Экономика

“Ишкер” коомдук бирикмесинин активисттери Караcуу базарындагы мыйзамсыз фактылар боюнча козголгон кылмыш иштери алиге чейин сотко өткөрүлбөй, жергиликтүү укук коргоо органдары тарабынан жаап-жашырылып жатат деген билдирүү менен коомчулукка кайрылуу жасашты. Анда Караcуудагы базардан мыйзамсыз жол менен алынган кирешелердин башында Акүйгө жакын адамдар тургандыгы жана ошондон улам тергөө органдары көз жумдулукка барып жатышкандыгы айтылат.

- Салыкка түшө турган акчалардын бирөөлөрдүн чөнтөктөрүнө түшкөндүгүн эсептеп чыкканда 6 млн. акча мамлекетке түшпөй калган. Ушундай иш козголду. Ал ишти ички иштер бөлүмүнүн башкармалыгынын тергөө бөлүмүнө өткөрүлүп берилди деп 26-июнда бизге билдирилген эле. Бирок мына азыр декабрь болуп атат, эч кандай алгылыктуу жыйынтык чыкпай атат, - деди «Ишкер» коомдук бирикмесинин төрайымы Шарапат Мажитова.

«Ишкер» коомдук бирикмесинин активисттери ири өлчөмдө салык жашыруу, өрт коопсуздугуна шалаакылык менен мамиле кылуу жана базардын айланасындагы жер участокторун мыйзамсыз сатуу боюнча алты ай мурун козголгон төрт кылмыш ишинин бири да сотко өткөрүлбөстөн жаап-жашырылып жаткандыгын белгилешти. Ош облустук ички иштер башкармалыгынын башчысынын тергөө иштери боюнча орун басары Ураим Ташиев бир катар негиздүү жана негизсиз себептерден улам тергөө иштери кечеңдеп жаткандыгын айтып мукактанды:

- Адамдардын табылбай атканына байланыштуу анча-мынчасын соттун кароосуна жөнөттүк. Соттун кароосуна жөнөтүш үчүн даярдалып аткан иштер бар.

Ошол эле учурда «Ишкер» коомдук бирикмесинин текшерүү комиссиясынын жетекчиси Роза Тойгонбаева бүгүнкү күндө базар жетекчилиги өтмөк жолдорго чейин соода контейнерлерин коюп салгандыктан өрт коопсуздугун сактоо бир кыйла кыйынга туруп калгандыгын айтып, мындай ашкере жемкорлукка чара көрө турган мамлекеттик органдар унчуга албай тургандыгын белгилеп өттү:

- Ошону биз далилдеп көрсөтөбүз. Барсын, комиссия түзүлсүн. Биз азыр эл өтчү жолду ача албай кыйналып атабыз. Эгерде бир нерсе боло турган болсо ал жактан адамдар чыкпай калат. Салык чогулткан балдар айтып атат, мунун үстүндө Акматбек Келдибеков турат деп, - деди Роза Тойгонбаева.

Ишкерлердин аталган бирикмесинин дагы бир активистти Саулет Өмүрзакова учурда март окуяларынан кийин мамлекеттин эсебине өткөрүлдү деген базардын айрым бир бөлүктөрүн кайрадан жеке менчик колго өткөрүү боюнча аракеттер да жүргүзүлүп жаткандыгын айтып, анын артында бийликтин күчүнө ишенген ишкерлер тургандыгын билдирди:

- Эмне себептеп Баямандан эл базары болуп элге өткөрүлсө, кайра менчик фирма кылып, Жолборско ал жер сатылат? Канча акчага сатылды? Биз мүлк фондусуна барганыбызда ал жерде айтылган, бул мамлекеттин эсебинде, эгер сатыла турган болсо аукцион боюнча сатылат. Бул бир ай мурда элге жарыяланат, акчасы мынча деп. Эч ким эч нерсе билбейт. Июнь айында сот менен сүйлөшүп туруп бул жерди бөлүп сатып алышыптыр, - деген оюн билдирди Саулет Өмүрзакова.

