Борбор Азия

Журналисттик иликтөөлөр фондунун Уланбек Эгизбаев атындагы башкы сыйлыгын «Азаттыкта» жарыяланган үч иликтөөсү менен жеңип алган «Азаттыктын» Ош облусундагы кабарчысы Ыдырыс Исаковго атайын статуэтка, диплом жана 100 миң сом берилди. Башкы сыйлыкты Уланбек Эгизбаевдин апасы Жыпаргүл Сариева тапшырды. Ал уулунун ишин улантууга ынтызар болгон кесиптештерине ыраазычылык билдирип, Кыргызстандагы коррупцияга каршы күрөшүүдө, мамлекеттик органдардагы чириген системаны оңдоодо журналисттердин ролу маанилүү экенин белгиледи:

​- Силер баламды баалап, Уландын эмгеги өчпөс экенин билдирип жатасыздар. «Уландан кутулдук, Уланды жок кылдык» деген жемкорлор, коррупционерлер жаңылышат. Улан өлгөн жок, Уланым өлгөн жок. Силер барда анын иши улана берет.

Байкоочу кеңештин тандоосунун негизинде башкы сыйлыктан тышкары «Үмүт» атайын сыйлыгы «Kaktus.media» сайтына жарыяланган журналисттик беш иликтөөсү үчүн Марина Сколышевага, «Умтулуу» атайын сыйлыгы «Youtube» каналына жарыяланган «Бишкектин алтын көчөттөрү» («Золотые саженцы Бишкека») иликтөөсү үчүн Адил Турдукуловго жана «Общественный рейтинг» гезитине жарыяланган «Бишкектин жолдорун оңдоодогу мыйзам бузуу» («Нарушения в ходе реконструкции столичных дорог») иликтөөсү үчүн Эрик Исраиловго ыйгарылды. Мындан тышкары, кызыктыруучу сыйлык «Radar.kg» маалымат агенттигине жарыяланган Карачач Шакировага «Ош базары. Эт» («Ошский рынок. Мясо») деген иликтөөсү үчүн берилди.

Кыргызстандагы иликтөө журналистикасын өнүктүрүүгө багытталган сынак былтыр декабрда жарыяланган. Ага 2018-жылдын 1-январынан 31-декабрына чейин чыккан 30дан ашуун иш келип түшкөн. Журналисттик иликтөөлөр фондунун Байкоочу кеңешинин төрагасы Султан Каназаров жеңүүчүлөрдү тандоонун критерийлерине токтолду:

​- Аймакта туруп видео даярдап, квартал сайын бирден резонанс жараткан иликтөө жүргүздү. Анын иликтөөлөрүнөн кийинки коомдогу реакцияны эске алдык. Журналистика менен көрөрмандын байланышы күчөдү. Ошолорду эске алып Ыдырыска бердик. Анан «Уланбек Эгизбаев «Азаттыктын» журналисти болсо, кайра «Азаттыкка» берип коебузбу?» дегендер да болду. Талаш-тартыш менен чечилди.

Башкы сыйлыкка татыктуу журналист Ыдырыс Исаковдун эмгектеринин ичинен 2018-жылдын сентябрь айында даярдаган «Бандиттер байырлаган Ош» аттуу иликтөөсү резонанстуу иштердин бири болгон. Анда Ош облусунда ишкерлерди карактаган спортчулардын чоо-жайы тууралуу сөз болот. Бул көйгөй көмүскөдө кеп болуп, бирок ачык айтылбай жүргөн темалардын бири болгон. Автор Кыргызстандагы журналисттерди иликтөө жүргүзүүгө чакырды:

​- Беш жыл журналистикада жүрүп, анан иликтөөгө келип, Уландын деңгээлине жетүү кыйын болуп атат. Аны көрөрмандар билип, айтып жатышат. Бул мыйзам ченемдүү, анткени анын деңгээлине жетиш кыйын. Азыр аракет кылып атабыз. Бирок, Кыргызстанга иликтөө абадай керек болуп турат.

Сынактын жеңүүчүлөрүнүн дагы бири, жарандык активист Адил Турдукулов өлкөдө журналисттик иликтөө жанры жаңыдан телчигип келе жатат деп эсептейт. Анын пикиринде, бул жанрдын туруктуу өнүгүшүнө ушул сыяктуу фондордун түзүлүшү чоң роль ойнойт. Бирок фонд сынак, грант берүү менен гана чектелбестен, кабарчылардын билимин өркүндөтүү, чет өлкөлөргө тажрыйба алмашууга жөнөтүү сыяктуу иштерди колго алышы керек.

