Экономика

Түркмөнстанда Борбор Азия лидерлеринин жолугушуусу өтүп жатат. Президенттердин алгачкы диалогу бейрасмий форматта өтүп, өлкө президенти Гурбангулы Бердымухамедов конокторду Каспий деңизинин жээгинде тосуп алды.

Жолугушуу деңиз жээгиндеги "Аваза" курортунда болуп өттү. Курорт Түркмөнбашы шаарынан 12 чакырым алыстыкта, Каспий деңизинин жээгинде жайгашкан. Президенттер келерден бир күн мурун шаарга кирген жолдор жабылып, жергиликтүү калктын күнүмдүк жашоосу үзгүлтүккө учураганы айтылууда.

"Азаттык" радиосунун түркмөн кызматы кабарлагандай, иш-чара аяктаганга чейин "Аваза" түркмөн жарандары үчүн жабык болот. Мындан тышкары Түркмөнбашы шаарынын чоң көчөлөрүнүн боюндагы үйлөрдүн терезелерин ачууга тыюу салынган. Ал күндөрү коомдук транспорт менен таксилер дагы токтотулганы белгилүү болду.

"Түркмөнстан.news" сайты президенттердин жолугушуусуна даярдыктын коомчулукка тийгизген таасири тууралуу жазды. Анда 3-августтан баштап "Авазадагы" мейманканалардан жергиликтүү туристтер чыгарылып, Балканабат шаарына убактылуу жөнөтүлгөнү жазылат.

Ал эми Turkmen.news басылмасы жеке булактарына таянып, Түркмөнбашы аэрпортунда башка учак каттамдары токтотулгандыктан, шаардагы таксилердин баасы кескин көтөрүлүп кеткенин кабарлады.

Басылма ошондой эле, күтүүсүз жерден мейманканалардан чыгарылган кээбир туристтер Балканабатка убактылуу жайгашууга аргасыз болгонун, бул шаардагы турак жайдын ижара акысынын дээрлик үч эсе кымбатташына алып келгенин жазат.

Азербайжан - Түркия - Түркмөнстан саммити

Ал ортодо Түркиянын президенти Режеп Тайып Эрдоган түркмөн президенти Гурбангулы Бердымухамедов менен бейшембиде телефон аркылуу сүйлөшүп, Түркмөнстанга болгон сапарын кийинкиге жылдырды. Ошентип августка пландаштырылган Азербайжан - Түркия - Түркмөнстан үч тараптуу саммитинин качан өтөөрү азырынча айтыла элек.

Түркмөнстандын расмий маалымат каражаттары саммиттин жылышын Түркиянын токойлорунда чыккан өрткө байланыштырды. Бирок бул чечимге 1-августта Түркмөнстандын Стамбулдагы Башкы консулдугунун алдында өткөн митинг түрткү болгону айтылууда. Анда ондогон түркмөнстандык активисттер кармалып, кыйноого кабылганы кабарланган. Кийин кармалган он активисттин тогузу бошотулуп, бирөө мыйзамсыз митинг өткөрүү беренеси боюнча административдик жазага тартылган.

"Консулдуктун ичинде таяк жедим" деген түркмөнстандык активист жана блогер Фархад Дурдиевдин кабыргасы сынып ооруканага жеткирилген. Ал түрк полициясына арыз менен кайрылып, өлкөнүн ички иштер министри Сулейман Сойлу менен өзү жеке байланышканын айтат.

"Мени консулдуктун жанында өзүмдүн мекендештерим эле кармап имаратка киргизишти. Ал жакта беш кызматкер бар экен. 10 активистти консулдуктун ичинде сабашты. Көрсө, Стамбулда жашаган эле башка түркмөнстандык жигиттерди жалдап мени карматышыптыр. Кийин бизди бир автобуска салып шаардын мен көрбөгөн жерине алып барып таштап салышты. Мен ооруканага барсам кабыргам сыныптыр, башкаларынын колдору сынган. Дароо полицияга кайрылып арыз жаздык, кийин ички иштер министри менен сүйлөшүп, ага бизге кылган мамилени түшүндүрдүм. Ал бул ишти териштирүүгө сөз берди", - деди түркмөнстандык Дурдиев.

Эскерте кетсек, 1-августта активисттер Түркмөнстандын Стамбулдагы консулдугунун алдында Гурбангулы Бердымухамедовдун авторитардык саясатына каршы акцияга чыгууга аракет кылышкан.

Укук коргоочу уюмдун маалыматына караганда, нааразылык акциясына катышкан 10 активист түрк полициясы тарабынан камакка алынган.

"Түркмөнстан хроникасы" басылмасы жазгандай, 5-августта түркмөн консулдугунда дипломаттар тарабынан сабалган Дурдиев Түркиянын ички иштер министри Сулейман Сойлу менен телефон аркылуу сүйлөшүп, түрк министри жакынкы күндөрү Дурдиев менен жолугушаарын айткан. Мындан тышкары, Сойлу камакка алынган активисттердин баары бошотуларын билдирген.

