Экономика

Бийлик бажы кызматынын башчылыгына 40 жаштагы бизнесмен Адилет Кубанычбековду алып келип, ага бажы салыгын көбөйтүү жана коррупцияны азайтуу милдетин койду.

Адилет Кубанычбеков деген ким?

Министрлер кабинети Мамлекеттик бажы кызматынын төрагасы болуп жаңы дайындалган Адилет Кубанычбековдун өмүр баяны жөнүндө толук маалымат берген жок. Интернетте, медиа айдыңда деле буга чейин Кубанычбеков жөнүндө кабарлар аз чыккан.

2018-жылы ошол кездеги өкмөт башчы Мухаммедкалый Абылгазиев катышкан SilkWay деп аталган ири текстил-логистикалык борборунун курулушунун башталышында анын жетекчиси Адилет Кубанычбеков экени белгилүү болгон.

Юстиция министрлигинин сайтында Адилет Кубанычбеков Кубанычбекович деген ысымга байланыштуу алты ишкана катталган. Алар мунай иштетүүдөн баштап, электр энергиясы, жүк ташуу, жеңил өнөр жай жана логистика менен алектенген компаниялар. Арасында "Амин Инвест" курулуш компаниясынын ишмердүүлүгү токтотулган. Адилет Кубанычбековго катталган компаниялардын көпчүлүгү 2018-жылдан кийин ачылган.

Адилет Кубанычбеков ээлик кылган SilkWay деп аталган жаңы логистикалык борбордун курулушу менен буга чейинки бажы кызматынын башчысы Самат Исабеков барып таанышкан. Анда бажы кызматы бул ишкана өлкөдө эл аралык соода жүгүртүүдө эң ири логистикалык борбор болуп каларын белгилеген.

Адилет Кубанычбековдун атасы - Кубанычбек Бакиев Жалал-Абаддын Базар-Коргон районунан болот. (Мурунку президент Курманбек Бакиевге туугандык катышы жок, фамилиялары гана окшош). Ал 2015-жылдары башкы прокурордун орун басары болуп иштеген. Ошол эле жылы "алдамчылык" беренеси менен кармалганы белгилүү, кийин бул кылмыш иши токтотулган. Юстиция министрлигинин сайтында Адилет Кубанычбековдун атасы Кубанычбек Бакиевдин атына жана иниси Ильяс Бакиевге 2-3 компания катталган.

Кызыкчылыктар кагылышы...

Жергиликтүү сайттар бажынын жаңы башчысынын ишканаларын ийне-жибине чейин жазып чыгышты. "Мамлекеттик жарандык кызмат жана муниципалдык кызмат жөнүндөгү" мыйзамдын 22-беренесинде мамлекеттик кызматкер жеке ишкерлик менен алектене албайт деп жазылган.

Жарандык активист Нурсултан Акылбек бийликтин бул кадрдык жүрүшүн "карышкырга кой кайтартуу" деп баалады. Активист коррупциялашкан мамлекеттик органдардын сап башынан түшпөгөн бажы тармагынын жетекчилерин алмаштыруу планы жөнүндө Министрлер кабинети коомчулукка түшүндүрүшү керек деп эсептейт.

"Ал кишинин бизнеси Кыргызстандагы жүктү тариздеген эң чоң логистикалык борбор. Эми ал жерге бажынын башчысы болуп туруп кандай мамиле кылат? Карышкыр кой кайтаргандай эле болуп калат. Канча жылдан бери бажы боюнча иликтөө болуп жатат. Андыктан эл "ким келди, Матраимовдун адамдары эмеспи" деген сыяктуу суроолорго көңүл бурат. Бийликтин капчыгы алмаштыбы? Жаңы келген бала бизнестен сырткары таанымал эмес. Эмне максатта кызматка келди?", - деп суроо салды Нурсултан Акылбек.