​- Кыргызстанда көз карандысыз журналисттик иликтөөгө багытталган продакшн студия болсо дейт элем, - деди ал. - Бизде көптөгөн массалык маалымат каражаттары бар. Бирок, алар кайсы бир саясатка байланып турат. Ошондуктан көз каранды эмес иликтөө жүргүзгөн студия болсо жакшы болмок.

Сыйлык тапшыруу аземи Бишкек гуманитардык университетинде өттү. Иш-чара өтүүчү залда Уланбек Эгизбаевдин сүрөттөрү илинип, журналист жөнүндө чакан тасма да көрсөтүлдү. Иш-чарага коомдук-саясий, журналисттик чөйрөнүн өкүлдөрү, Уланбек Эгизбаевдин жакындары, кесиптештери, студенттер чакырылган.

- Мен башка тармакка өтсөмбү деп ойлонуп жүргөм. Бүгүнкү иш-чараны көрүп отуруп, жөн эле журналист эмес, мыкты журналист болуш керек экен деп калдым. Менимче залдагы баарында эле ушундай ой пайда болуп калды. Анткени таасирдүү болду, - деди студент Аваз Жумабаев.

«Азаттыктын» иликтөөчү журналисти Уланбек Эгизбаевдин элесине арналган Журналисттик иликтөөлөр фонду былтыр 14-сентябрда ишке киришкен. Фонд Кыргызстандагы иликтөө журналистикасын өнүктүрүү, коомдогу коррупциялык жана мыйзамсыз көрүнүштөрдү ашкере кылган демилгелерди колдоо жаатында иш жүргүзөт. Уюм иликтөөчү журналисттерге ыйгарылчу Уланбек Эгизбаев атындагы журналисттик иликтөө сыйлыгын негиздеген. Ал жыл сайын Эгизбаевдин туулган күнү - 12-февралда тапшырылат.

Уланбек Эгизбаев былтыр 22-июлда Ысык-Көлдө көз жумган. Ички иштер министрлиги соттук-медициналык экспертизанын жыйынтыгына таянып, журналист сууга чөгүп каза болгонун жарыялаган.

Embed бөлүшүү

Эгизбаевдин сыйлыгы ээсин тапты

Embed бөлүшүү

The code has been copied to your clipboard.

---

width px height px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:07:12 0:00

Түз линк

• 270p | 20,5MB
• 360p | 30,1MB
• 720p | 72,2MB

"Азаттыктын" материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.

Өткөн аптада Москвада «Талибан» кыймылы менен экс-президент Хамид Карзай баштаган ооган коомчулугунун делегациясынын сүйлөшүүсү эки күнгө созулду.

Андан мурда Вашингтондун делегациясы менен талибдердин өкүлдөрү Катарда жолугуп, алты күн бою сүйлөшүү жүргүзүшкөн.

Берлиндеги «Эл аралык алакалар боюнча Европа кеңеши» аттуу талдоо борборунун эксперти Густав Грессел «Азаттыктын» суроолоруна жооп берди.

«Азаттык»: - Густав мырза, ушул тапта «Талибан» кыймылы менен тынчтык келишимин түзүш үчүн сүйлөшүүлөр жүрүп жатат. Андагы Москва менен Вашингтондун ролун кандай баалайсыз?

Дагы караңыз

Апта: Орусиянын базасы, "Талибандын" талабы

Густав Грессел: - Орусия «Талибан» кыймылы менен сүйлөшүүлөрдү илгери сүрөп жатат. Москва америкалыктар ооган жергесинен чыгып кеткенден кийин ошол орунду басып калгысы келет. Акыркы окуяларга назар салсак, америкалыктар чыгып кетчүдөй болуп калды.

Бир жагынан бул орустарга Борбор Азияда өз таасирин арттырып, позициясын бекемдөөгө мүмкүнчүлүк берет. Экинчи жагынан орустарга мүнөздүү болгондой, постсоветтик аймакта өзүнүн аскер күчтөрүн жайгаштыруу максатын ишке ашырат. Орусиянын башкы көздөгөнү ушулар эмеспи.

«Азаттык»: - Орусиянын тышкы иштер министри Сергей Лавров Бишкектеги басма сөз жыйынында «америкалыктар тынчтык сүйлөшүүлөрүн менчиктеп алгысы келет» деп айтты. Сүйлөшүүлөр жанданган сайын Вашингтон менен Москванын атаандаштыгы дагы күчөдүбү?