Буга чейин Караcуу базары мамлекет казынасына 97 миң сом салык төлөп келген жана бир катар текшерүүлөрдөн соң аталган сумма 247 миңге көтөрүлгөн. Ишкер коомунун активисттери алар төлөп жаткан салыктар төкпөй–чачпай казынага жете турган болсо айына бир миллион сомго чейин элдин пайдасына Караcуу базарынын эсебинен киреше түшүшү мүмкүн эле деп ойлошот.

Орусиянын мунайы негизинен куур аркылуу Кара деңиз боюндагы Новороссийск портуна жеткирилип, андан ары танкерлер менен ар башка мамлекеттерге деңиз аркылуу кетет. Азербайжандын мунайы дагы мурда Чеченстан аркылуу өткөн куур менен Новороссийскке келчү, жакында болсо Бакы-Тбилиси-Жейхан кууру жаткырылды жана азери мунайы эми эл аралык базарга Орусиясыз чыгууга мүмкүнчүлүк алды.

Казакстандын мунайы дагы негизинен орусиялык куурлар аркылуу Новороссийскке келет. Батыш мамлекеттери жана өзгөчө АКШ Казакстан менен көптөн бери татаал сүйлөшүү жүргүзүп келет, Каспий деңизинин казак жээгинен деңиздин түбү аркылуу куур жаткырылса, аны Бакы шаарына алып келсе болот жана андан ары ал Бакы-Тбилиси-Жейхан кууру аркылуу Жер ортолук деңиздеги портко Орусиясыз жетиши мүмкүн.

Орусия өзүнүн куур монополиясын саясий максатта пайдаланууда, ошондуктан Казакстан менен Азербайжандын мунайы эл аралык базарга көз карандысыз жол менен чыкса, Маскөөнүн да таасири азаят, бул эки мамлекеттин эгемендүүлүгү да күчөш керек.

Орусиянын Сибирде өндүрүлгөн мунайы мурда негизинен Батыш мамлектетерине кетчү, акыркы мезгилде болсо Кытайдын экономикасы эбегейсиз өнүккөндүктөн, Чыгыш тарапка дагы куур жаткыруу маселеси чыкты. Жана бул маселеде Кытай менен Жапония атаандаш болуп калууда.

1998-жылы Орусиянын ЮКОС компаниясы Кытай менен келишим түзүп, Орусиянын Ангарск шаарынан Кытайын Дациг калаасына чейин узундугу 2260 чакырым келген куур жаткырууга макулдашкан. Бирок кийин Орусия менен Жапония ортосунда 2003-жылдын январында бийик жолугушуу өткөрүлгөндөн кийин, Ангарск шаарынан Алыскы Чыгыштагы Находка портуна чейин куур жаткыруу келишими түзүлгөн, анын негизги кардары Жапония болуп калган жана куурдун жалпы узундугу 4200 чакырым болмок.

Бирок 2005-жылдын апрелинде Маскөө - ал куур алгач Кытайдын Дациг шаарына чейин жетип, андан кийин гана Находка жакка бурулат деп жарыялады. Ошондуктан бул маселеде Бээжин менен Токио атаандашып, улам бири жеңип жатат.

Казакстандан Кытайга кете турган мунай үчүн дагы куурлар жаткырыла баштады. Биринчи сүйлөшүүлөр 1997-жылы башталган, ишке болсо тараптар 2004-жылдын сентябрында киришкен, 2005-жылдын аягына карата ал куурдун 960 чакырымы жаткырылды. Анын жалпы узундугу 3000 чакырым болот деп пландалган, долбоор 2011-жылы бүтөт деп болжолдонууда.

Казакстанда өндүрүлгөн мунайдын 70 пайызы азыр дүйнөлүк базарга орус куурлары аркылуу чыгат, ошондуктан Кытайга курулуп жаткан жолдор дагы Казакстандын экономикалык жактан көз карандысыздыгын күчөтүүгө салым кошот деп айтылууда.