Экономика

Түркияда коронавирустан каза болгондордун саны акыркы кезде кескин көбөйдү. Саламаттык сактоо министрлиги калктын 78 пайызы вакцинанын жок дегенде бир дозасын алганын кабарлаганы менен 2-сентябрда бир күндө эле 290 киши вирустан көз жумду.

Түркиянын Анкара шаарына быйыл жыл башында келген кыргызстандык Мая акыркы эки айдан бери менчик ооруканада коронавирус жугуп, оор абалда келген бейтаптарга кам көрүп иштейт.

Мая учурда бейтапты карап жаткандыктан эл менен жолугууга болбосун белгилеп, иши тууралуу билдирүү жөнөттү.

"Биздин жумушта тазалыкты сакташ керек. Бейтаптын көңүлүн көтөрүп, бутуна бут, колуна кол болосуң. Тырмак-чачын, сакалын аласың. Шейшебин убагында алмаштырам. Бейтап кычкылтек аппаратына туташтырылган. Сатурациясы 80ге түшпөш үчүн дайыма карап туруу керек. Мага бейтап менен кошо үч маал тамак берилет. Сөзсүз атайын костюм, беткап, мээлей кийип иштейм. Жумушум кооптуу болсо да айлыгы үчүн оордугуна кайылмын".

6-сентябрдан тарта өлкөдө коомдук жайларда, шаарлар арасындагы учак рейстеринде вакцинация сертификаты же ПЧР-тестинин жаңы жыйынтыгы талап кылынат.

Анкара мындай чектөөлөр жергиликтүүлөр менен катар өлкөдө туруктуу жашап жаткан чет өлкөлүктөргө да тийиштүү экенин билдирди.

Буга чейин Түркиянын ички иштер министри Сүлейман Сойлу “турист болуп келип мыйзамсыз иштеп жүргөн мигранттарга” эскертүү берген.

"Ачык айтып жатам. Тыюу салынган күндөрү көчөгө чыккан чет өлкөлүктөрдүн визасын жокко чыгарам. Менин мындай ыйгарым укугум бар. Эч кимди аябайм", - деген министр.

Турист демекчи, Түркиянын Анталия аймагына быйыл алты айда 3 миллиондон ашык чет өлкөлүк турист келген. Алардын басымдуусу Германия, Орусия жана Украинанын тургундары.

Жай айларында кыргызстандык мигранттардын дээрлик көпчүлүгү туристтик аймактарда иштешет.

Түркиянын туризм жана маданият министри Мехмет Нури Эрсой май айынын этегине чейин туристтик аймактардагы жумушчулар коронавируска каршы толук эмдөөдөн өткөнүн билдирген.

Бишкек шаарындагы Иш менен камсыз кылуу боюнча жеке менчик агенттиктер ассоциациясынын жетекчиси Шерболот Обозов Анталиядагы мейманканаларда иштеген мигранттарга вирус жукса, изоляцияга алынып жатканын кабарлады.

"Кыргызстанда эмдөөдөн өткөндөр Анталияга июнь-июлда кеткен. Эмдөөдөн өтпөгөндөргө мейманканада иш бергендер сайып жатат. "Вакцина албайм" дегендери да бар. Иш берген мейманканалардын жетекчилиги вакцина албагандарга тилкат жаздырып алып жатыптыр. Аларга вирус жукса, дарыланганына жардам берилбейт экен. Негизинен кыргызстандык мигранттардын дээрлик көпчүлүгү вакцина сайдырышты. Ооругандар болсо же ПЧР тест оң чыгып калса, мейманкана 14 күндүк изоляцияга алып жатат. Негизи мейманканаларга иштегени кеткен кыргызстандыктардын арасында коронавирустан оор жабыркаган же ооруп калган учурлар каттала элек", - дейт Обозов.

Түркиянын Саламаттык сактоо министрлигинин маалыматына ылайык, 2-сентябрда коронавирусту жуктуруп алгандардын саны бир күндө 24 миң кишиге жетти. Бул төрт айдан бери эң жогорку көрсөткүч. Вирустан бир күндө 290 киши көз жумду.

Бейшембиде саламаттык сактоо министри Фахреттин Кожа, коронавирустан улам жандандыруу бөлүмүндө жаткандардын 10 пайызы эмделгендер болсо, калган 90 пайызы эмделбегендер экенин билдирди.

Министр ошондой эле 83 миллион адам жашаган Түркияда 18 жаштан өйдө курактагылардын 78 пайызы вакцинанын жок дегенде биринчи дозасын алганын кошумчалады.

Апрель-май айларында Түркияда инфекция күчөп, бир күндө 6 миңден ашык кишиден аныкталган. Мунун кесепетинен июнда түрк бийлиги үч жумалык толук карантин жарыялаган. Мындай катаал чектөөлөрдөн кийин коронавирусту жугузгандар азайып, июлда президент Режеп Тайып Эрдоган чектөөлөр толугу менен алынганын айткан.