Густав Грессел: - АКШнын президенти Трамп мүмкүн болушунча эртерээк ооган жергесинен жоокерлерин чыгарып кетүү аракетинде. Америкалыктардын аскердик жетекчилиги болсо Ооганстанда дагы калууну туура көрөт, анткени согуш бүтө элек, «Талибан» кыймылына ишенич жок.

Бул эми Вашингтондогу ички талаш-тартыш. Бирок кандай болгон күндө да америкалыктар чыгып кетээрден мурда бардык тарапты канааттандыра турган шарт түзүлөт го. Мен жеке өзүм «Талибандын» бийлигине ишене албайм.

Орусиянын эң башкы көздөгөнү – америкалыктардын ооган жергесинен чыгып кетиши. Андыктан ал талибдерди жакындан колдоп, сүйлөшүүлөргө аралашып, алардын көз карашына таасир этип, америкалыктардын толук чыгып кетишин талап кылууга шыкак берип жатат. Орустар Ооганстанда чектелген сандагы америкалыктар калгандан көрө өлкөнү талибдер толук колуна алышын артык көрүшөт.

АКШнын аскердик жетекчилиги менен тышкы иштер мекемеси Ооганстанда аз санда болсо да өз контингентин калтыргысы келет. Бул Орусиянын стратегиясынын биринчи багыты.

Экинчи маанилүү нерсе – Орусия «Талибан» кыймылы кандай бийлик жүргүзөрүн, анын исламчыл радикализмге негизделген идеялогиясы коңшуларга кандай коркунуч жаратарын билет. Мына азыр орустар ушулардын баарын салмактап туруп, америкалыктардын толук чыгып кетишине жетишүүнүн аракетинде.

«Талибан» Ооганстанда бийликти колуна алган соң Москва Борбор Азия өлкөлөрүнө таасирин күчөтүп, аскер күчтөрүн көбөйтүп, «ооган тараптан келген коркунучка каршы күрөшүү» деген жүйө менен чек араларды кайтарууга кызуу көмөктөшө баштайт. Москва буга чейин жарым-жартылай жасаган ишин күчөтөт.

Дагы караңыз

17 жылдык согуш: "Талибан" ийге келеби?

​«Азаттык»: - Вашингтондун позициясы кандай? Америкалыктар согушту бүтүрүп эле Ооганстан чыгып кетүүнү көздөп турабы?

Густав Грессел: - Кошмо Штаттар бул маселеге келгенде ич ара бөлүнүп калды. Анткени президент Трамп бирди кааласа, дипломаттары менен аскердик мекемелери башканы көздөйт. Бирок акыры барып Трампка баш ийишет, анткени ал мамлекеттин башчысы.

Вашингтон ушул тапта жок дегенде «Талибан» кыймылынын жоочулары менен ооган армиясынын ортосундагы ок атышууну токтоткусу келет. Азыр ооган өкмөтү өлкөнүн бир бөлүгүн башкарса, башка тарабы талибдердин көзөмөлүндө турат.

Вашингтондун максаты - «Талибандын» Перс булуңундагы өлкөлөрдөн барган исламчыл топторго баш калка берип, келечекте «Ал-Каида» жана «Ислам мамлекети» террордук тобунун машыктыруучу борборуна айланышына жол бербөөгө жетишүү.

Америкалыктардын дагы бир көздөгөнү - тынчтык келишимине жетишилгенден кийин азыркы ооган өкмөтү менен талибдер бийликти бөлүштүрүп, уруу башчыларын да мамлекеттик башкарууга аралаштырууга жетишүү.

«Азаттык»: - Вашингтон чектелген сандагы аскерин калтырууга кызыкдар болсо, талибдер алардын толук чыгып кетишин талап кылып жатат. Мындай жагдайда макулдашуу мүмкүнбү?

​Густав Грессел: - Бул албетте, орустар үчүн жакшы жаңылык. Вашингтондун позициясы канчалык солгун болсо, орустар ошончолук «Талибандын» картасын чаап, ооган согушун басууга умтулат. Москва үчүн, мен жогоруда айткандай, ооган жергесинен америкалыктардын толук чыгып кеткени максатка ылайык.

Андыктан Кремль болгон дипломатиялык жана аскердик каналдары аркылуу америкалыктарды сүрүп чыгарууга жан үрөп жатат. Москва үчүн аймактагы туруктуулук эмес, ушул башкы маселе эмеспи. Биз муну эстен чыгарбашыбыз керек.

