Экономика

Түркиянын Соода министрлигине караштуу Атаандаштык кеңеши өз ыктыяры менен «Фейсбук» жана «WhatsApp» тиркемелеринин жаңы саясатына каршы арыз жазып, тергөө ишин баштатканын кабарлады.

4-январда «WhatsApp» колдонуучуларына 8-февралга чейин «Жаңыртылган купуялык саясатын» кабыл алуу же четке кагуу мүмкүнчүлүгүн берди.

Жаңы саясаттын алкагында «Facebook» жана «WhatsApp» тиркемелери өз маалыматтарын бириктирет. Муну менен «Фейсбуктун» жарнамалары «WhatsApp» аркылуу тарай баштайт. Жаңы эрежелерге макул болбогондор 8-февралдан баштап «WhatsApp» тиркемесин колдоно албай тургандыгы кабарланган.

Бул жагдай Түркияда чоң талкуу жаратып, Интернет колдонуучулар башка альтернативдүү кат-кабар алмашуу тиркемелерин издей баштады.

Жаңы жана коопсуз канал издеген колдонуучулар башка тиркемелерди жүктөп, «WhatsApp» тиркемесин өчүрө баштаганы байкалды.

Президент Эрдоган өзү баш болуп «Телеграм» каналын ачканын билдирип, элди кабарлашуу үчүн башка жергиликтүү тиркемелерди жүктөөгө үндөдү. Андан соң «Телеграм» каналына заматта жүз миңдеген жаран катталып, эми мамлекет башчы иш планын дал ушул каналдан кабарлап турарын жазды.

Ал эми Түркияда чоң резонанс жараткан маселеге бул өлкөдө жашап жана эмгектенип жаткан кыргызстандыктар кандай карашат?

Анталия шаарында көп жылдардан бери эмгектенип жаткан Бактыгүл бул тиркеме мигранттар үчүн «суудай керек болгонун» жашырбайт.

«Негизи бизге «WhatsApp» өтө керектүү нерсе. Кээде телефонубуз бузулуп калса бир нерсебизди жоготкондой болуп калабыз. Үйдөгүлөр, туугандар менен сүйлөшө албай кыйналып каласың. Тайпаларга кирип жумуш издегендер болуп калса, сөзсүз ошол 200 кишинин бирөө жардам берип жазып калат. Мурун болсо кыргыз кыз-келиндер менен жолугуп, чай ичип сырдашат элек. Эми пандемияда ушул «WhatsApp» тиркемесинин көзүн карап, ошол жактан кабарлашып калбадыкпы. Жумушубуз оор, анан ошол «WhatsApp» тайпаларда айтылган жылуу сөздөр мигранттарга дем берип, тың иштеп калабыз. Жумуш издегендерге, жардам издегендерге ошол тайпалар аркылуу жол табабыз. Эгер Түркияда «WhatsApp» өчүп кала турган болсо анда мигранттар бири-бирибизден кабар ала албай калабыз го», - деди Бактыгүл.

Дагы караңыз

«Инстаграмга» көчкөн үгүт

Анын сөзүн улай Түркиянын Анадолу университетинде мигранттар боюнча илимий изилдөө жазган кыргызстандык Элиза Шаева мигрант кыз-келиндердин арасында социалдашуу маселесине жооп издөө катары соцтармактар эң көп колдонулганын айтты:

«Мигранттар үчүн социалдык тармактарды колдонууга биринчи кадам «WhatsApp» колдонуу менен башталат. Аны колдонуп көнгөндөн кийин «Фейсбукка» же «Инстаграмга» өтөт. Мисалы «WhatsApp» тайпаларында кыдырып жүргөн маалыматтар кийин барып гана соцтармактарга чыгышы мүмкүн. Өзгөчө жумуш издеген мигрант биринчи ирет «WhatsApp» тиркемесине жазат. Анткени «WhatsApp» тайпаларда маселелерин тез чечип алуу мүмкүнчүлүгү бар».