Серепчилер Эрдогандын Түркмөнстанга пландалган сапарынын кийинкиге жылдырылышы дал ушул кармоолор менен байланышы бар экенин айтышууда. Түркмөнстандын Стамбулдагы консулдугу окуя боюнча комментарий берген жок.

Ал эми Түркиянын президенти Режеп Тайып Эрдоган акыркы жолу Түркмөнстанга 2015-жылы барган.

Министрлер кабинети (Минкаб) милиция кызматкерлерине ишкер чарбаларды текшерүү укугун берүүнү карап жатат. Участкалык милиционерлерге рычаг ыйгарылса алар салыкчыларга көмөктөшөт.

Мурда бизнес чөйрөнү Финансы полициясы текшерчү жана экономикалык кылмыштарды да ушул мекеме иликтечү. Коомчулуктагы сын-пикирден кийин ал жоюлган эле. Жаңы демилге да сынга кабылды.

Ниет жана сын

Кыргыз өкмөтүнүн тиешелүү ниети тууралуу кабар Ички иштер министрлигинин (ИИМ) расмий маалыматынан соң белгилүү болду. Мекеме сайтына койгон пресс-релизде Минкабдын төрагасынын орун басары, Экономика жана финансы министри Акылбек Жапаровдун тапшырмасы чечмеленет.

Демек, анда айтылгандай Жапаров быйыл 15-июлда ИИМге Мамлекеттик салык кызматы жана башка кызыкдар органдар менен чогуу мекемелер аралык жумушчу топ түзүүнү жана нормативдик-укуктук актыны иштеп чыгууну буюрган. Муну үчүн бир айча убакыт берилген. Жумушчу топтун биринчи олтуруму 4-августта өттү.

Жаңы мыйзам долбоору участкалык милиция кызматкерлерине экономика чөйрөсүндөгү (лицензия, уруксат кагаздары жана башка багыттагы) мыйзам бузууларды аныктоо жана бөгөт коюу боюнча ыйгарым укуктарын берүүнү көздөйт.

ИИМдин Коомдук коопсуздук кызматынын Кварталдык милиция бөлүмүнүн башчысы Таалайбек Алижанов 6-августта “Азаттыкка” буларды айтып берди:

“Бул салык кызматкерлеринин же мурдагы финансы полициясынын милдеттери бизге жүктөлдү дегенди түшүндүрбөйт. Бул жөн гана участкалык милиционерлердин ыйгарым укуктарын кеңейтсекпи деген эле план. Министрлер кабинетинин төрагасынын орун басары Акылбек Жапаровдун тапшырмасы менен түзүлгөн топ мына ошону кантип кеңейтсе болот деген маселени карайт. Жумушчу топ кандай тыянакка келсе ошонун жыйынтыгына карап чечим кабыл алынат. Азыр биздин кызматкерлер күчүндө турган мыйзамдар менен гана иштеп жатат, эч кимди эч ким текшерген жок”.

Алижанов участкалык милиция кызматкерлеринде өзү бекиген административдик аймактагы базарлар, дүкөндөр, маркеттер жана башка ишкерлик субъектилери тууралуу маалыматтар ансыз да бар экенин кошумчалайт.

Бирок ал бул аракет коомдук коопсуздукту сактоо максатында гана колдонуларын, аны текшерүү менен чаташтырбоо керектигин белгиледи. Милиция кызматкери ишкерлерге “эмненин негизинде иштеп жатасың, лицензияң кана, патентиң барбы?” деген суроо коё албайт деди ИИМдин өкүлү.

Деген менен жаңыдан сунуштала турган мыйзам долбоору кабыл алынып калса, андай суроо коюу укугу милицияга деле берилип калышы ыктымал. Так ушул жагдай коомчулукту бир сыйра дүрбөлөңгө түшүрдү. Биринчилерден болуп Жогорку Кеңештин депутаты Дастан Бекешев айыптап чыкты:

“Участкалык милиция кызматкерлерин экономикалык маселелерди чечүүгө тартуу бул таптакыр акылсыздык. Мында "милиция кызматкерлери салык инспекторлоруна жардам берет" деп айтылып жаткан. Башкача айтканда, салыкчы текшерип келсе, ага ишкер тоскоолдук көрсөтсө участкалык милиция ага аралашат имиш. Ал мурдагы Финансы полициясынын кызматкерине окшош болуп калат экен. Мен муну мурда да угуп жаткам, аны экономикадагы өзгөчө кырдаалга байланыштырып көтөрүп жатышкан. Ал боюнча мыйзам долбоору парламентте кабыл алынган жана президентке жөнөтүлгөн. Бирок эң жаманы документ жактырылгандан кийин деле Экономика жана финансы министрлигинин ар кандай кат-кабарынын негизинде дагы оңдолуп жаткан экен. Муну мен өтө туура эмес жана мыйзамсыз деп атайт элем”, - деген үнүн депутат өзүнүн “Телеграм-каналында” калтырган.