Дагы караңыз

Акчага айырбашталган жаза

Акылбек Жапаров ишенген кадр

Азырынча жаңы төрага Адилет Кубанычбеков келечек пландары жана ага катталган бир нече компаниялар жөнүндө медиага комментарий бере элек. Министрлер кабинетинин төрагасы, президенттик администрация жетекчиси Акылбек Жапаров 27-октябрда Жогорку Кеңештин жыйынында депуттардын суроолоруна жооп берип жатып, Бажы кызматынын жаңы дайындалган жетекчисине бул тармактан түшкөн каражаттын көлөмүн 2,5 эсеге көбөйтүү милдети коюлганын билдирген. Ошондой эле Жапаров "бажыдагы болгон көмүскө механизмдердин баарын бюджетке бура турган милдеттемелер менен кызматка барды" деди.

"Бизнесмендердин баарына бирдей саясат болот. Ачык-айкындуулук болот. Кыргызстанга келип, андан ары товарды Орусия, Казакстанга сатам дегендерге бажы, өкмөт жардам берет. Мындан ары азыркыдай оюндар токтойт", - деди Жапаров.

26-октябрда Мамлекеттик бажы кызматына жетекчи Адилет Кубанычбеков менен кошо жаңы орун басарлары болуп Эрик Ирискулбеков менен Азамат Абдыкалыков дайындалган.

Юрист Эрик Ирискулбеков буга чейин укук коргоо тармагындагы бей өкмөт уюмдарда иштеп келген.

Ал эми кaktus.media басылмасы Азамат Абдыкалыков буга чейин Кубанычбековдун ишканаларында иштегенин жазды.

Министрлер кабинетинин мурунку төрагасы Улукбек Марипов кызматта турганда бажы тармагындагы кадрларды алмаштыруу берүүдөн натыйжа чыкпай турганын белгилеп, системаны өзгөртүү саясаты жүргүзүлөрүн билдирген болчу.

Министрлер кабинетинин жакында дайындалган төрагасы, президенттик администрация жетекчиси Акылбек Жапаров бажы кызматына жаңы жетекчилерди дайындоо менен дымактуу пландар бар экенин жарыялады.

"Ачыктыкка өтүшүбүз керек. "Азаттык" айтып жаткандын баары бүтөт. Биз 20% товардын ачыктыгында эле жүрөбүз. Дүйнө жүзү 80% ачыкка өттү. Биз ишкерлерди ачык иштегенге үйрөтөбүз. Быйылкы план боюнча 38 миллиардды (ЕАЭБден 1,9% эсептебегенде) кийинки жылы 105 миллиард сомго көтөрөсүң деп милдеттемелерди койдук. Быйылкы план боюнча эгерде Кытай айткан алгоритмди жүзөгө ашырсак, автоунаалардын санын эки эсе көбөйтөбүз. Кечээ 30 машине "Эркечтамдан", 30у "Торугарт" өткөрмө пунктарынан өттү дейт, канчасы өткөнүн бүгүн түшкө чейин тактап беришет. Жакынкы 10 күндүн ичинде жүк ташуучу автоунааларды эки эсе көбөйтөбүз деп жатышат",-деди ал 27-октябрдагы парламент жыйынында.

Экономист Эмил Ашимбаев бийликтин бажы тармагында реформа кыларына ишенбейт. Ашимбаев "Фейсбуктагы" баракчасында бажыдагы акыркы дайындоолорду кескин сындаган пикирин калтырды.

Эл аралык республикалык институттун (IRI) 2020-жылдагы сурамжылоосу Мамлекеттик бажы кызматы коррупциялык органдардын катарында экенин көрсөткөн. Өлкө аймактарындагы сурамжылоого катышкан бир жарым миңдей кишинин жарымы бажыны эң коррупциялашкан тармак катары сыпатташкан.

2020-жылы “Азаттык” радиосу жана бир нече эл аралык медианын журналисттери бажыдагы миллиондогон каражаттарды кымырган схемаларды аныктап чыгышкан. Иликтөөлөрдө аты аталган Мамлекеттик бажы кызматынын башчысынын мурунку орун басары Райымбек Матраимов камалып, мамлекеттке 2 млрд. сом төгүп кайра бошотулган.

Өткөн жылы коронавируска байланыштуу карантин алынгандан кийин Кыргызстан Орусия жана башка өлкөлөр менен аба каттамдарын жанданткан. Ошол мезгилде Москвага учакка билеттердин баасы кескин өсүп, жумушуна кайра кайткан кыргызстандык мигранттардын айрымдары банктан насыя алууга аргасыз болду.