Жаңы технологиянын өнүгүшү менен кат-кабар алмашуу тиркемелери узакты жакын кылып тез жана арзан маалымат алмашууга мүмкүнчүлүк түзөт.

Өзгөчө пандемияда чет өлкөдөн Түркияга барып дүң соода кылган кардарлар дал ушул «WhatsApp» тиркемеси аркылуу буюртма кылууга өтүшкөн. Стамбул шаарында дүңүнөн КМШ өлкөлөрүнө кийим-кечек саткан Элмира Түркиядагы «WhatsApp» маселесинен улам кардарларынын көбү «Телеграмга» өтүп кеткенин баса белгиледи:

«Менин тааныштарым, кардарларымдын көбү акырындап «Телеграмга» өтө баштады. Кардарларым негизи эле «Телеграмга» өтсөкпү деп турушкан. Эми мындай жагдай менен баарыбыз эле өтөбүз го».

Түркиядагы бул кырдаалга сарсанаа болгондордун арасында «Компас» компаниясынын жетекчиси Лили Жолчиева да бар.

Ал кыргызстандык бейтаптар менен иш алып баргандыктан, алар менен эң көп «WhatsApp» тиркемеси аркылуу байланышканын билдирди:

«Ишибиздин 90% «WhatsApp» аркылуу бүтөт. Кыргызстандык бейтаптардын баары Түркиядагы дарыгерлерге «WhatsApp» менен анализдерин салышат. Ошонун негизинде дарыгерлер кыргыз бейтаптарга онлайн көрсөтмө же сунуш айтышат. Эми «WhatsApp» жаңы эрежелерди киргизсе, биздин ишибизге тоскоол болбойт деп үмүт кылам. Такыр болбой баратса анда башка тиркемелерге өтүүгө туура келет».

Дагы караңыз

Социалдык тармактардын терс таасири

Шейшебиде Түркиянын Соода министрлигине караштуу Атаандаштык кеңеши «WhatsApp» тарабынан таңууланган жаңы келишим жөнүндө билдирүү таратып, «WhatsApp» менен «Фейсбукка» каршы иликтөө башталганын кабарлады.

Ал арада «Фейсбуктун» Түркиядагы өкүлчүлүгү өлкөдөгү «WhatsApp» тиркемесине карата реакцияны эске алып, «жаңы эрежелер колдонуучулардын жакындары менен болгон кабарлашуусуна эч кандай таасирин тийгизбейт» деген маалымат таратты.

Ал эми дүйнөдө эң популярдуу тиркемелердин катарына кирген «WhatsApp» өзү киргизген жаңы милдеттенмеден кийин январдын жетисине чейин эле эле 10 миллиондон ашык колдонуучусунан кол жууган. Жаңы жылдын биринчи он күнүндө Түркияда эң көп жүктөлгөн тиркемелер ирети менен «Телеграм», «Сигнал» жана үчүнчү орунда гана «WhatsApp» болгон.

Буга чейин Түркияда 2007-жылдан 2015-жылга чейин «YouTube», «Твиттер» жана «Фейсбук» сыяктуу социалдык тармактар бир канча жолу соттун чечими менен жабылган. Буга кишилердин намысына шек келтирген посттор, сүрөттөр жана билдирүүлөр себеп болгону кабарланган.

Түркиянын 83 миллиондон ашык калкы бар. Алардын 62 миллиону Интернет колдонот. Колдонуучулардын 54 миллиону социалдык тармакты күнүнө активдүү пайдаланат. Түркияда эң популярдуу социалдык тармактар - «Инстаграм», «Твиттер» жана «Фейсбук».

Кыргызстан Кытайга жана Перс булуңундагы өлкөлөргө эт экспорттоого аракеттенүүдө. Эттин көлөмүн чыгарыш үчүн малды башка өлкөлөрдөн сатып алуу шарты каралууда. Эгер бул демилге ишке ашса Кыргызстандан Кытайга бир күндө кеминде 60 тонна эт жеткирет.

