Экономика

Баарыга маалым, Түркмөнстан азыркы тушта, жеринде жаткан газ такоолунун көлөмү боюнча дүйнөдө бешинчи орунду ээлейт. Ушул мисалдан көрүнүп тургандай, көгүлтүр отунга таңкыс өлкөлөр Ашгабад менен мындан ары жакшы болууга тырышат дешет.
Ошол эле учурда табиятынын байлыгына жангыз ээлик кылган Сапармурад өлгөндөн кийин эми Түркмөнстанга жаңы жетекчилик орун үчүн кармаш да курчуйт дешет.

Financial Times жазганга караганда, ал аймакта абал кыйындайт: «саясий жактан алганда ырк (өлкөдө - ММ) такыр кетет, анын акыры келип түркмөн көгүлтүр отунун Орусия аркылуу Украинага коюу үчүн коркунуч туулат. Газдын үзгүлтүккө учурашынын залакасын кийин бүтүндөй Европа тартат», - деп жазат.

КМШ өлкөлөрү институтунун жетекчиси Владимир Жирихин айтканга караганда, мурда Орусия үчүн Түркмөнбашы менен тил табышуу оңой болгон. Эмне дегенде ал ар маселени жангыз өзү чечип келген:
«Деспот эмнеси мен айырмаланат? Ал макул деп, же жок деп бир убада берсе, кийин ал айтканынан кайтпайт», - дейт.

Ал эми Украинанын дүйнөлүк стратегиялык институтунун анализчиси Вадим Карасев «Азаттыка» берген маегинде: «Ниязовдун өлүмү, Борбордук Азияны кошпогон күндө да, мурдагы советтик жеринин чегинде газ боюнча геосаясатты бузуп, анын тең салмактуулугун өзгөртүп ийиши ыктымал», - дейт.

Ошондон улам азыр Киевде өтчү Владимир Путин менен Виктор Ющенконун ортосундагы талкуунун бири ушул болушу да ыктымал дейт. Андай болгондо Маскөөгө чындап эле оор учур келерин FT макаласында жазат: «Газпром» өздөрүн көгүлтүр отун менен камсыз кылууну тапшырмасын арткан чет өлкөлүк газ жагуучулар алдында милдетин аткара келгенде («Газпром» - ММ) Түркмөнстандын арзан газынын ордун толтура албай, ага (Ашгабадга – ММ) көз карандылыгы барган сайын артып олтурат», - деп жазат.

Мындай ойду орусиялык саясий чөйрөдө пикирлер да ырастап тургандай: «Түркмөнстандын ички саясатында кандай гана абал болбосун, Орусия үчүн, Түркмөнстан менен биздин мамилебиз өнөктөш болуп кала бериши өтө маанилүү», - дейт белгилүү саясатчы Михаил Маргелов.

Казак президенти Нурсултан Назарбаевдин Кытайга болгон иш сапары бул эки өлкө ортосундагы экономикалык байланыштардын күн санап бекемделип жаткандыгынын дагы бир мисалы. Казакстандын бийликтеги “Отан” партиясынын өкүлү Шарипбек Амирбеков учурдагы Астана менен Бээжин ортосундагы дурус карым-катнаштын мааниси жөнүндө “Азаттыкка” буларды айтты:

-Соңку жылдары эгемендикти алгандан бери Казакстан Кытай менен бир нече саясий маселелерди чечип келе жатат. Мунун өзү эки тараптуу карым-катнаштардын жакшырып жатканын көргөзөт. Мисалы чек ара жана чек арадагы аскерлердин санын кыскартуу маселелери. Учурда Кытай дүйнөлүк базарда абдан жакшы өнүгүп келе жаткан өлкө, андыктан Казакстан ошол Кытай базарына чыгууга кызыкдар.

Казакстан 1991-жылы эгемендикти алгандан бери Орусия, Кытай жана АКШ менен тышкы саясатты тең салмакта алып жүрүүгө аракет жасап келет. Бирок анын Орусия менен мамилелерин саал татаалданткан айрым жагдайлар бар. Маселен, Орусия Казакстандын газ менен мунайын Батыш Европадагы кардарларга жеткирүүчү куурлардын кожоюну. Дал ушул жагынан ал Казакстандын атаандашы болуп саналат.

Америкалык компаниялар болсо Казакстандын мунай өндүрүү тармагына бир топ инвестиция кошуп келет. Бирок ал компаниялар казак мунайын сыртка сатууда да үлүшкө ээ болууну көздөйт. Ал эми Кытай болсо, тескерисинче, нагыз мунай кардары болуп саналат.

Ушул күнгө чейин Кытайдын мамлекеттик компаниялары Казакстандагы мунай жана газды өндүрүү, куур жаткыруу тармагына бир топ акча каражаттарын жумшап келди. Бул куурлар аркылуу Бээжин өз өлкөсүнүн экономикасын өнүктүрүүгө кошумча мүмкүнчүлүк алууга ынтызар.

Бирок мурдагы оппозиция өкүлү, Кытай таануучу, мурдагы элчи Мурат Ауэзов 1990-жылдары түзүлгөн казак-кытай чек арасы боюнча келишимди эске салып, Кытайга көп эле ишеним арта бербөө керек деген ою менен бөлүштү.

-Биз эч качан мамлекет катары, улут катары өз кызыкчылыктарыбызды унутпашыбыз керек. Өзгөчө Кытай өлкөсүнө карата. Эң биринчи шарт-эч кандай сырдуу макулдашуулар болбошу керек. Эки тарап тең бардык макулдашуулар жөнүндө толук маалыматка ээ болууга тийиш. Акыркы 15 жыл аралыгында биз Казак-Кытай мамилелеринин бир топ иренжитерлик натыйжаларына күбө болдук. Бул чек ара, суу маселелери жана башкалар.

Мурат Ауэзов сөз кылып жаткан бул жана башка көйгөйлөр Нурсултан Назарбаев менен Кытай мамлекет башчысы Ху Цзинтао менен 20-декабрда кол коюлган келишимдердин өзөгүн түздү. Казак президенти бул жолку сапарынын алкагында Гонконг жана Макау аймактарын да кезмекчи.