«Азаттык»: - Сиз жогоруда айткандай, сценарий ишке ашса, ооган согушунун жеңүүчүсү ким, жеңилгени ким болмокчу?

Густав Грессел: - Албетте, «Талибан» утат. Анткени алар кайра бийликти колуна алып, өлкөнү башкарат. Орусия утат, анткени алар америкалыктарды Ооганстандан толук чыгарууга жетишет. Ал эми аймакта кандай кырдаал түзүлөт? Бул суроого азырынча жооп жок.

«Талибан» бийликке келген соң 2001-жылдагыдай аёосуз фундаменталисттик режим кайра өкүм сүрбөйбү? Согуштун айынан өз мекенинен бозгон оогандардын аягы тыйыла элек.

Талибдердин бийлиги орносо ооган коомунда улуттук, уруулук, аймактык ажырым күчөйт. 2001-жылы америкалыктар Ооганстанга кире электе эле бул өлкөдө согуш жүрүп жаткан.

Ооганстандын келечеги – апийим гүлдөгөн өлкөгө айланат. Мунун коңшу өлкөлөргө коркунучу да, кесепети да оор болот.

«Азаттык»: - Дал ушул суроону берейин деп турам. Сиз айткан сценарий ишке ашса, анын Борбор Азия чөлкөмүнө таасири кандай болушу мүмкүн?

Густав Грессел: - Биринчеден, ооган качкындары жана маңзат аткезчилиги көбөйөт. Анткени «Талибанга» кандайдыр бир жол менен акча табуу керек. Өзүңөр билгендей, Ооганстанда өндүрүш же лыжа тебүү сыяктуу акча түшкөн жайлар жок.

Ошондой эле кырдаалга Сирия менен Ирак канчалык аралашат? Сауд Арабиясында, Иракта, Араб Эмираттарында акчалуу, таасирдүү, консервативдүү топтор бар, алардын колунда каражат жана колдогон күчтөрү турат.

Эгер ошол күчтөрдү Ирак менен Сирия сүрүп чыгарса, алар кайда барат? «Талибан» режими андай акчалуу, таасирдүү топтор менен ымала түзөбү же жокпу? Ошондой эле «Талибан» тышкы дүйнө менен кандай алака-байланыш түзөт деген суроо турат.

«Азаттык»: - Бул Борбор Азия өлкөлөрүнүн коопсуздугуна кандай таасир этет? Чөлкөмдөгү мамлекеттердин армиялары алардын экономикасындай эле алсыз экени эч кимге жашыруун эмес го...

​Густав Грессел: - Албетте, бул өлкөлөрдүн армиялары өлкөнү сырткы коркунучтан коргоого жөндөмсүз экени айкын.

Чөлкөмдөгү мамлекеттердин армиясы чек араны эмес, баш калааларында отурган саясий режимдерди коргоого гана кудурети жетет.

Чындыгында Ооганстан менен чек ара миңдеген чакырымга созулат. Коңшу өлкөлөрдүн аймагын тепчип, тоо-ташты камтыган чек араны кайтаруу оор милдет. Ушул тапта Орусия бул чөлкөмдө коопсуздуктун кепилдиги сыяктуу саясат жүргүзүп жатат.

Келечекте «радикалдык исламчыл идеялогияга каршы туруу» деген жүйө менен орустар аскерлеринин жана атайын кызматтарынын контингентин кеңейтет.

Ал эми Борбор Азиядагы өлкөлөрдүн позициясынан алып караганда, орустардын жигердүү аралаша башташы бери дегенде оңтойсуздук жаратат. Айрыкча 2014-жылкы Украинадагы окуялардан кийин Орусияга гана ишеним артып, Москвага таянуунун өзү кооптуу болуп калды.

Андыктан бул өлкөлөр эртеби-кечпи Орусияга гана эмес, Кытайга да бирдей ишеним арта баштаса туура болор эле деп ойлойм. Кытай бул чөлкөмгө экономикалык гана колдоо көрсөтпөстөн, терроризмге, баңгизат аткезчилигине каршы күрөштө жана ыкчам чалгын иштерин жүргүзүүдө кызматташтыгын күчөтүүгө кудурети жетет.

Ошондо гана бул мамлекеттер Орусия менен Кытайдын ортосунда кандайыр бир тең салмактуулукту сактап, Москва менен Бээжиндин тилин бирдей тапмак.

"Азаттыктын" материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.