Айыл чарба жана тамак-аш өнөр жай министри Тилек Токтогазиев 12-январда өкмөттүн журналисттер үчүн уюштурулган брифингинде Кыргызстан айыл чарба азыктарын, чийки затты кайра иштетип сатуучу хаб болуу мүмкүнчүлүгүнө ээ экенин айтты.

Токтогазиевдин маалыматы боюнча учурда Бириккен Араб Эмираттарына аптасына 40 тонна эт сатуу боюнча келишим бар. Мындан сырткары Кытайга күн сайын 60 тоннага чейин эт сатуу боюнча сүйлөшүүлөр жүрүп жатат. Токтогазиев муну ишке ашырыш үчүн транзиттик мүмкүнчүлүктү пайдаланууга туура келерин белгиледи:

«Биз аймактагы транзиттик мүмкүнчүлүгүбүздү пайдалансак болот. Биз өзүбүздүн эле азык-түлүктү сатпай, башкалардын эт-сүтүн да кайра иштетип сатсак болот. Азыр Казакстандан, Орусиядан, Монголиядан, Беларустан жана Украинадан арзан мал сатып алууну сүйлөшүп жатабыз. Аларды эт түрүндө Перс булуңундагы өлкөлөргө жана Кытайга сатсак болот».

Деген менен өкмөттүн бул аракетине сын көз менен карагандар да бар. Алар Айыл чарба министрлиги өндүрүшкө шарт түзүп, ата мекендик ишкерлерге артыкчылык бериши керек деген жүйөнү карманып турушат.

Айыл чарбасы боюнча адис Манас Саматов Кыргызстандын этти реэкспорт кылуу мүмкүнчүлүгүн мындайча чечмелеп берди:

«Мындай жомокторду биз көп жылдан бери угуп келе жатабыз. Айыл чарба министрлигинин милдети – бул айыл чарба өндүрүмүн биринчи тепкичте өздөштүрүү жана ошого багыт берүү болуп саналат. Беларустан алып келип Кытайга сатуу акылга сыйбайт. Керек болсо Кытай Беларустан биринчи тээ Аргентинага тезирээк жетет. Беларустан Кыргызстанга эттин келиши бажылык алымдарды кошкондо 1 килограммы 330 сомдон болот экен, транзиттик мүмкүнчүлүктү пайдалансак болот деп жатышат. Бирок ал жактан биздин жардамыбыз жок эле башка өлкөлөр деле ташый алат да».

Улуттук статистика комитети кабарлагандай, 2020-жылдын тогуз айында эттин жана эт азыктарынын экспорту 496,7 миң долларды түзүп, өткөн жылдын ушул мезгилине салыштырмалуу сегиз эсе азайды (4,1 млн. АКШ доллары). Экспорттун ичинде кой-эчкинин эти жана тоңдурулган уй эти басымдуулук кылат.

Дагы караңыз

Өкмөт малдын ордуна этти экспорттогусу келет

Экономист Азамат Аттокуров бир катар мамлекеттер Кыргызстанда өндүрүлгөн этти талап кыларын айтты. Ушундан улам башка өлкөлөрдөн ташылган этти реэкспорт кылууда өкмөттү чаташтырып албоого чакырды:

«Мен өкмөттүн планын толук билбейт экенмин. Бирок мындай реэкспортту көп мамлекеттер кылып эле жатат. Ошол эле Беларус бананды Орусияга реэкспорт кылат. Бирок аны ЕАЭБдин аймагында кылуу мүмкүн эмес. Ага Орусия бөгөт коёт. Ал эми ЕАЭБден башка мамлекеттерге чыгаруу мүмкүн. Мисалы, Кыргызстанга Казакстан менен Украинадан келген тоок эттери Өзбекстан менен Тажикстанга Кыргызстандын бренди катары эле кирип жатат. Бирок канчалык мыйзамдуу? Мен муну так билбейт экенмин. Ошондой болсо да Беларустан ташылат деген этти кытайлык өнөктөштөр так жана анык билиши керек. Беларустан алып, «Кыргызстанда жасалган» деп алдоо туура эмес. Анткени Кытай менен араб өлкөлөрү Кыргызстанда өндүрүлгөн этке талабын күчөттү. Эгер биз Беларустан келген этти кайра иштетип туруп сатсак, анда туура болот. Бул өндүрүш багытында жүргүзүлгөн иш болуп эсептелет».