Бул өлкөдө 25 миңден ашуун кыргызстандык расмий каттоого алынган. Алардын канчасы коронавируска чалдыкканы тууралуу расмий маалымат жок.

Германиядагы тажикстандык айрым качкындар депортация коркунучуна туш болгонун айтып чыгышты. Ал эми эксперттер качкындардын мындай "сценарийлери" көнүмүш адат болуп калганын билдирүүдө.

"Агамды полиция кармап, депортациялады"

Өзүн Саодатшо Сафаров деп тааныштырган тажик качкын учурда Германияда жашайт. Ал "Озоди" радиосуна курган маегинде, анын агасын жергиликтүү полиция күч менен Тажикстанга депортация кылганын айткан.

"Полиция кызматкерлери агамдын үйүнө кирип, аялы менен кошо алып кетти. Агам Германияда башпаанек алуу боюнча өтүнмө бергенин, Тажикстанда аны жалган айып менен түрмөгө камап коюшарын айткан. Бирок аны эч ким уккан жок. 11-августта агамды аялы менен Стамбул аркылуу Дүйшөмбүгө депортация кылышты", - деди Сафаров.

Ал агасы немис бийлиги аны кандайдыр бир атайын буйруктун негизинде депортациялаганын, бул өлкөдөн чыгарыла турган 37 тажикстандыктын ысымы жазылган "атайын тизме" бар экенин кошумчалаган.

Ал эми дагы бир тажикстандык качкын Азим Якинов "атайын тизме" тууралуу кабары жок экенин билдирген.

"Жакында Минден шаардык соту мени Германиядан депортациялоо боюнча чечим чыгарып, миграция кызматына тапшырды. Мен сотко өлкөмдө куугунтукталып жатканым тууралуу документтерди бердим, анткени мага Тажикстандын Жаза кодексинин эки беренеси боюнча кылмыш иши козголгон. Мен Германиядагы сотко "бул коюлган айыптар жалган" деп айттым. Бирок алар мени уккусу келген жок", - деди Якинов.

Ага Тажикстанда "Регионалдык же диний кастыкты козутуу" жана "Экстремисттик уюмду түзүү" беренелери боюнча айып тагылган. Якинов 2015-жылы өмүрүнө коркунуч тууларын сезип, Тажикстандан качып, Орусияга кеткен. Андан ары Украина аркылуу Германияга көчүп барган. Германия өкмөтү Якиновдун башпаанек берүү боюнча арызын беш жыл карап, кийин берген эмес.

Ал эми үстүбүздөгү жылдын февраль айында Тажикстандын Дарваз районунун ички иштер бөлүмү Азим Якинов өлкөдө тыюу салынган оппозициячыл "Группа-24" кыймылынын мүчөсү катары эл аралык издөөдө жүргөнүн билдирген.

Анын атасы, дзюдо боюнча машыктыруучу Ёдгор Якинов "Озоди" радиосуна курган маегинде өлкөсүндө тыюу салынган уюмдар менен биргеликте уулуна коюлган айып негизсиз экенин, "Менин уулум билимдүү адам жана өз пикирин айтууга укуктуу" деп айткан.

Саясий качкындар

Тажик жарандары Европа өлкөлөрүнө 2015-жылы, тажик бийлиги эки ири оппозициячыл уюм "Группа-24" жана Тажикстандын Ислам кайра жаралуу партиясына тыюу салгандан кийин агылып кете баштаган.

Ошол жылдары орус бийлиги да оппозицияны куугунтуктоодо Тажикстан менен активдүү кызматташууга киришкен. Ошентип "Группа-24" жана Ислам кайра жаралуу партиясынын көптөгөн мүчөлөрү, ошондой эле журналисттер, ишкерлер, укук коргоочулар, ошондой эле "Салафия" сыяктуу диний агымдардын тарапташтары Европага жайгашууга аракет кыла баштаган.

Алардын көбү башпаанек алуу боюнча өтүнмөсүндө бийликке каршы пикирлери үчүн куугунтукталганын, мындан улам Тажикстандан чыгып кеткенин көрсөтүшөт. Тажик бийлиги алардын айрымдарын тыюу салынган диний-радикалдык жана террордук-экстремисттик уюмдарга мүчөлүккө айыптап келет.

Ислам кайра жаралуу партиясынын саясий кеңешинин мүчөсү Махмуджон Файзрахмонов "Озоди" радиосуна берген маегинде, Германиядан башпаанек сураган партиянын беш мүчөсү өлкөдөн депортацияланышы мүмкүн экенин айтты. Ал Австриядан Тажикстанга кайтарылып, мекенинде 20 жылга эркинен ажыратылган Хизбулло Шовализизоданын тагдыры алардын башына келиши мүмкүн экенин эскертти.

