикалык кызматташтык Түркмөнстандын газ экспортун диверсификациялоого мүмкүнчүлүк берген. 2016-жылы түркмөн газынын негизги кардары Орусия, кийин Иран да Ашхабаддан газ сатып алууну убактылуу токтоткону белгилүү. Бул жагдай Түркмөнстандагы бир нече жыл мурдагы экономикалык каатчылыктын себептеринин бири катары каралып жүрөт.

Орусия 2019-жылы Түркмөнстан менен газ келишимин жаңырткан. Бирок мурдагыга салыштырмалуу азыраак өлчөмдө газ алып жатат. Натыйжада Кытай түркмөн газынын негизги кардарына айланууда.

Кытайдын газга, Түркмөнстандын кардарга муктаждыгы эки авторитардык өлкөнү дагы жакындан кызматташууга түртүп жатат.

Бээжин менен Ашхабад 2013-жылдын сентябрында стратегиялык өнөктөштүк тууралуу декларацияга кол койгон. Түркмөнстан Кытай үчүн стратегиялык мааниге ээ "Бир алкак - бир жол" демилгесине да жигердүү колдоо көрсөтүп келет.

Соңку статистика эки өлкөнүн соода алакасында да өсүш бар экенин көрсөтүүдө. Былтыр январь-ноябрь айларында эки өлкөнүн ортосундагы соода жүгүртүүнүн көлөмү 10 миллиард доллардан ашкан. Бул былтыркыга салыштырмалуу 53% көп.

Кытай түркмөн газына кызыккан жалгыз өлкө эмес. 14-декабрда Аваза шаарында Түркмөнстан, Азербайжан жана Түркиянын президенттери катышкан саммитте түркмөн газын Азербайжан жана Түркия аркылуу Европага сатуу маселеси талкууланганы кабарланган. Тараптар бул планды ишке ашыруу үчүн атайын жумушчу топ түзгөнү белгилүү болгон. Азырынча Түркия алга сүрөгөнү айтылган бул долбоор качан ишке ашары белгисиз.

Муну менен катар былтыр Азербайжан менен Түркмөнстан Каспий деңизиндеги мунай кендерин иштетүү жөнүндө макулдашууга жетишкен. Натыйжада, эки өлкөнүн ортосунда 30 жылга созулган тирешке чекит коюлган.

Дагы жүктөңүз

XS
SM
MD
LG