Октябрдын башында баалар мурдагы көрсөткүчкө келди. Эмне үчүн учак билеттин баасы мынчалык өстү?

Биз Aviasales компаниясынын Кыргызстандагы сырткы аба каттамдардын орточо баасы боюнча маалыматтарын анализдедик.

Андан төмөнкүдөй жыйынтык алынды:

Өткөн жылдын күз айларынан тарта баалар бардык каттамдар боюнча кымбаттаган. Айталы, Бишкек — Стамбул, Бишкек — Москва, Ош — Москва. Көпчүлүк багыттар боюнча баалар Москвадан тышкары кийинчерек арзандаган. Себеби, ал жакка кыргыз мигранттарынын көпчүлүгү учат.

2021-жылдын февралында баалар өскөн. Мисалы, Ош — Москва багыты боюнча орточо баа 40 миң сомго, ал эми Бишкек — Москва каттамы боюнча баа 33 миң сомго жеткен.

Билеттин баасына ПЧР-тесттин жана өлкөгө кирүү үчүн талап кылынган негиздеменин баасы кошулган. Негиздеме — Орусиянын жарандары менен жакын туугандык мамилени тастыктаган маалымкат, кесиптик билими тууралуу маалымкат же ден соолугуңдун абалы тууралуу маалымкат болушу мүмкүн. Маалымкаттар негизи акысыз берилип келген, бирок аны алуу үчүн жарандардын бир бөлүгү ортомчуларга акы төлөп турушкан.

Билет баасына эмнелер таасир этет?

Үстүбүздөгү жылдын март айында "Манас" эл аралык аэропорту билдиргендей, учак билеттеринин баасын авиакомпаниялар бекитет. Ал эми Орусияга учуу кымбат болушун COVID-19 пандемиясынан улам туруктуу каттамдардын кыскарганы жана чартердик каттамдарда учуунун жаңы эрежелери пайда болгону менен байланыштырышкан.

Муну экономика боюнча эксперт Нургүл Акимова да тасыктайт.

"Бааларга авиакомпаниялардын саясаты, талап менен сунуштун катышы, компаниянын ишинин натыйжалуулугу, ошондой эле, учак парктарынын абалы таасир этет. Пандемиянын айынан жарандык учуулардын саны кыскарган. Каттамдар канчалык аз болсо, ошончолук баалар кымбат болот".

Карантинге чейин күнүнө беш-алты каттам болуп турган, андан кийин жумасына жети жолуга чейин кыскарган. Учурда рейстердин саны көбөйүп баратат: күнүнө Москвага Бишкектен үчтөн учак учууда. Бирок буга кошумча чартердик каттамдар да бар.

"Чартердик каттамдар бар болуп турганда учактын баасы түшпөйт. Бардык каттамдар туруктуу болуп калганда гана учуу арзан болот деп күтсө болот. Ал эми бул эпидемиялогиялык кырдаал жараша болот", - деп түшүндүрдү Жарандык авиация агенттигинин жүргүнчүлөрдү ташууну жөнгө салуу бөлүмүнүн башкы инспектору Жеңиш Эсенаманов.

Акимова учак билеттердин бааларына кыргыз сомунун долларга карата катышынын төмөндөгөнүнөн да көз каранды дейт. Эсиңизде болсо, 2020-жылдын октябрында доллар 79,6 сом болгон. Ал эми бир жылдан кийин 84,7 сомду түздү.

Саясат таануучу жана экономика боюнча эксперт Эркин Абдразаков учак билеттеринин баасына коңшу өлкөлөрдүн жарандарынан түшкөн суроо-талаптын болушу да таасир этерин айтат. Өзбекстан менен Тажикстандын Фергана өрөөнүндө жашаган жарандары Ош жана Бишкек аркылуу Москвага учушат.

Башка эксперттердин ою боюнча билеттин наркына авиакеросиндин баасы да таасир этет. Дээрдик бардык каттамдарды орусиялык компаниялар ишке ашырат, ал эми өткөн жылдын кыш айларында авиаотун кескин кымбаттаган.

Учурда авиабилеттердин баасы арзандады — дээрлик карантинге чейинки баага келди. Бирок эч ким билеттер ушундай баада көпкө чейин кармалат деп кепилдик бере албайт.