"Мекендештерибиздин негизги көйгөйү - Германияга же Польшага келип, тилди билбегендиктен, өлкөдөн чыгып кетүү себебин жакшылап түшүндүрө алышпайт. 4-5 жылдан кийин визалары бүткөндө алар депортацияланышат", - деди Файзрахмонов.

Ал ошондой эле, партиянын жетекчилиги Германиянын парламентине кайрылып, партия мүчөлөрүн Тажикстанга депортациялоону алдын алуу өтүнүчү менен кайрылганын кошумчалады.

Ал арада атын атагысы келбеген Германиядагы котормочулардын бири, ондогон тажик жарандары өлкөдөгү экономикалык кризиске, жумушсуздукка жана коррупцияга байланыштуу Европада жашоону каалашарын билдирген. Ал ошондой эле тажикстандыктардын арасында радикалдуу исламчылар дагы бар экенин айткан.

"Башпаанек алуу жараянындагы биринчи интервьюда алар бирди, экинчисинде таптакыр башка нерсени айтышат. Ал эми кийинкисинде мурунку айткандарын унутуп калат. Мындай учурда сот албетте аларды депортациялоо чечимин чыгарат", - деп түшүндүрдү котормочу.

Ал ортодо Борбор Азиядагы мигранттар ассоциациясынын жетекчиси, Ислам кайра жаралуу партиясынын мүчөсү Илхом Ёкубов айрым тажиктер башпаанек алуу жараянында партияга мүчө экенин көрсөткөн жалган документтерди көрсөтөрүн, "Мындай жасалма документтери бар мекендештерибиздин бири Литвадан табылды, биздин арыздан кийин сот аны Тажикстанга депортациялоо чечимин чыгарды" деп билдирген.

Юсуф Рахмондун Германияга сапары

Германияда башпаанек издеп жүргөн айрым кишилер “тажикстандыктарды депортациялоо боюнча кампания” Тажикстандын башкы прокурору Юсуф Рахмон бул өлкөгө иш сапар менен келип кеткенден кийин башталганын белгилешүүдө.

Расмий Дүйшөмбү буга чейин билдиргендей, Башкы прокурор Юсуф Рахмон быйыл июлда Германияга болгон иш сапарында Германиянын башкы прокурору Петер Франк, Дюссельдорфтун башкы прокурору Хорст Бино жана ошондой эле расмий өкүлдөр менен жолугушууларды өткөргөн.

Германиянын Миграция жана качкындар боюнча федералдык бюросу (BAMF) да Юсуф Рахмондун сапары өлкөдөн башпаанек сурап кайрылган тажиктер менен байланышы жок экенин билдирди. Бюронун басма сөз кызматы, "Озоди" радиосунун суроосуна жазуу түрүндө жооп берип, Германияда башпаанек өтүнүмү четке кагылган качкындарды депортациялоо көнүмүш адат экенин жазган. Федералдык бюронун маалыматы боюнча, 2021-жылдын январынан июлуна чейин 194 тажик жараны Германиядан башпаанек сураган. 309 тажикстандыктын арызы каралып, 45 адам башпаанек алган, 127 арыз четке кагылган. Учурда 101 арыз каралууда.

Ал эми айрым качкындар, Германиянын атайын кызматы былтыр апрелде Тажикстандын беш мигрантын бул өлкөдө "террордук уюм түзгөн" деген шек менен кармагандан кийин аларга болгон мамиле өзгөргөнүн айтышууда.

"Буга чейин бизге чындыгында абдан жакшы мамиле жасашчу. Эгерде адам күнөөсүз болсо, ага эч кандай талап коюлбайт. Бирок ошол беш мекендешибиз камакка алынгандан кийин, мен тажиктердин башпаанек берүү өтүнүчтөрү кылдаттык менен каралып, көбүнө берилбей жатканын сездим", - деди тажикстандык качкын Зарина.

Тажикстандын Башкы прокуратурасы акыркы бир жуманын ичинде расмий Берлин сегиз тажик жаранын өлкөдөн чыгарганын тастыктады.

Ал ортодо 9-сентябрда Тажикстандын президенти Эмомали Рахмон өлкөнүн Эгемендүүлүгүнүн 30 жылдыгын утурлай мунапыс мыйзам долбоорун парламентке сунуштады. Ага ылайык, камактагы 16 миң кишиге ырайым берилет.

Алардын 10 700үн кылмыш жоопкерчилигинен бошотуп, эркиндикке чыгаруу каралууда. Мындан тышкары дагы 5300 кишинин жаза мөөнөтү кыскартылат.