Министрлер кабинети демилгелеген экономикага өзгөчө кырдаал киргизүү мыйзамын Жогорку Кеңеш 29-июлда үч окууда кабыл алып, каникулга тараган. Документ Минкабга парламенттин макулдугусуз бюджеттин 20% чейинки киреше жана чыгашасын өз алдынча аныктаганга, экономикада башка чараларды кабыл алууга мүмкүнчүлүк берери айтылган.

Дагы караңыз

Парламенттин кетер алдындагы “мурасы”

"Бул мурдагы коррупциялык системага кайтуу"

Экономикага өзгөчө кырдаал режимин киргизүү мыйзам долбоорун да мурдараак Бизнес-омбудсмен институту жана башка бизнес ассоциациялары сындап чыгышкан. Алар мунун тобокелчиликтери көп экенин жана ал ишкерлерге эле жүк алып келерин эскертишкен.

Жаңыдан каралып жаткан чара жөнүндө да ишкер чөйрөдө тескери пикир жаралды. JIA ишкерлер ассоциациясынын төрагасы Жоодар Омошев мындай дейт:

“Бул демилге болуп жатышы мүмкүн. Бирок Жапаров “мына ушундай болгону жатат” деп расмий айта элек. Эгер чындап ошондой болуп жатса, албетте бул туура эмес. Бул орой айтканда “бир кадам алдыга, эки кадам артка” дегендей болуп жатат. Бизнеске колдоо үчүн кээде жакшы иштерди жасай салышат да, кайра эле тескери кетишет, кыскасы ушундай. Соңку чарасы менимче өтпөсө керек, андай болсо Финполицияны эмнеге жоюшту? Ал орган тескерисинче милицияга караганда компетенттүүрөөк иштечү да. Булар ишкерлерди текшерүүгө алабыз дегенден көрө көмүскөдө иштеп жаткандарды, салык жашыргандарды жана башкаларды “легализация кылгыла” деген саясатты алып барышы керек эле”.

Кыргызстан эгемендик алган жылдары ишкерчилик чарбаларды текшерүү, салыктык мыйзам бузууларды алдын-алуу, табуу жана бөгөт коюу чараларын Салык инспекциясы аткарчу. Кийин бул милдетти Финансы министрлигинин алдындагы Финансы полициясы аткарып келген. Ортодо башка органдар, анын ичинде Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет, Башкы прокуратура жана ИИМдин тиешелүү бөлүмү да экономикалык кылмыштарды иликтеп жүргөн.

2012-жылы тиешелүү орган Экономикалык кылмыштарга каршы күрөшүү боюнча мамлекеттик кызмат же Финансы полициясы болуп кайра түзүлүп, негизинен бул тармактагы иштердин баарын ушул орган иликтеп келген.

2016-жылы Ички иштер министрлигинен, Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттен, Мамлекеттик бажы кызматынан - экономикалык категориядагы кылмыш иштерин тергөө боюнча функциялар алынып, биротоло Финансы полициясына берилген.

Акыркы мезгилде деле салык жашыруу, аткезчилик жана башка фактыларды коррупцияга каршы күрөштүн алкагында башка органдар да аныктап алып барчу. Бирок ишкерчиликке байланыштуу кылмыштарды негизинен Финполиция жүргүзчү. Соңку жылдардагы бир нече сындардан кийин быйыл мартта өкмөт аны толук жойгон эле.

Мурдагы милиция кызматкери, азыркы журналист Семетей Аманбеков ишкерлерди милициянын колуна салып берүү демилгесине мындай баа берди:

“Минкабдын төрагасынын орун басары Акылбек Жапаровдун участкалык милиционерлерге бизнестин экономикалык ишмердүүлүгүн, анын ичинде уруксат кагаздарын текшерүү укугун берүүнү чечкенин таң калуу жана көңүл калуу менен кабыл алдым. Биз мындан өткөнбүз жана карапайым адамдын акчасы милиция кызматкеринен өкмөттүн башчысына чейин агылган бакиевдик коррупциялык системаны Акылбек Жапаров калыбына келтиргени жаткан экен. Участкалык милиция коомдук тартипти камсыздоо жана өз участкасында кылмыштын алдын алуу менен гана алектениши керек. Участкалык милицияларды бизнести текшерүүчү кылып койсо эмне болот? Алар ар бир күркөгө, дүкөнгө, кафеге, сулуулук салондоруна “салык” салып коёт. Айрыкча көчөдө майда-чүйдө саткан кары-картаңдар жабыр тартат”,-деп жазган ал “Фейсбуктагы” баракчасына.

Мурдараак “Адилет” укуктук клиникасы, ассоциациялар жана башка мекемелер ишкерлерге жана ишканаларга карата козголуп жаткан кылмыш иштери, камоолор, ыксыз текшерүүлөр бизнес коомчулукту чочутуп жатканын айтып чыгышкан. Финансы полициясы жоюлганга чейин, быйыл алгачкы эки айда эле ишкерлерге 140 кылмыш ишин козгогону маалымдалып, сынга алынган.

Кыргызстандын ИИМ системасында жалпы 10 миңдей кызматкер бар экени айтылат. Анын 1500дөйү участкалык милиция болуп саналат.