Ал эми Кыргызстандагы мал-жандык негизинен коңшу Өзбекстанга жана Тажикстанга тирүүлөй сатылат. Аталган өлкөлөрдө эттин наркы Кыргызстанга салыштырмалуу кымбат. Төрт түлүктүн сыртка сатылышы айрыкча 2020-жылдын күз айларында өзгөчө кызыган.

Бул тенденция Кыргызстандагы малды эселеп кымбаттаткан. Улуттук статистика комитети 2020-жылдын алгачкы тогуз айында Кыргызстандан тышка сатылган малдын эсебин чыгарып, 2019-жылга салыштырмалуу бодо мал 11-12 эсе, кой-эчкинин 6-7 эсе көп сатылганын белгилеген.

Embed бөлүшүү

Эт кымбаттаса эл, мал арзандаса фермер нааразы

Embed бөлүшүү

The code has been copied to your clipboard.

---

width px height px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:10:19 0:00

Түз линк

• 240p | 29,6MB
• 360p | 51,3MB
• 480p | 107,5MB
• 720p | 163,1MB
• 1080p | 296,8MB

Бул көрүнүштөн кийин өкмөт 2020-жылдын ноябрь айында малды сыртка сатууга убактылуу тыюу салды. Айыл чарба министрлиги муну азык-түлүк коопсуздугу менен түшүндүрүп, анын ичинде тирүү малды экспорттоону жандыктардын ургаачы түрү азайып кетүү коркунучу менен байланыштырган. Бирок бул чектөө айрым фермерлерди нааразы кылган.

Кочкор районунда асыл тукум чарбасы бар ишкер Бактыбек Мамарасулов фермерлер өкмөттүн колдоосуна муктаж экенин белгиледи:

«Элде мүмкүнчүлүк болсо мен асыл тукум малдын башын көбөйткөнгө жардам берет элем. Азыр эл малдын асылдуулугун арттыргысы келет. Бирок мүмкүнчүлүгү жок».

2021-жылга карата айыл чарба тармагын өнүктүрүү максатында фермерлерди колдоо үчүн 6 миллиард сом бөлүнгөн. Бул «Айыл чарбасын каржылоо» программасынын алкагында жүргүзүлөт. Бөлүнгөн акча 5-6 пайыздан 10% чейинки үстөк менен насыя түрүндө берилет.

Ат-Башы районунун акими Нурбек Сатаров малдын асылдуулугун арттыруу максатында аткарылып жаткан иштер тууралуу маалымат берди:

«Жакында эле Ат-Башыдагы бир фермер «Арашан» породасындагы 20 баш кой алып келди. Дагы бир фермер «Кисар» түрүндөгү 40 баш кой сатып алды. Дагы алып келүү планыбыз бар. Мындан сырткары асыл тукум саналган эт багытындагы 100 баш уй алып келдик. Ошондой эле малды бордоп семиртүү боюнча атайын база ачуу алдында турабыз. Жабдыктарга буйрутма бергенбиз. Учурда эл менен кеңешип кимге кандай тоют керектиги боюнча сүйлөшүп жатабыз. Эгер биздин демилгени эл колдоп берсе асыл тукум малды бир жылдын ичинде көбөйтүп алсак болот».

Кыргызстанда эттин баасы 2020-жылдын экинчи жарымынан баштап өсө баштады. Ага чейин 350 сомдон ашпаган эт азыр 450-500 сомду чапчыды.

Улуттук статистика комитетинин 2019-жылкы эсебинде, Кыргызстанда 1 млн. 680 миң ири мүйүздүү мал, 6 млн. 266 миңден ашык кой-эчки, 522 миңден ашык жылкы бар.